Ο επί των ημερών μας διατελέσας Οντως Πατήρ και Διδάσκαλος της Εκκλησίας, ο Αυγουστίνος Καντιώτης, μητροπολίτης και Επίσκοπος Φλωρίνης.
ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε, άγιοι Άγγελοι και Αρχάγγελοι, τίμιε Πρόδρομε, Αποστόλων η δωδεκάς, Διδάσκαλοι και Πατέρες της Εκκλησίας, Όσιοι και Μάρτυρες οι καλώς αθλήσαντες και στεφανωθέντες, ποιήσατε πρεσβείαν, του ελεηθήναι και σωθήναι τας ψυχάς ημών.
● Και πάλιν, αγαπητοί μου ακροαταί, άντρες και γυναίκες, φίλοι της αδελφότητος εδώ, και πάλιν χάριτι Θεού ευρίσκομαι στο βήμα αυτό.
Αν και διατελώ κάτω από το κράτος βαρυτάτης θλίψεως, εν τούτοις όμως τολμώ να ομιλήσω. Είπα, “τολμώ” να ομιλήσω. Γιατί ο λόγος του Θεού δεν είναι κάτι μικρόν και ασήμαντον, είναι ένας σταυρός, είναι ένα βαρύ καθήκον που καλούμεθα να εκπληρώσωμε εις τη γενεά μας. Και χρειάζεται Θεϊκή βοήθεια.
Ποιος άλλος είναι ο μεγαλύτερος κήρυκας του Ευαγγελίου ύστερα από τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν; Εκείνος που δύναται να ονομαστή ο μεγαλύτερος κήρυκας του Ευαγγελίου είναι ο απόστολος Παύλος του οποίου την ιεράν μνήμην θα εορτάσωμεν στο τέλος του μηνός. Ο Παύλος, λοιπόν, ο πρώην διώκτης, και μετά ταύτα διαπρύσιος κήρυξ του Ευαγγελίου, ο Παύλος, που ως αετός χρυσάετος επέταξε σε ανατολή και δύση και εσκόρπισε παντού τα διδάγματα του Ευαγγελίου, και προσείλκυσε εις το Ευαγγέλιον μυριάδας ψυχών, ο Παύλος που έκανε θαύματα, ο Παύλος που έγραψε τας σπουδαιοτάτας επιστολάς του, ο Παύλος που ηξιώθη, -μοναδικός αυτός- να ανεβή μέχρι τρίτου ουρανού, και ν΄ ακούσει άρρητα ρήματα ά ουκ εξ ών ανθρώπων λαλήσαι, ο Παύλος λοιπόν, τι γράφει, τι λέγει; Παρακαλεί τους χριστιανούς να προσεύχωνται γι αυτόν, παρακαλεί τους χριστιανούς να προσεύχωνται ειδικότερον πώς θα λαλήσει, “τι λαλῆσαι”, πώς πρέπει να λαλήσω, κατά ποιον τρόπον πρέπει να λαλήσω στον κόσμον, πῶς δηλαδή θα απλώσω τα δίχτυα για να συλλάβω τους μυστικούς ιχθείς του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Κι αν ένας Παύλος παρακαλούσε τους χριστιανούς, -να προσεύχωνται- πῶς να λαλήσει, τι να πούμε ημείς που ζούμε στον εικοστό αιώνα που ποικίλα ρεύματα συγκρούονται και η πλάνη κι η αίρεσις κυριαρχεί εις τον κόσμον τούτο; Πῶς να μιλήσωμε, με τι γλώσσα να μιλήσωμε; Με γλώσσαν επιεικήν, με γλώσσαν αυστηράν, με γλώσσαν ελέγχου, με γλώσσαν παρηγορίας, με γλώσσαν προφητικήν, με γλώσσαν αγγελικήν, με γλώσσαν ανθρωπίνην, με ποίαν γλώσσαν να ομιλήσωμε εις τον κόσμον αυτόν; Πῶς λαλήσαι, τι να είπωμε εις τον λαόν αυτόν!
• Δι’ αυτό, σας παρακαλώ, όταν βλέπετε στο βήμα αυτό όχι μόνον εμένα, τον γέροντα επίσκοπο, αλλά όταν βλέπετε εις τας εκκλησίας τους κήρυκας του Ευαγγελίου, μη εξετάζετε ποιοι είναι, γιατί οσονδήποτε αμαρτωλοί και αν είναι, είναι κήρυκες του Ευαγγελίου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Όταν βλέπετε τον κήρυκα του Ευαγγελίου, εσείς πρέπει να προσεύχεστε.
Μία αιτία που το κήρυγμα του Ευαγγελίου σήμερον δεν έχει πρόοδο, είναι και αυτή η αιτία, ότι οι χριστιανοί έπαυσαν πλέον να προσεύχονται για τους κήρυκας του Ευαγγελίου.
Να προσεύχεστε γι αυτούς! Να προσεύχεστε, δύο πράγματα: το ένα, ο λόγος των να μη είναι ζούφιος, σπόρος ζούφιος, αλλά να είναι σπόρος ζωντανός, όπως ήτο ο σπόρος που έσπειρε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός∙
να προσεύχεστε ακόμα, ο σπόρος αυτός ο ουράνιος, που ήρθε από τον ουρανόν, να πέφτει όχι επάνω στα αγκάθια και επάνω στις πέτρες κι επάνω στους δρόμους τους πεπατημένους, αλλά να πέφτει μέσα σε εκλεκτές ψυχές που αλλού μεν θα καρποφορήσουν τριάκοντα, αλλού εξήκοντα, αλλού εκατό.
Θα ομιλήσουμε λοιπόν και εμείς την ώραν αυτή με την ελπίδα ότι έχουμε την προσευχή σας, υπέρ ενός γέροντος επισκόπου δια να με ελεήσει ο Θεός, και εσάς, και ημάς, και ότι εδώ στην ιερήν σύναξιν αυτήν δεν ήρθατε από μια περιέργεια, ούτε ήρθατε από κάποιο άλλο λόγο, ως κατάσκοποι του κηρύγματος του Ευαγγελίου∙ με την ελπίδα ότι ήρθατε ως ακροαταί, ήρθατε δια να ακούσετε και να εφαρμόσετε τα λόγια του Θεού, με την ελπίδα αυτή, ότι ήρθατε όχι ως κριταί αλλά ως ακροαταί, “λάλει και ο δούλος σου ακούει”, αρχίζω το κήρυγμα το αποψινό.
●Το θέμα μας δεν μπορεί να είναι άλλο από το θέμα που μας δίνει η σημερινή ημέρα.
Σήμερα, εορτή μεγάλη!
Σήμερα, πανήγυρις ένδοξος!
Σήμερα, εορτή των Πατέρων!
Περί των πατέρων λοιπόν θα είναι ο λόγος σήμερον και παρακαλώ προσέξετε.
◙ Πατήρ! Πατέρας! Σε απόλυτον έννοιαν , δηλαδή σε μια έννοια που να μην έχει κανένα κενόν, να είναι πλήρης η έννοια, σε απόλυτον έννοιαν Ένας και μόνον είναι ο Πατήρ, ο Ουράνιος Πατήρ, ο Θεός! Έτσι, τον εφανέρωσε τον Θεόν το κήρυγμα του Ευαγγελίου.
Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι όπως ο θεός των αρχαίων Ελλήνων, που εκοιμάτο επάνω στην κορυφήν του όρους Ολύμπου και ηδιαφόρει για τα ανθρώπινα.
Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι όπως ο θεός των ορθολογιστών, οι οποίοι μόλις και μετά βίας παραδέχονται ότι υπάρχει μια ανωτέρα δύναμις και φαντάζονται ότι ο θεός είναι απομακρυσμένος, μακράν, πέρα, πέραν των αστέρων του ουρανού και είναι απαθής θεατής όσων συμβαίνουν εις την γην.
• Ο Θεός των χριστιανών είναι Θεός ζωντανός, είναι Θεός αγάπης, ελέους και οικτιρμών, «Ἐφανέρωσά Σου τὸ ὄνομα τοῖς ἀνθρώποις», τι μεγάλος λόγος είναι αυτός που είπε ο Χριστός, εις την αρχιερατικήν Του προσευχήν! «Εφανέρωσα το όνομα», όχι δε απλώς εκήρυξα ότι υπάρχει Θεός, διότι αυτό πάς λογικός άνθρωπος το κηρύττει∙ αλλά εκήρυξε ότι ο Θεός είναι Πατήρ, μοναδική ονομασία την οποίαν απέδωσε ο Χριστός εις τον Θεόν!
Πατέρας, είναι ο Ουράνιος Πατέρας!
Και ως Πατήρ Δημιουργός ενδιαφέρεται στοργικώς δι’ όλα τα δημιουργήματά Του. Ενδιαφέρεται για τις ουράνιες σφαίρες, που κυλίονται με καταπληκτικήν ταχύτητα εις το άπειρον, ενδιαφέρεται διά το ελάχιστον μόριον της ύλης, το άτομον, ενδιαφέρεται δι’ όλα τα πράγματα που υπάρχουν εις τον κόσμον, «ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος».
Δεν είναι απλώς ο Δημιουργός, είναι ο προνοητής και συντηρητής του κόσμου. Ένα λεπτό να παύση ο Θεός να ενδιαφέρεται για τον κόσμο, το παν διαλύθηκε∙ συνεχής, ακατάπαυστος, αδιάλειπτος είναι η στοργή και το ενδιαφέρον του Ουρανίου Πατρός.
Πλήρης στοργής, το πιστεύεις; Αχ, τι ψεύτικοι χριστιανοί είμεθα! Μού’ λεγε κάποιος που πήγε στην Ρωσία, άθεον κράτος είναι η Ρωσία, άθεοι, υλισταί∙ ο λαός ο Ρωσικός πιστεύει∙ μέσα στις εκκλησίες τις Ρωσικές στο Σταλινγκράντ, στη Μόσχα, εκεί πέρα βλέπεις τους χριστιανούς το «Πιστεύω» να το λένε όλοι, γονατιστοί με δάκρυα, με δάκρυα! «Πάτερ ημών», Πατέρα μας!
Κι όπως όταν προφέρεις την λέξη πατέρας συγκινείσαι, διότι κλείνει η λέξις “πατέρας” έναν πλούτον θείων αισθημάτων και εννοιών, έτσι κι εμείς έπρεπε να αισθανόμεθα την έννοιαν αυτή, «Πάτερ ημών», Πατέρα μας Ουράνιε, Πάτερ ημών!
Το πιστεύεις αυτό, ότι ο Θεός είναι Πατέρας; Τότε πρέπει να είσαι ήσυχος και γαλήνιος εις τον κόσμον αυτόν∙ ό,τι και αν συμβαίνει. Λένε για έναν κήρυκα διαπρύσιον του Ευαγγελίου που έζησε προ 200 – 300 χρόνια και πλέον, ότι αυτός ο κήρυκας του Ευαγγελίου ήτανε έγγαμος, είχε γυναίκα, αλλά ο κήρυκας αυτός του Ευαγγελίου σταμάτησε να κηρύττει∙ έκλεισε το στόμα του, απογοητεύτηκε, διότι και οι κήρυκες του Ευαγγελίου απογοητεύονται διά πολλούς και διαφόρους λόγους.
Απογοητεύτηκε πλέον και δεν εκήρυττε καθόλου! Και τότε, η γυναίκα του, τι έκανε; Μια μέρα ντύθηκε μαύρα, μαύρα, και με τα μαύρα παρουσιάστηκε μπροστά του. Όταν την είδε στα μαύρα, κατεπλάγη∙ και ρώτησε, – γυναίκα τι έπαθες; Ποιος πέθανε; Και η γυναίκα απαντά: -Απέθανε ο Θεός. –Απέθανε ο Θεός; Τολμάς τέτοια ύβρι, να πης για το Θεό; -Εσύ μου έδωσες δικαίωμα, όπως συ συμπεριφέρεσαι κι απογοητεύθηκες πλήρως, είναι σα να μου λές ότι δεν υπάρχει Θεός. Και από εκείνο το παράδειγμα επήρε θάρρος ο κήρυξ του Ευαγγελίου και συνέχισε το κήρυγμα του Ευαγγελίου έχων ως σύνθημα ότι ο Θεός ζη και βασιλεύει εις τους αιώνας! Μόνον εάν αποθάνη ο Θεός, και βρισκόμεθα εις εποχήν τοιαύτην, θεολόγοι και άλλοι και ορθολογισταί και άπιστοι και άθεοι λένε ότι απέθανε ο Θεός.
Όχι! Ζη και βασιλεύει εις τους αιώνας των αιώνων∙ είναι ο Πατήρ ημών! Πατέρας μας! Πόσο γαλήνη σκορπάει αυτό εις την καρδίαν του ανθρώπου! Λένε για κάποιον περιηγητή, ότι ευρέθηκε μέσα στην έρημον Σαχάρα, ερημιά, εγκατάλειψις τελεία∙ απελπισμένος πλέον τελείως∙ είδε εκεί κοντά στην αμμουδιά ένα μικρό ανθύλλιο, ένα λουλούδι να φυτρώνει∙ και παρηγορήθη τα μέγιστα∙ κι ενώ ήτον έτοιμος να αυτοκτονήσει, επήρε θάρρος, και λέγει: -Ώ Θεέ, εσύ που φροντίζεις για αυτό το ανθύλλιον της ερήμου, πολύ περισσότερον θα φροντίσεις και δι’ εμέ το άνθρωπον∙ και πράγματι σε λίγο, πέρασε ένα καραβάνι και τον πήρε! Πατέρας ημών! «Πάτερ ημών» κι όταν σείεται η γη, κρατείστε την καρδία σας άσειστον, υπεράνω ημών υπάρχει Πατήρ φιλόστοργος ο οποίος ενδιαφέρεται δι’ όλα τα ανθρώπινα. Πατήρ!
Αν με ρωτήσετε ποια είναι η μεγαλυτέρα απόδειξις ότι ο Θεός είναι Πατέρας, δεν έχω γλώσσαν Χρυσοστόμου, ούτε γλώσσα Μεγάλου Βασιλείου, ούτε γλώσσαν αγγέλων και αρχαγγέλων, κι αν ακόμα είχα όλες τις γλώσσες των αγγέλων και αρχαγγέλων δεν θα μπορέσω να φυτεύσω μεσ’ στην καρδία σας την μεγάλην αυτήν αλήθειαν ότι ο Θεός μας αγαπάει. Αν με ρωτήσετε, είδατε σήμερα τι λέει το Ευαγγέλιο, «Πάτερ»,είπε ο Χριστός, εκεί το «Πάτερ» λέγεται υπό ειδικήν έννοιαν, ο Χριστός έχει τον Θεόν Πατέρα όχι υπό την έννοιαν που έχομεν εμείς, τον Θεόν, Πατέρα, αλλά υπό μίαν ειδικήν έννοιαν σχέσεως Πατρός – Υιού εις το ομοούσιον της Αγίας Τριάδος. «Πάτερ» λέγει «ελήλυθεν η ώρα», έφθασε η ώρα. Ποια ώρα; Όλοι μας έχομε τις ώρες. Κάθε άνθρωπος έχει κάποια ώρα στη ζωή του. Η ζωή, όπως έλεγα το πρωϊ, κυλάει ήρεμα όπως ο ποταμός ο ήρεμος, αλλά έρχονται στιγμαί που ο ποταμός γίνεται καταρράκτης, έρχονται στιγμαί που ο άνθρωπος συγκινείται βαθύτατα από διάφορα περιστατικά της ζωής∙ και εις την ιστορίαν της ανθρωπότητος έρχονται στιγμαί, τρομερές στιγμαί της ανθρωπότητος. Αν με ρωτήσετε: ποια είναι η σπουδαιοτέρα ώρα της ανθρωπότητος, απ’ αρχής που εδημιουργήθη το σύμπαν μέχρι σήμερον; Τι θα απαντήσετε; Διάφορα θα απαντήσετε, οι άνθρωποι.
