Εκείνο που δημιουργεί τεράστιο προβληματισμό στις ημέρες μας είναι η πολιτιστική μας σύγχυση και η απώλεια της αυτοσυνειδησίας μας. Τα ιδεολογικά ρεύματα, τα οποία πέρασαν στην πατρίδα μας, η απώλεια της ιστορικής μας μνήμης, ο μιμητισμός κ.τ.λ. συνετέλεσαν στο να έχουμε σύγχυση σε θέματα παραδόσεως και ιστορίας. Μεταξύ των πολλών παραδειγμάτων θα ήθελα να αναφέρω δύο.

* * *

Πριν μερικά χρόνια, με πρόταση της “Ευρωπαϊκής Επιτροπής” της τότε ΕΟΚ, ετοιμάσθηκε η “Ιστορία της Ευρώπης”, που γράφηκε από ομάδα ιστορικών με επικεφαλής τον ακαδημαϊκό Ντυροζέλ, που προοριζόταν για τους μαθητάς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το βιβλίο αυτό έκανε λόγο για την ιστορία της Ευρώπης, αλλά αφιέρωνε πολύ λίγες σελίδες για την Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο. Τότε ξεσηκώθηκε θύελλα διαμαρτυριών από τους Έλληνες, που είδαν μια προσπάθεια πλαστογράφησης της ιστορίας, αφού πίστευαν ότι η κλασσική Ελλάδα και το Βυζάντιο συνετέλεσαν πολύ στην πολιτιστική αναγέννηση της Ευρώπης και δεν νοείται Ευρώπη έξω από την ελληνική ιστορία. Πολλοί τότε μιλούσαν για το ότι ο Ντυροζέλ ήταν ανιστόρητος ή ήθελε να βλάψη τον ελληνισμό και να αποξενώση την Ελλάδα από την ευρωπαϊκή οικογένεια.

Πρόσφατα διατυπώθηκε άλλη θεωρία από τον Καθηγητή και Διευθυντή του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών του Χάρβαντ Εβραιο-αμερικανό Χάντινγκτον, σύμφωνα με την οποία ο δυτικός πολιτισμός είναι διαφορετικός από τον ορθόδοξο πολιτισμό, γι’ αυτό η Δύση πρέπει να προωθήση την συνοχή της, πράγμα το οποίο σημαίνει “τόσο την διάσωση της δυτικής κουλτούρας εντός της Δύσης, όσο και τον προσδιορισμό των ορίων της”. Μέσα στα πλαίσια αυτά προτείνει να εκδιωχθούν από το ΝΑΤΟ η Ελλάδα και η Τουρκία και να ενταχθούν όλα τα Καθολικά και Προτεσταντικά Κράτη της Ευρώπης, μαζί με τις χώρες τόσο της Βαλτικής, που προήλθαν από την διάλυση της ΕΣΣΔ, όσο και της Σλοβενίας και Κροατίας. Πάλι ξεσηκώνονται οι επιστήμονες και οι πολιτικοί της χώρας μας και διαμαρτύρονται γι’ αυτές τις “ανιστόρητες” και επικίνδυνες θεωρίες που αποβλέπουν στην αποξένωσή μας από τον δυτικό πολιτισμό, αφού τον θεωρούν ελληνικό πολιτισμό.

* * *

Τα δυο αυτά παραδείγματα δείχνουν καθαρά ποιά είναι η γνώμη των δυτικών για την Ορθοδοξία και την Ελλάδα, γι’ αυτό που ονομάζουμε Ελληνορθόδοξη Παράδοση. Οι δυτικοί βλέπουν την Ελλάδα διαφορετικά από ό,τι την βλέπουμε εμείς. Εκφράζουν αυτό που πιστεύουν και αυτό που είναι οι ίδιοι στην πραγματικότητα. Μπορεί να θαυμάζουν μια πτυχή της ιστορίας μας, αλλά έχουν πολύ διαφορετική ιδέα για την σύγχρονη Ελλάδα. Τελικά, δεν πρέπει να ενθουσιαζόμαστε από μερικά κολακευτικά λόγια, λόγια φιλοξενούμενου, τα οποία εντάσσονται μέσα στα πλαίσια της ευγενείας, ούτε να ενθουσιαζόμαστε από μερικές καλές κουβέντες απλών ανθρώπων της Δύσεως και να αγνοούμε την “στρατηγική” όσων διευθύνουν τα πράγματα στην Δύση.

