Μέσα από δεκαπέντε σύντομα αποσπάσματα του «Γεροντικού»  προβάλλει η υπέροχη ασκητική μορφή του αββά Αμμωνά. Οι πληροφορίες πού μας  δίνουν για την ζωή του είναι λίγες, αλλά εντυπωσιακές. θα αφήσουμε μόνο του τον  αναγνώστη να εντρυφήση σ’ αυτές, θα περιορισθούμε εδώ σε στοιχεία που αποβλέπουν  κυρίως να τοποθετήσουν χρονικά και τοπικά την μεγάλη αυτή μορφή.

   Ο αββάς Αμμωνάς υπήρξε μαθητής του Μ. Αντωνίου (251 –  356) και διάδοχος του στην πνευματική καθοδήγησι των μοναχών του μοναστικού  κέντρου Πισπίρ, στην αριστερή όχθη του Νείλου, νοτιώτερα  από το Κάιρο. Ανατολικότερα από το Πισπίρ βρίσκεται το όρος του Μ. Αντωνίου σε  μια εντελώς αφιλόξενη περιοχή. Μεταξύ του Πισπίρ και της Αλεξανδρείας απλώνεται  η έρημος της Νιτρίας, περίφημη για τα ασκητικά άνθη πού ανέθαλε. Η έρημος αυτή  ανέδειξε δύο μοναστικά κέντρα, δύο σκήτες:  Τα Κελλία και την Σκήτη. Τα  Κελλία απείχαν σαράντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Αλεξάνδρεια. Σε απόστασι  ενός ημερονυκτίου, περίπου ογδόντα χιλιόμετρα, νοτιώτερα από τα Κελλία βρισκόταν  η Σκήτη, τόπος τελείως απαράκλητος. Και μόνο η θέα της προξενούσε θανάσιμη  μελαγχολία στην ψυχή!

  Φαίνεται  ότι στην Σκήτη έζησε ο αββάς Αμμωνάς δεκατέσσερα χρόνια, παλεύοντας με το πάθος  του θυμού. Καρπός των αγώνων του ήταν μια απέραντη απάθεια, πού τον εμπόδιζε να  διακρίνη αμαρτία σε άνθρωπο και να επιβάλλη ως επίσκοπος επιτίμια, ακόμη και σε  σοβαρά σαρκικά παραπτώματα. Την ίδια εποχή ασκήτευαν στην Σκήτη ο ιδρυτής της  αββάς Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο αββάς Μακάριος, ο Αλεξανδρεύς, ο αββάς Παμβώ και  πολλοί άλλοι πατέρες του αιγυπτιακού μοναχισμού.

   Αναφέρεται ότι το 375 κατοικούσαν μόνο στο Όρος της Νιτρίας περισσότεροι από  πέντε χιλιάδες μοναχοί, θεωρείται βέβαιο ότι ο αββάς Αμμωνάς χειροτονήθηκε  επίσκοπος από τον Μ. Αθανάσιο. Σε όλες τις φάσεις της ζωής του έχομε τόσο  θαυμαστές εκδηλώσεις διακρίσεως, απαθείας, ευσπλαγχνίας και αγάπης προς τον  αμαρτωλό άνθρωπο ώστε να τον κατατάσσουμε αδίστακτα μεταξύ των θεοφόρων αγίων,  οι οποίοι έφθασαν σε δυσπρόσιτα πνευματικά ύψη.

   Εκοιμήθη προ του 403. Η μνήμη του εορτάζεται  στις 26 Ιανουαρίου. Οι στίχοι του Μηναίου  αναφέρουν:

«Ζωής  Αμμωνάς νήμα πληρώσας άπαν.

ζωήν  εφεύρεν ούποτε πληρουμένην».

 Το συγγραφικό έργο του  αββά Αμμωνά φανερώνει ασκητή «λίαν πεπειραμένον περί τάς μυστικάς προς Θεόν  αναβάσεις». Σύμφωνα με την διάταξι των έργων του στην έκδοσι της Αποστολικής  Διακονίας (Β.Ε.Π.Ε.Σ., τόμος 40), από όπου ελάβαμε και το κείμενο, τα  κατατάσσουμε σε επιστολές, διδάγματα, παραινέσεις, λόγους και αποσπάσματα  λόγων.

   Οι επιστολές του αναφέρονται με αξιόλογη διαύγεια και πρωτοτυπία σε βαθύτατα  θέματα της πνευματικής ζωής, όπως η ησυχία, η θ. χάρις, η διάκρισις, οι  πειρασμοί κτλ. Η συχνή αναφορά στην θ. χάρι και οι θερμές προτροπές προς τα  πνευματικά του τέκνα να γευθούν την άρρητη γλυκύτητά της, αποδεικνύουν πώς ο  επιστολογράφος είχε ζήσει έντονα θείες καταστάσεις και είχε ελλαμφθή από το «φως  του ουρανού των ουρανών», όπως το χαρακτηρίζει.

   Διασώθηκαν 7 επιστολές στα  ελληνικά, 14 στα  συριακά, 13 στα  γεωργιανά, 11 στα  αραβικά, 3 στα αρμενικά  και 1 στα αιθιοπικά. Αυτό αποτελεί ένδειξι ότι  διαδόθηκαν σε γεωγραφικό χώρο ευρύτερο από την Μ.  Ανατολή.