Αδιαφορώ για τη γνώμη σας! Ενδιαφέρομαι δι’ εκείνο το οποίον λέγει η Αγία Γραφή! Η σπουδαιοτέρα ώρα της ανθρωπότητος, που εκτύπησαν τα σήμαντρα και συγκλονίσθησαν τα σύμπαντα ολόκληρα και μέχρι τον Άδη έφτασε η φωνή του Γεγονότος, και άγγελοι και αρχάγγελοι εκάλυπτον το πρόσωπόν των, η σπουδαιοτέρα ώρα, δι’ όλον τον κόσμον όλων των αιώνων, είναι η ώρα: ότι εσταυρώθη ο Χριστός! Την ώρα που εσταυρώθη ο Χριστός, επάνω στο ξύλον του Σταυρού, και έχυσε σταλαγματιά σταλαγματιά το αίμα Του δι’ όλην την ανθρωπότητα, η ώρα αυτή του Λυτρωμού, η ώρα αυτή του Σταυρού είναι η σπουδαιοτέρα ώρα! Το λέγει το Ευαγγέλιον: «ούτως ηγάπησε ο Θεός τον κόσμον ώστε τον Υιόν Αυτού έδωκεν τον μονογενή, ίνα πας ο πιστεύων εις Αυτόν μη απόλλυται αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον».
◙ Πατήρ λοιπόν, υπό απόλυτον έννοιαν, είναι Ένας και μόνον, ο Θεός.
◙ Αλλά υπό σχετικήν έννοιαν, εικόνες του Θεού του Πατρός, είναι επάνω στην γην μετά τον Θεόν ποίοι; οι γονείς! Οι γονείς είναι! Οι φυσικοί γονείς, διότι κανένας από ημάς δεν γεννήθηκε από βράχον. Μπορούσε ο Θεός, όπως εκ του χοός εδημιούργησε τον πρώτον άνθρωπον, έτσι μπορούσε ο Θεός να δημιουργήση εκ βράχου τον άνθρωπον, χωρίς μεσολάβησιν ανδρός και γυναικός, χωρίς συνάφειαν ανδρός και γυναικός, χωρίς τον γάμον τον ιερόν και απαραβίαστον. Έτσι όρισε ο Θεός, να γεννάται πας άνθρωπος εξ ανδρός και γυναικός. Μη βλέπετε το πράγμα, έτσι, χυδαία, χυδαία, χυδαίος έγινε ο άνθρωπος, όχι! Η σχέσις ανδρός και γυναικός έχει κάτι βαθύτερον νόημα, ο Θεός έδωκε στον άνθρωπον την δύναμιν, τόσον εις τη γυναίκα όσον και εις τον άνδρα, να γεννάη άλλον άνθρωπον, Θεέ μου, Θεέ μου, το σκεφθήκατε αυτό το πράγμα; Η γέννησις παιδιού είναι θαύμα! Θαύμα! Είναι δημιουργία! Κι ο άνθρωπος την ώρα εκείνη γίνεται συνδημιουργός του Θεού, κατά την διδασκαλίαν των Πατέρων.
Λέγει κάπου, ο Ντοστογιέφσκι, ο Ρώσος αυτός συγγραφεύς και λογοτέχνης και προφήτης, του ρωσικού λαού, ότι κάποιος άπιστος ήτον στο ρωσικό λαό, άπιστος βαθύς, δεν πίστευε τίποτα, ξέρετε πότε επίστευσε; Όταν η γυναίκα του εγέννησε το πρώτο αγοράκι. Όταν άκουσε το κλάμμα στην κούνια, γονάτισε και είπε: υπάρχει Θεός!
Λοιπόν, η ύπαρξις, η δημιουργία, αυτό λοιπόν είναι ότι, πατέρας είναι μία εικών του Ουρανίου Πατρός. Κι ο Χριστός ομίλησε για τον πατέρα, με θερμότητα εις τους επιγείους πατέρας. Είπε, τι είπε; “Ποιος πατέρας”, εκτός αν είναι τέρας, διότι υπάρχουν και τέρατα, “ποιος πατέρας είναι εκείνος που το παιδί του θα ζητήσει ψωμί και θα του δώσει λιθάρι; Και ποιος πατέρας είν’ εκείνος που το παιδί θα ζητήσει ψάρι και θα του δώσει φίδι”; Όχι! Ο πατέρας ιδρώνει απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ, εργάζεται, κοπιάζει, μοχθεί, για το παιδί του, για την οικογένειά του. Τιμούμε την μητέρα, και δικαίως τιμούμε την μητέρα∙ κι’ ουδένα άλλο όνομα συγκλονίζει μετά τον Θεόν τον άνθρωπον, όσον το όνομα της μητρός! Γλυκύτατον όνομα! Αλλά κι ο πατέρας πρέπει ν’ απολαμβάνει τιμής και υπολήψεως και αγάπης και στοργής στον κόσμον αυτόν. Ένας γλύπτης, εδώ στην Αθήνα, έγλυψε ένα ωραίο μετάλλιο, για να εικονίσει τον πατέρα∙ επάνω στο μετάλλιον αυτό, το αργυρούν ή το χρυσούν ή το χάλκινον, απεικόνισε την εξής ιδέαν της οικογενείας: Η μητέρα εικονίζεται ως λέαινα, πόσον αγαπά η λέαινα το λιονταράκι! Το κρατάει κοντά της, στη φωλιά της. Αλλά απ’ έξω από τη φωλιά και το σπήλαιον της λεαίνης, ενώ η λέαινα βυζαίνει το λιονταράκι, έξω από το σπίτι φρουρός ακοίμητος είναι ο λέων∙ ο λέων στέκεται εκεί έτοιμος να κατασπαράξη πάντα ο οποίος θα τολμούσε να πειράξη τον λεοντιδέα του.
Πατήρ λοιπόν, φυσικός πατέρας, δι’ αυτό λέγει η εντολή, μετά τας πρώτας εντολάς, είναι: «τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου ίνα εύ σοι γένηται και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης». Αλλά σε μια κοινωνία που εξελίσσεται σήμερον, ο πατέρας εξοβελίζεται, ο πατέρας περιφρονείται, μια κοινωνία χωρίς πατέρα, χωρίς μάνα, μια κοινωνία άθεον και άπιστο. Δεν είναι πολύς καιρός που στη Μητρόπολη, ήρθε ένας άνθρωπος από ένα χωριό πού είναι κοντά στα σύνορα, πτωχό χωριό, όλο βράχια. Ήρθε κι’ έκλαιγε. – Κάθησε, του λέγω, τι θέλεις, τι σου συμβαίνει, τι συμβαίνει, πέθανε κανείς στο σπίτι σου; -“Μακάρι να πέθαιναν, κάτι φοβερό συνέβη στο σπίτι μου. Με βλέπεις; Παντρεύτηκα στο χωριό, έχτισα οικογένεια, δεν μπορούσα να ζήσω στα βράχια, τα ξέρεις τα βράχια των Πρεσπών, και σηκώθηκα και έφυγα και πήγα μακρυά για τα παιδιά μου∙ που επήγα, νομίζετε; Στο Βέλγιο, στα ανθρακωρυχεία του Βελγίου. Χίλια μέτρα κάτω από τη γη, στην κόλαση”∙ – κι εκεί μέσα στα ανθρακωρυχεία του Βελγίου, στο σπήλαιον του άδου, εργαζόταν δεκαπέντε χρόνια-.