Επίσης, τα παραδείγματα αυτά δείχνουν και την δική μας επιπολαιότητα, αφού πιστεύουμε ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι στην βάση του ελληνικός πολιτισμός, επειδή επηρεάστηκε τάχα από τους αρχαίους φιλοσόφους και από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι προ και μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως κατέφυγαν στην Δύση και συνετέλεσαν στην αναγέννησή της.

Η αλήθεια, όμως, είναι κάπως διαφορετική. Μερικά σημεία θα ήθελα να υπογραμμίσω.

Πρώτον. Πατέρας της σύγχρονης Ευρώπης είναι ο Φράγκος Καρλομάγνος, που έζησε τέλος του ογδόου, αρχές του ενάτου αιώνος, ο οποίος κατέλαβε το δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και υποδούλωσε την Ευρώπη, πολιτικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά και είναι εχθρός και πολέμιος της Ρωμηοσύνης. Το ότι αυτόν θεωρούν οι Δυτικοί ως Πατέρα της σύγχρονης Ευρώπης φαίνεται από το ότι το κτίριο του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες φέρει το όνομά του. Επίσης, όσοι συντελούν στην ενοποίηση της Ευρώπης λαμβάνουν το βραβείο του Καρλομάγνου, όπως έγινε με δικό μας εξέχοντα πολιτικό, και ακόμη φημολογείται ότι το μελλοντικό κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα θα έχη επάνω την μορφή του Καρλομάγνου (Α. Φιλιππίδης).

Δεύτερον. Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός μπορεί να πήρε μερικά στοιχεία από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, αλλά στην πραγματικότητα είναι καρπός της συγκρούσεως μεταξύ των Φράγκων κατακτητών της Ευρώπης και των υποδούλων Ρωμαίων. Οι συνεχείς επαναστάσεις των υποδουλωθέντων Ρωμαίων εναντίον των κατακτητών τους, που είχαν μια ιδιαίτερη θεολογία και παράδοση, συνετέλεσαν στην διαμόρφωση όλου αυτού του σημερινού κλίματος στην Ευρώπη. Δεν έχουμε εδώ τον χώρο να το ερμηνεύσουμε αυτό. Απλώς θα ήταν καλό να δούμε την άποψη του π. Ιωάννου Ρωμανίδη, ο οποίος μελέτησε την ιστορία από αρχειακές πηγές, σύμφωνα με την οποία κατά την εποχή της Γαλλικής Επαναστάσεως, ο πληθυσμός της Φρανσίας ήταν περίπου 25 ή 26 εκατομμύρια και διαιρείτο ως εξής: Το 2% αποτελείτο από τους Φράγκους ευγενείς, που ήταν απόγονοι των κατακτητών και από τους Φράγκους ευγενείς που ήταν απόγονοι των δουλοπαροίκων Ρωμαίων, οι οποίοι όμως φράγκευσαν. Το 13% αποτελείτο από τους Ρωμαίους της αστικής τάξης που εφράγκευσαν χωρίς όμως να έχουν τίτλους ευγενείας. Το 85% του πληθυσμού αποτελούσαν οι δουλοπάροικοι Γαλλο – Βρετόνοι και Ρωμαίοι. Γι’ αυτό και η γαλλική επανάσταση ήταν επανάσταση των δουλοπαροίκων Ρωμαίων εναντίον των Φράγκων κατακτητών.

Τρίτον. Ο λεγόμενος ευρωπαϊκός πολιτισμός βρίσκεται στον αντίποδα της ελληνορθόδοξης παράδοσης και αυτό το αντιλαμβάνονται καλά οι Ευρωπαίοι ιστορικοί, όχι όμως οι δικοί μας που πιπιλίζουν συνεχώς την καραμέλλα της λεγομένης “αρχής της μετακένωσης”, ότι δηλαδή εμείς δώσαμε τα φώτα στην Ευρώπη και τώρα λαμβάνουμε από αυτήν τον πολιτισμό, που ήταν δικός μας.