“Άσπρισαν τα μαλλιά μου, κινδύνευσα, ζωή κολασμένη, και μόνον και μόνον η χαρά μου ήτανε κάθε μήνα να στέλνω μια επιταγή για να ζουν και να τρέφονται τα παιδιά μου στην πατρίδα. Επέστρεψα μετά δεκαπέντε χρόνια. Τα μωρά, γινήκανε μεγάλα, πλέον”. Και σταμάτησε να ομιλεί. “-Χθες το βράδυ, με έσπασε στο ξύλο το παιδί μου”.
-Θεέ μου, Θεέ μου, Θεέ μου, Θεέ μου, Θεέ μου! Παρ’ ολίγον να τον σκότωνε, εάν δεν έτρεχε ο ενωματάρχης του σταθμού, θα τον σκότωνε οπωσδήποτε! παιδί των ντισκοτέκς∙ παιδί των νυχτερινών κέντρων∙ παιδί των ναρκωτικών∙ παιδί της αθεϊας και απιστίας∙ μ΄αίμα ματωμένα χέρια, τα χέρια των παιδιών που σηκώνουν χέρι να χτυπήσουν πατέρα και μητέρα στον αιώνα αυτό της ύλης και της διαφθοράς. Μάλιστα!
• Πατέρες! Φυσικοί πατέρες! Πολλάκις, είμαι εκ των ιεροκηρύκων εκείνων, οι οποίοι προ πενήντα ετών, προ ήμισυ αιώνος που ήρχισα το κήρυγμα, δεν έπαυσα να τονίζω το μεγαλείον των πολυτέκνων! Τώρα τελευταίως, χωρίς να παύσω να τονίζω τους πολυτέκνους, μου αρέσει μία άλλη έννοια, την οποίαν διά πρώτην φοράν λέγω εδώ στην Αθήνα, πολύτεκνοι, αλλά η Εκκλησία το έλεγε, όχι απλώς πολύτεκνοι, όχι απλώς να αραδιάσεις παιδιά, να μην παρεξηγηθώ, είμαι υπέρ των πολυτέκνων, αλλά όχι απλώς να αραδιάσεις παιδιά και να καυχάσαι, αλλά τα παιδιά, κοντά στην πολυτεκνία, μια λέξη! Ποιος θα την πει; Όποιος είναι ιερεύς και τελεί γάμους να μου την πει! Ποιος το λέει; Ποιος το λέει; Ευτεκνία! Ευτεκνία! Ευτεκνία! Δηλαδή, τα παιδιά που θα γεννήσεις, είσαι υποχρεωμένος να τα αναθρέψεις.
Επ’ αυτού, λέγει ο ιερός Χρυσόστομος: – Δεν θα σε ονομάσω πατέρα διότι εγέννησες παιδιά∙ διότι το να γεννήσεις είναι εύκολον πράγμα, γεννούνε και τα ποντίκια, γεννούν και οι τίγρεις, γεννούν και τα λιοντάρια, γεννούν και τα σκυλιά, γεννούν και οι χοίροι, αλλά για να γίνεις πατέρας, να σε ονομάσω, όχι το γεννάν αλλά το ανατρέφειν αναδεικνύει τον πατέρα. Η ανατροφή λοιπόν είναι εκείνη η οποία αξιοποιεί την έννοιαν του πατρός.
Ο δε ιερός Κοσμάς, διάβαζα προχθές σε κάποια ανέκδοτο ομιλία, που δεν είναι δημοσιευμένη στο δικό μου βιβλίο, διάβαζα εκεί ένα πολύ περίεργο πράγμα, οπαδός κι αυτός και κήρυκας της πολυτεκνίας, ετόνισε σ’ ένα σημείον ακριβώς αυτό το οποίον λέγω, την ευτεκνία∙ και λέγει το εξής: –Δώστε μου τα παιδιά σας, τα παιδιά σας να μας δώσετε; -Θα στα δώσουμε, γέροντα, τα παιδιά. –Τι ‘ναι τα παιδιά σας όμως; Τα αναθρέψατε; εγονατίσατε ποτέ μαζί, προσευχηθήκατε προς τον Πατέρα, τα πήγατε στην εκκλησία, τα διδάξατε τον δρόμο, τον νόμο του Θεού; Δεν ελάβαινε απάντηση ο Κοσμάς. Ε, τότε, λέει, μου επιτρέψετε να σας πω ότι τα παιδιά σας, μη γελάσετε, το λέει ο Κοσμάς ο Αιτωλός δεν το λέω εγώ, τα παιδιά σας είναι γουρουνόπουλα.
Κι αν τότε το’ λεγε ο Κοσμάς ο Αιτωλός αυτό, κατ’ εξοχήν αρμόζει σήμερο στη γενεά μας∙ γουρουνόπουλα έχουν γίνει τα παιδιά μας∙ και έγιναν γουρουνόπουλα, θρεφτάρια για σφαγή, γιατί; Γιατί στα παλιά τα χρόνια, που τα παιδιά στη φτωχιά μέσα οικογένεια, είδα οικογένειες εγώ, τέτοιες φτωχιές, πέρα στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, στο Μωριά, κάτω στα νησιά μας τα ευλογημένα πού ‘χαν το κριθάρινο ψωμί, το έπαιρνε η μάνα σαν πρόσφορο, και τό ’κοβε, το έκοβε στο Όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και το μοίραζε, και τα παιδιά γλείφανε, και τα ψίχουλα γλείφανε, τόσο λίγο ήταν το ψωμί. Τώρα; Το ψωμί που έτρωγαν άλλοτε πέντε παιδιά, δέκα παιδιά, το τρώει το γουρουνόπουλο, ένα και μόνον. Και γέμισαν οι ντενεκέδες από ψωμιά, από αποφάγια. Έρχεται, όπως είπα, έρχεται ώρα, το είπα κι άλλοτε, έρχεται πείνα, μεγάλη πείνα, όταν συ τρέφεις το παιδί σου το γουρουνόπουλο, με όλα τα μέσα της σημερινής εποχής, και το έχεις στην αγκαλιά, όταν το τρέφεις να σκέπτεσαι ότι την ώρα εκείνη εκατομμύρια παιδιά πεινούν σ’ όλον τον κόσμο. Γουρουνόπουλο! Μη γεννάς γουρουνόπουλα, αλλά αν ζούσε σήμερα ο Κοσμάς ο Αιτωλός δεν θα τα έλεγε τα παιδιά γουρουνόπουλα, διότι επί τέλους το γουρουνόπουλο είναι ακίνδυνο, θα τα ονόμαζε τιγρόπουλα, διότι όχι απλώς είναι ακίνδυνα, αλλά είναι επικίνδυνα. Ανατρέφονται με μιαν άλλην διαγωγήν. Και έχουν μέσα τους τον θάνατον, το μίσος, την εκδίκησιν. Και κρατούν στα χέρια τους βόμβες ωρολογιακές. Και καίνε καταστήματα ολόκληρα. Μικρό είναι το κακό;
Προφητεύω την ώρα αυτή, τι προφητεύω; -Φρίκη ο κόσμος, ότι, τώρα κρατούν τα παιδιά τα οποία ανετράφησαν κατ’ αυτόν τον τρόπον μεσ’ στα ντισκοτέκς, κρατούν βόμβες μικρές∙ και καίνε καταστήματα∙ αλλά αργότερα, όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και αλλού, τα παιδιά πλέον δεν θα κρατούν στα χέρια απλώς περίστροφα και μαχαίρια και ρεβόλβερ και βόμβες ωρολογιακές, θα κρατούν στα χέρια τι; Όπως κρατούν το περίστροφο, θα κρατούν μερικά μικρά περίστροφα τα οποία μέσα θα έχουν γόμωσιν πυρηνικήν! Θεέ μου, Θεέ μου! Θ’ ανεβαίνουν τοιαύτα καθάρματα στον ουρανόν και θα απειλούν μίαν ολόκληρον πόλιν∙ έως ότου να ανεβή η αστυνομία και γίνη αστυνομία αέρος, εξαπέλυσαν αυτοί την καταστροφή. Τρομερόν το φαινόμενον. Κι όπως παλαιότερα τα περίστροφα ήταν ολίγα, ελάχιστα περίστροφα, αλλά κατόπι το περίστροφον εγενικεύθη εις όλον τον κόσμον, έτσι θα γενικευθούν και τα πυρηνικά όπλα εις τρόπον καταστροφήν, και θα ίδωμεν πράγματα τρομερά και αποτρόπαια∙ και αιτία; Είναι η κακή ανατροφή. Το παιδί δεν ανατρέφεται πλέον όπως θέλει ο Θεός. Και όπως είπε ο Κοσμάς, γίνεται γουρουνόπουλο, κι όπως λέμε εμείς θα γίνουν τιγρόπουλα, και θα γίνουν δαιμονόπληκτα και λεγεών δαιμονίων κατασπαράσσει τον κόσμον ολόκληρον.
Το ένα λοιπόν, ομιλήσαμε περί των γονέων.
◙ Πατέρας, εις απόλυτον έννοιαν είναι ο Ουράνιος Πατέρας.
◙ Πατέρες σχετικοί, εικόνες του Πατρός, είναι οι γονείς.
◙ Αλλ’ εκτός των γονέων, των φυσικών γονέων, υπάρχουν και άλλοι πατέρες. Και οι πατέρες αυτοί είναι οι διδάσκαλοι. Αναφέρω το γνωστόν σε όλους σας: όλοι έχετε ακούσει για τον Αλέξανδρο, το εκλεκτόν τέκνον της Μακεδονίας, που έφυγε μια μέρα από τη Μακεδονία στα αλησμόνητα εκείνα χρόνια, επέρασε τον Ελλήσποντο, εβυθίσθη εις την Μικράν Ασίαν, επέρασε ολόκληρο την Μικράν Ασίαν, έφτασε μέχρι τον Γάγγη ποταμόν, ίδρυσε την Ελληνικήν Αυτοκρατορίαν που διήρκεσε τρεις και πλέον αιώνας, εγένετο πρόδρομος του Χριστιανισμού στον κόσμον, διέσπειρε τα διδάγματα της αρχαίας μας φιλοσοφίας και ήνωσε την ανθρωπότητα γλωσσικώς. Λοιπόν, αυτός ο Μέγας Αλέξανδρος, ήτο παιδί που ώφειλε μεγάλη ευγνωμοσύνη και στον πατέρα που τον εγέννησε αλλά προ παντός ώφειλε ευγνωμοσύνη στον διδάσκαλόν του. Διότι ο πατέρας, ο Φίλιππος εφρόντισε για το παιδί του, να μη γίνη «γουρουνόπουλο» και «τιγρόπουλο» αλλά να γίνη άνθρωπος μέγας και υψηλός. Πώς; Στα ανάκτορά του, εκάλεσε τον πιο σπουδαίο διδάσκαλο που είχε ο κόσμος. Εκάλεσε τον Αριστοτέλην τον φιλόσοφον. Και ανέθεσε το παιδί του εις την στοργήν, εις την δύναμιν την παιδαγωγικήν του Αριστοτέλους. Και ο Αριστοτέλης τον εδίδαξε, τα ωραία διδάγματα. Και κάποτε τον μικρόν Αλέξανδρον τον ερώτησε κάποιος: Αγαπάς τον πατέρα σου; Τον αγαπάς! Αγαπάς τον διδάσκαλό σου; Τον αγαπώ τον διδάσκαλό μου! Από τους δυο ποιόν περισσότερο; Αγαπώ περισσότερο τον δάσκαλο, γιατί στον πατέρα οφείλω το ζῆν, εις δε τον διδάσκαλό μου οφείλω το ευ ζῆν, δηλαδή κάτι ανώτερο από την ζωήν, κάτι ανώτερο, την πνευματικήν ζωήν.
Υπάρχουν, ερωτώ, σήμερα τοιούτοι διδάσκαλοι; Υπήρχαν στην προηγουμένη γενεά μας, υπήρχαν∙ υπήρχαν διδάσκαλοι εξαίρετοι, λαμπρά παραδείγματα και υποδείγματα, τα οποία δημιούργησαν την νεωτέραν Ελλάδα η οποία έφθασε από τη Μελούνα μέχρι Σόφια, και μέχρι Αγκύρας. Μάλιστα, υπήρχαν τοιούτοι διδάσκαλοι και στον κόσμον ολόκληρον. Λέγουν για έναν τοιούτον διδάσκαλον, όχι Έλληνα αλλά ξένον, τον περίφημον Πεσταλότσι, τον ιδρυτήν ιδίας παιδαγωγικής μεθόδου, ότι, όταν απέθανε εκεί πέρα στην Ελβετία, οι μαθηταί του έκλαυσαν και του έστησαν μίαν πλάκα, μαρμαρίνη πλάκα, και πάνω στην πλάκα γράψανε «ούτος ο άνθρωπος, ο διδάσκαλος, είχε σύνθημα στη ζωή του: όλα διά το παιδί, τίποτε διά τον εαυτόν του, όλα διά το παιδί, τίποτε για τον εαυτόν του»! Αυτό λένε σήμερα οι δασκάλοι, έ; Πού΄ ναι έτοιμοι να απεργήσουνε παραμονάς εξετάσεων. Δεν θέλω να πω ότι σήμερα ο διδάσκαλος και ο καθηγητής τυγχάνει οποίας πρέπει περιποιήσεως εκ μέρους του Δημοσίου, άλλο θέλω να πω.