Τέταρτον. Οι δυτικοί, οι οποίοι προσπαθούν να οριοθετήσουν τον πολιτισμό τους και να εκδιώξουν την Ορθοδοξία, διακατέχονται από ανασφάλεια, γιατί βλέπουν την δική τους ανεπάρκεια, αλλά συγχρόνως και την δυναμικότητα της ελληνορθοδόξου Παραδόσεως. Αισθάνονται την αμηχανία του δυτικού κόσμου, που δεν αναπαύεται στον λεγόμενο ευρωπαϊκό και δυτικό πολιτισμό.

Πέμπτον. Εμείς ως Ορθόδοξοι δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα του Χάντιγκτον και όποιου άλλου ιστορικού και να αρχίζουμε να παίζουμε το δικό τους παιχνίδι. Πρέπει να καταλάβουμε καλά ότι η παράδοσή μας, που δημιούργησε λαμπρό πολιτισμό, βρίσκεται μεν στον αντίποδα του ορθολογιστικού και μηχανοκρατούμενου δυτικού πολιτισμού, αλλά αναφέρεται στην αγωνία των δυτικών ανθρώπων και στις παλαιές παραδόσεις της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να απομονωθούμε ως επαρχιώτες, αλλά να διεκδικήσουμε την Ευρώπη, με άλλη βέβαια προοπτική, από την άποψη ότι η Ευρώπη προ του Καρλομάγνου ήταν δική μας. Η σημερινή Ευρώπη είναι κατακτημένη από τους Φράγκους. Εμείς είμαστε Ευρωπαίοι πριν την είσοδο της Ευρώπης στον μεσαίωνα και βαρβαρισμό, από τον 6ο αιώνα και μετά. Τελικά, πρέπει να βρούμε τον τρόπο να συμμαχήσουμε με το υπόβαθρο της Ευρώπης, με εκείνους τους Ευρωπαίους που αναζητούν την παράδοση, τις ρίζες τους, τους προγόνους τους.

Έκτον. Πρέπει να γίνη αντιληπτό ότι δεν είναι ορθό στην θεωρία περί πολιτισμών να αντιπαραβάλλουμε την άποψη ότι και εμείς έχουμε έναν Ορθόδοξο πολιτισμό. Πρόκειται, πιστεύω, για αλλοίωση της παραδόσεώς μας. Η Ορθοδοξία δεν είναι πολιτισμός, αλλά Εκκλησία, μια ορισμένη Κοινότητα, το Θεανθρώπινο Σώμα του Χριστού. Μέσα στην Εκκλησία, βέβαια, αναπτύσσεται και ένας ιδιαίτερος πολιτισμός (αγιογραφία, αρχιτεκτονική, μουσική, παραδόσεις, τρόπος ζωής κ.λ.π.), αλλά δεν είναι αποκλειστικά και μόνο πολιτισμός, έστω και ο καλύτερος και τελειότερος. Είναι κάτι άλλο βαθύτερο· οδηγεί τον άνθρωπο στην θέωση.

* * *

Χρωστάμε ευγνωμοσύνη στον Καθηγητή π. Ιωάννη Ρωμανίδη που υπήρξε πρωτοπόρος στην προσπάθεια της αφυπνήσεώς μας αυτής, καθώς επίσης και όσους τον ακολούθησαν, όπως τον π. Γεώργιο τον Μεταλληνό κ.ά., οι οποίοι “μάς άνοιξαν τα μάτια” και αποκτήσαμε γνώση της αυτοσυνειδησίας μας.

Πρέπει κάποτε να σταματήσουμε να καλλιεργούμε την νοοτροπία του “κακομοίρη”, επειδή οι άλλοι συνεχώς μας καταδιώκουν, και τα ξένα κέντρα θέλουν να μας αφανίσουν, και να νοιώσουμε την αρχοντιά και την μεγάλη και βαθειά κληρονομιά μας. Ανήκουμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία και είμαστε εκφραστές μιας οικουμενικής κληρονομιάς και Παράδοσης, και δεν πρέπει να προβαίνουμε σε μικρές αψιμαχίες, που φανερώνουν την ανασφάλεια των μικρών λαών.