Άλλο θέλω να πω, κάτι άλλο. Ποιο άλλο; Δεν τους είδαμε τους δασκάλους και καθηγητάς να συγκλωνίζονται από την διαφθοράν της γενεάς μας, δεν τους είδαμε να ανησυχούν για τις τηλεοράσεις, για τα ναρκωτικά, δεν τους είδαμε να κάνουν απεργία και να πούμε, να πούμε στο κράτος : -Ό,τι χτίζομε εμείς σεις το γκρεμίζετε, απεργία λοιπόν, κλείστε τις τηλεοράσεις και κλείστε τις ντισκοτέκ και τα ναρκωτικά. Μια τέτοια απεργία όχι για τον στόμαχον και την κοιλίαν, όχι για το χρήμα, όχι για την ύλην, αλλά για τον Θεόν, θα συνεκλόνιζε ολόκληρον την Ελλάδα! Τώρα; Μόνο για τον μισθό μας και τίποτε περισσότερον, χωρίς να υπάρχει ιδανικόν βαθύτερον μεσ’ στην καρδίαν των ανθρώπων. Διδάσκαλος! Μεγάλον πράγμα, σπάνιον πράγμα πλέον ο διδάσκαλος. Δεν το μάθατε; Κάτω εκεί στον Πύργο, κάτω στην Πελοπόννησο, μαζευτήκαν οι δασκάλοι, εκατό, διακόσοι, τρακόσοι, δεν ξέρω πόσοι είναι, και όλοι τους, με μία μικράν μόνον μειοψηφία ολίγων, τι είπανε; “Δε θέλομε στην εκκλησία τα παιδιά, να λένε το «Κύριε Ελέησον»! Δεν θέλομε στην εκκλησία τα παιδιά, να πηγαίνουν όλα μαζί στην εκκλησία, σαν κοπάδια, δεν θέλομε τα παιδιά να λέγουν το «Πάτερ ημών», δεν θέλομε τα παιδιά να λέγουν το «Πιστεύω», δεν θέλομε τα παιδιά να ψάλλουν τα εγκώμια, δε θέλομε τίποτε! Αυτά είναι καθυστερημένα πράγματα”. Μάλιστα. Μάλιστα. Σε τοιούτο κατάντημα κατήντησε η Ελληνική παιδεία εις την Ελλάδα, εις την Πατρίδα μας. Και ως μόνη παρηγορία… έννοια σας, αδιαφορούν οι Έλληνες διότι αυτά είναι προοίμια μιας μεγάλης καταστροφής, που ποτέ δεν τολμήσανε τόσον αναιδώς οι διδάσκαλοι να προβάλουν τοιαύτα αιτήματα εκριζωτικά πάσης εννοίας θρησκείας.
Αλλά, σας λέγομε, ότι η μόνη παρηγοριά, η μόνη παρηγοριά των γονέων και της θρησκείας μας, είναι ποια; Τα κατηχητικά σχολεία είναι. Κι όπως στα παλιά τα χρόνια επί Τουρκοκρατίας το κρυφό σχολειό ήταν η παρηγορία των Ελλήνων, έτσι κι΄ εδώ στην Ελλάδα, προφητεύω, ή μάλλον επαναλαμβάνω κάτι το οποίον είδα σ’ ένα ωραίο φυλλάδιο που εξέδωκε η αδελφότης «Σωτήρ», ότι θα γίνη το κρυφό σχολειό! Στο σπίτι, Θεός δεν ακούεται, στην κοινωνία Θεός δεν ακούεται, στα σχολεία Θεός δεν ακούεται, Θεός θα ακούεται στο κρυφό σχολειό! Το δε κρυφό σχολειό είναι το κατηχητικό σχολείο και δι’ αυτό βάλλουν λυσσωδώς με όλα τα πυρά των καταιγιστικώς οι εχθροί της Πίστεως και της πατρίδος.
Διδάσκαλος!
◙ Πατήρ, πάλι επαναλαμβάνω τας εννοίας, εις απόλυτον έννοιαν είναι ο Θεός.
◙ Πατήρ∙ εικόνες πατρός είναι οι γονείς οι φυσικοί.
◙ Εικόνες πατρός είναι οι διδάσκαλοι και οι καθηγηταί οι οποίοι εκτελούν με συνείδησιν τα ιερά των καθήκοντα και φυτεύουν μεσ’ στις καρδιές ό,τι ιερόν και πολύτιμον υπάρχει εις τον κόσμον.
Και τώρα, φθάσαμε στο τέλος:
◙ Πατέρες! Πατέρες! Ποιοι είναι οι Πατέρες;
• Δεν ξέρω αν έχετε παρακολουθήσει ένα δράμα, ένα έξοχον θέατρον, που επαίχθηκε προ ετών εδώ εις την Αθήνα, ο Μυράτ, σπάνιον! «Το Κράτος του Θεού». Ήτο εξαιρετικόν, η εμφάνισις αυτού του θεάτρου. Τι επαρουσίαζε; Ότι, καπουτσίνοι (ήσαν Ιησουίτες), καλόγεροι, εκλεκτών οικογενειών άνθρωποι, έφυγαν από τη Ρώμη, έφυγαν από τη Γαλλία, εγκατέλειψαν εγκόσμια πράγματα και πήγαν μακριά στην Παραγουάη, μεσ’ στα δάση τα πυκνά όπου κατοικούσαν άγριοι, και εκεί κοπίασαν και εμόχθησαν και έκαναν την κοινωνίαν εκείνη των αγρίων, κοινωνίαν αγγέλων! Αλλά η ευτυχία του κράτους εκείνου του Θεού, προκάλεσε τον φθόνον των Ευρωπαίων κυβερνητών, και μια μέρα στείλαν στρατεύματα και κατέλυσαν το κράτος του Θεού, που ήταν ένα κοινόβιον του Θεού, μία εικόνα του ουρανίου Πατρός, μία θεία οικογένεια. Όταν λοιπόν τους πήρανε τους πατέρας αυτούς από τα χέρια τους, γονατίσανε οι άγριοι αυτοί και φωνάζανε: -πατέρες! –πατέρες! πού φεύγετε; -πατέρες πού φεύγετε; Εδονείτο το θέατρον από τας φωνάς των αγρίων εκείνων οι οποίοι ενστιγκτωδώς ονόμαζαν τους καπουτσίνους εκείνους καλογήρους, πατέρας! Διότι πράγματι, απεδείχθησαν πατέρες στοργικοί: και γράμματα, και επιστήμη, και καλλιέργειαν γης, και ό,τι άλλο ακόμα είχαν να τους διδάξουν εκεί πέρα. Και διελύθη το Κράτος του Θεού το οποίον ελειτούργησε εκατό χρόνια στην Παραγουάη.
● Πατέρες λοιπόν. Όνομα και πράγμα! Όχι απλώς χαρτονόμισμα χωρίς αντίκρυσμα, διότι κατήντησαν οι λέξεις χαρτονομίσματα Γκοτζαμάνεια χωρίς αντίκρυσμα πραγματικόν.
• Πατέρες! είναι ένα άλλο, ανώτερον είδος, ανώτερον είδος Πατέρων και Διδασκάλων! Για να το τονίσωμεν αυτό, λέγω τα εξής ολίγα και τελειώνω∙ ότι:
-Τρεις είναι οι κύκλοι της ζωής: Είναι κάτι πολύτιμον και ιερόν πράγμα η ζωή! Η ζωή κινείται σε τρεις κύκλους.
-Ο ένας κύκλος ο κατώτερος, είναι η ζωή των πέντε αισθήσεων. Να βλέπεις, να ακούεις, να τρως, να μασάς, να γεύεσαι, να οσφραίνεσαι, πράγματα τα οποία τα έχουν και τα ζώα. Είναι η ζωή η κατωτέρας ποιότητος∙ είναι η ζωή των κτηνών∙ είναι η ζωή που έχει σύνθημα«φάγωμεν, πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκωμεν».
Αλλ’ υπάρχει πάνω από τον κύκλον αυτόν… Να μη μείνεις στον κύκλον αυτόν, διότι αν μείνεις στον κύκλον αυτόν, στη ρουτίνα της ζωής, δεν είσαι πλέον άνθρωπος, ένα κτήνος είσαι, κτήνος που διαφέρει διότι εκείνο περπατάει με τα τέσσερα, εσύ περπατάς με τα δύο! Φύγε από τον κύκλον αυτόν, μόνον της κατωτέρας ζωής.
– Υπάρχει δεύτερος κύκλος∙ είναι ο κύκλος της γνώσεως∙ της επιστήμης, πού ‘ναι κι αυτό μεγάλο πράγμα.
-● Και παραπάνω από τον κύκλο της γνώσεως και της επιστήμης, είναι ένας άλλος κύκλος. Είναι ο κύκλος του Θεού∙ είναι ο κύκλος των αγγέλων∙ είναι ο κύκλος των αγίων∙ είναι ο κύκλος των πατέρων∙ είναι ο κύκλος της ζωής! Ποιας Ζωής; «Αύτη…» το ακούσατε σήμερα; Ώ, Θεέ μου, γιατί δεν μας συγκινούν τα λόγια του Θεού; Δεν υπάρχει σπουδαιότερον, φιλοσοφικότερον ρητό από αυτό το οποίον λέγει σήμερον η Εκκλησία μας. Λέγει ο Χριστός: «Αύτη εστί…» τι; «η Ζωή! η αιώνιος!». Όχι απλώς τρίμμα ζωής, όχι ψίχουλο ζωής, όχι σκιά ζωής, αλλά ζωής αιωνίου, ζωής απεράντου, ζωής που ικανοποιούνται όλοι οι πόθοι και οι πόθοι του ανθρώπου οι ευγενέστεροι, πόθοι, ζωή ατελευτήτου ζωής, ποια είναι; –αύτη εστίν –η αιώνιος ζωή- ίνα γινώσκωσί Σε τον επουράνιον Πατέρα, και όν απέστειλας Ιησούν Χριστόν.
● Περί της ζωής αυτής και οι Πατέρες λοιπόν των οποίων την ιεράν μνήμην εορτάζομεν σήμερον, υπήρξαν οδοδείκται, υπήρξαν οδηγοί στον δρόμον αυτόν, τον μεγάλον αυτόν δρόμον προς τον Ουρανόν. Έδειξαν τον Ουρανόν, έδειξαν το Χριστό.
• Πατέρες αυτοί, διδάσκαλοι αυτοί του Ευαγγελίου οι οποίοι εκοπίασαν, και με τον λόγον και με τα συγγράμματά τους και με τα θαύματά τους και με τας προφητείας των δια να αναδείξουν αυτόν τον λαόν του Θεού εγέννησαν τέκνα πνευματικά. Ποιοι είναι Πατέρες;
• Είναι οι 318 Πατέρες που συνεκρότησαν την πρώτην οικουμενικήν Σύνοδον, κατεδίκασαν την αίρεσιν του Αρείου και συνέταξαν το Σύμβολον της Πίστεως.
• Πατέρες είναι ακόμα οι 150 πατέρες οι οποίοι συνήλθον προ χιλίων εξακοσίων ετών και συνεπλήρωσαν το Σύμβολον της Πίστεως και διετύπωσαν ακριβέστερον την Πίστιν ημών.
• Πατέρες είναι οι συγκροτήσαντες τας εφτά οικουμενικάς Συνόδους.
• Πατέρες… Μη περιορίσωμεν την λέξιν πατέρες! Όχι μόνο των πρώτων αιώνων, είναι και πατέρες εις πάσαν εποχήν, ναι, εις πάσαν εποχήν, εις πάσαν εποχήν, εις πάσαν γενεάν υπάρχουν πατέρες πνευματικοί, οι οποίοι καλλιεργούν το ποίμνιον του Θεού. Πατέρας είναι, γιατί; Δεν έζησε τους πρώτους αιώνας, τους οχτώ πρώτους αιώνας, όπως θέλει κάποιος καθηγητής, ο Μπαλάνος ο μακαρίτης ο καθηγητής μας που περιώριζε την έννοιαν των Πατέρων στους οχτώ πρώτους αιώνας, όχι! πατέρες υπάρχουν σ’ όλους τους αιώνας, αλλού μεν μεγαλύτεροι, αλλού δε «ολιγότεροι», πατέρες που έψαλλε το εγκώμιον η Εκκλησία μας σήμερον,
• «ώ ιερά παράταξις, θεηγόροι οπλίται παρατάξεως Κυρίου».
• Πατέρες! «Άνθη μυρίπνοα του παραδείσου».
• Πατέρες! «Αστέρες πολύφωτοι του νοητού στερεώματος».
• Πατέρες! «Σάλπιγγες οι οποίες εσαλπίσατε σαλπίσματα ουράνια».
• Πατέρες! «πύργοι ακαθαίρετοι».
• Πατέρες! «τα κλειδιά του Ουρανού».
• Πατέρες! Μεγάλο πράγμα οι πατέρες, αδελφοί. Και όπως είπα, οι πατέρες ζουν εις όλους τους αιώνας.
• Πατήρ είναι ο άγιος Κοσμάς, ο οποίος, μιμητής του αποστόλου Παύλου, είκοσι ολόκληρα χρόνια περιώδευσε ολόκληρον την χερσόνησον την Βαλκανικήν, και έσπειρε τα διδάγματα του Ευαγγελίου.
• Πατέρας είναι κι ο Νικόδημος ο αγιορείτης, που έμεινε εκεί στις σπηλιές του αγίου όρους και έγραψε σπουδαιότερα βιβλία, των οποίων σπουδαιότερον είναι ο «αόρατος πόλεμος» και τα «πνευματικά γυμνάσματα».
• Πατέρας είναι ο Νεκτάριος, ο νεότερος Νεκτάριος ο θαυματουργός.
• Πατέρας όμως είναι κι ο πάτερ Ευσέβιος Μαθιόπουλος, τον οποίον ευτύχησα να γνωρίσω, όντως άγιος! Και ο οποίος έγραψε σπουδαιότατον βιβλίον, «ο προορισμός του ανθρώπου».
• Πατέρας είναι, τολμώ να το είπω με συγκίνησιν ιδιαιτέρα, κι ο πατήρ Φιλόθεος ο Ζερβάκος, ο ηγούμενος της ιεράς μονής Πάρου, Λογγοβάρδας.
Υπάρχουν πατέρες!
• Πατέρες είναι υπό την ευρυτέραν έννοια και άλλοι, τους οποίους εγνώρισα, εγνώρισα, για μετρήστε με τα δάχτυλά σας, μετρήστε με τα δάχτυλά σας, 450 ιερείς οι οποίοι εσφάγησαν ως ποίμνια, ως σφάγια ιερά υπέρ Πίστεως και Πατρίδος κατά τας ανωμάλους περιόδους του έθνους μας από Ιταλούς, από Γερμανούς και από κακούς Έλληνας και εσταυρώθησαν ακόμα, μεγάλη Παρασκευή εκεί σ’ ένα χωριό της Θεσσαλίας. Μπορούσαν να φύγουν, όπως φύγανε οι Δεσποτάδες και κλειστήκανε μεσ’ στην Αθήνα δια να σώσουνε το σαρκίον τους, αλλ΄αυτοί, λευϊτες του Υψίστου, τίμιοι Πατέρες, εικόνες πραγματικοί, δεν εγκατέλειψαν το ποίμνιόν τους και έμειναν εκεί κι εθυσιάσθησαν και ών το μνημόσυνον έσται αιώνιον∙ γιατί δεν είναι πατέρες αυτοί;
• Πατέρας είναι και ο Χρυσόστομος ο νεώτερος, της Σμύρνης που όταν εφεύγανε, εφεύγανε, και επήγε ο πρόξενος της Γαλλίας ή Αγγλίας, δεν θυμούμαι ακριβώς, και του λέει «έχομε θέση στο θωρηκτόν, εξασφαλισμένη θέση», «όχι, θα μείνω εδώ, ο ποιμήν ο καλός μένει στο ποίμνιόν του», και έμεινε εκεί, και εσφάγη, και έβαψε με το αίμα του τα καλντερίμια της Σμύρνης.
◙ Πατέρες! Αείμνηστοι πατέρες! αυτοί είναι οι πατέρες, αγαπητοί μου∙ σας έδωσα μια εικόνα του πατρός: Πρώτον μεν, ασθενή εικόνα του Ουρανίου Πατρός, δεύτερον εικόνα των φυσικών γονέων, τρίτη εικόνα των γονέων, των διδασκάλων και καθηγητών των ευσεβών και ιδιαιτέρως των διδασκάλων της Eκκλησίας μας.
● «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου», είναι εντολή του Θεού.
Και αν, αμαρτία είναι, να μην τιμούμε τους φυσικούς μας γονείς, πολύ περισσότερο αμαρτία είναι να μην τιμούμε τους πνευματικούς γονείς, τους διδασκάλους και καθηγητάς της εν Χριστώ ζωής μας, τους Πατέρας των πρώτων ιδίως αιώνων, μεταξύ των οποίων κορυφαίοι είναι Βασίλειος, Χρυσόστομος και Γρηγόριος ο θεολόγος, αστέρες πολύφωτοι του νοητού στερεώματος, αυτοί είναι οι θησαυροί της Εκκλησίας μας.
Όταν ήμουν στην Κοζάνη, τελειώνω μ’ ένα ανέκδοτο, όταν ήμουν στην Κοζάνη, συνήντησα ένα δάσκαλο, από ‘κείνα τα εξημμένα πνεύματα, που διάβαζε μέρα νύχτα πότε τον Τολστόι, πότε τον Ορντάβ, πότε τον Σοπενχάουερ, πότε τον Ρενάν, πότε τον Μάρξ, πότε τον έναν, πότε τον άλλον, κι εκαυχάτο κι έλεγε ότι αυτοί είναι υπέροχοι άντρες. Του λέω λοιπόν μια μέρα παρουσία άλλων∙ παρουσία άλλων: -Αυτά που διαβάζεις, του λέγω, είναι χαλίκια! –Χαλίκια; Χαλίκια; -Χαλίκια, χαλίκια! Θέλεις διαμάντια; -Πού ‘ν τα διαμάντια; Μου λέει. –Άντε κει στη βιβλιοθήκη της Κοζάνης, εκεί έχει μια βιβλιοθήκη η Κοζάνη, λέω, πήγαινε στη βιβλιοθήκη της Κοζάνης και ζήτησε από το βιβλιοθηκάριο, από τον βιβλιοφύλακα, ζήτησε να σου δώσει μία και μόνον, μίαν και μόνον ομιλία του ιερού Χρυσοστόμου!
Την προς Ευτρόπιον ομιλίαν, λέω. Το σημείωσα, λοιπόν, επάνω, «ιερού Χρυσοστόμου ομιλία προς Ευτρόπιον». Πήγαινε να διαβάσεις και μετά να έρθεις να κουβεντιάσουμε. Πάει λοιπόν στη βιβλιοθήκη ο θαυμαστής όλων των φιλοσόφων, των ψευδοφιλοσόφων του αιώνος, πάει και βρίσκει κι ανοίγει την ομιλία και τη διαβάζει, και κατόπι έρχεται και λέγει:
Πώωω πωω πωω! Πώωωωω πω πω!!! Τι είναι αυτά!!! Και εκάθισε , με το χέρι του και τα αντέγραψε και το απεστήθισε πλέον!
Θαύμα θαυμάτων! Αριστουργήματα!
Ώ πατρίς, πού κατήντησες! Τα θεία αυτά συγγράμματα που συγκλονίζουν τον κόσμο, κι έχουν μεταφραστεί ρωσικά, αγγλικά, αμερικανικά, παντού, μόνο εδώ στην Ελλάδα περιφρονούνται κατά τον πλέον απερίγραπτον τρόπον. Δεν υπάρχουν πλέον μεσ’ στο σχολείον αυτά!
Δεν διδάσκεται πλέον Χρυσόστομος, δεν διδάσκεται πλέον Βασίλειος, δεν διδάσκεται πλέον Γρηγόριος, δεν διδάσκονται πλέον οι μεγάλοι Πᾳτέρες, πάνε αυτά, τα σβήσανε.
Τί συνιστούν οι προφέσορες και οι «φωστήρες» της παιδείας, του υπουργείου της Παιδείας; Τι συνιστούν, τι λέγουν;
Να σβήσουν αυτά, έξω τα συγγράμματα των Πατέρων, έξω η σοφία των μεγάλων διδασκάλων της Εκκλησίας μας, έξω αυτά∙ και τώρα λοιπόν δειλά δειλά, αλλά αύριο τολμηρά, θα διδάξουν ότι πρέπει να εισαχτή ως μάθημα εις τα παιδιά της Ελλάδος, το σέξ.
Αυτή είναι η “κατάντησις”∙ λοιπόν, και εντός ολίγου θα αξιώσουν να μη διδάσκεται πλέον θρησκευτικό μάθημα εις τα σχολεία, και τότε πλέον ως παρηγοριά της Ελλάδος θα μείνει μόνον το κατηχητικόν σχολείον, εις το οποίον οι γονείς θα στέλνουν τη νύχτα τα παιδιά τους για να διδάσκωνται τι είναι Θεός, τι είναι πατρίς, τι είναι θρησκεία, τι είναι ιερά Παράδοσις του Γένους ημών.
Ταύτα αγαπητοί μου, θησαυροί, έχει θησαυρούς! Οι ανόητοι! Τρέχει ο πρόεδρος της Δημοκρατίας απάνω στη Θάσο να κάνει τα εγκαίνια του πετρελαίου, μεγάλο! Τρέχει ο άλλος από ‘κει, να κάνει λέει τα εγκαίνια του βωξίτου! Και χωρίς να τα βρουν ακόμα – ακόμα! Τρέχουν άλλοι από ‘κει να κάνουν τα εγκαίνια του χρυσωρυχείου, τρέχουν! Δεν αρνούμαι ότι κάτω αυτή η γη της Ελλάδος κρύπτει θησαυρούς, δεν είναι αυτοί οι θησαυροί, δεν είναι τα πετρέλαια και τα χρυσάφια και τα ασήμια, θησαυροί της Ελλάδος είναι η Αγία Γραφή και οι ιεροί Πατέρες! Ώ, ω, … όλα αυτά τα οποία σήμερα σερβίρουνε, είτε Μάρξ, είτε οιοσδήποτε, είναι χαλίκια και άχυρα, μπροστά στους Τιμίους θησαυρούς τους οποίους έχομε.
● Τελειώνω με τη θερμή σύσταση, όλοι εσείς οι ακροαταί εδώ του κηρύγματος να αγαπήσετε τους Πατέρας∙ όσο παλιό είναι το κρασί τόσον μεγαλυτέραν αξίαν έχει, έχει αξία, μελετήστε, μεθύστε, να πω κι εγώ, ν’ αλλάξω λίγο το νόημα ενός ποιητού μας, «μεθύστε από το κρασί του εικοσιένα», μεθύστε από το κρασί το αθάνατον των Πατέρων της Εκκλησίας, των οποίων η μνήμη έστω αιωνία.
-Όλοι μαζί, μια ψυχή, ένας λαός, μια ψυχή, ένας λαός, όλοι μαζί, όλοι μαζί:
-Δι’ ευχών των αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς, αμήν.
