Ἡ «Πεμπτουσία» βρίσκεται στήν εὐχάριστη θέση νά συνομιλᾶ μέ τόν Ιερομόναχο π. Λουκᾶ Γρηγοριάτη. Θέμα τῆς συζήτησης εἶναι  ἡ μορφή τοῦ μακαριστοῦ Γέροντα Γεωργίου Καψάνη.

Πεμπτουσία: Θά θέλαμε, πατέρα Λουκᾶ, νά σᾶς ρωτήσουμε γιά κάποιες πλευρές τῆς μορφῆς του. Ὁ Γέροντας Γεώργιος ἦταν ἐπί 40 χρόνια Ἠγούμενος σέ ἕνα μεγάλο Ἁγιορειτικό Κοινόβιο. Μπορεῖ νά πεῖ κανείς ὅτι καλλιέργησε ἕνα ἡσυχαστικό ἦθος, ἤ αὐτό δέν συμβαδίζει μέ τόν κοινοβιακό Μοναχισμό;

Iερομ. Λουκάς Γρηγοριάτης.: Εἶναι τιμή γιά μᾶς νά μιλᾶμε καί νά λέμε κάτι γι’ αὐτήν τήν σημαντική μορφή, τήν ὁποία χάρισε ὁ Θεός στό Μοναστήρι μας, στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Ἐκκλησία. Καί αὐτά πού θά σᾶς πῶ, θά σᾶς τά πῶ μέ τήν εὐλογία τοῦ σεβαστοῦ Καθηγουμένου μας, τοῦ π. Χριστοφόρου.

Στό ἐρώτημά σας τώρα: Σέ πολλά δημοσιευμένα κείμενά του καί σέ πολλές ὁμιλίες του ἔχει τονίσει ὁ Γέροντας, ὅτι ὁ Ὀρθόδοξος Μοναχισμός εἶναι καί ὀφείλει νά εἶναι ἡσυχαστικός. Σέ ἀντιδιαστολή μέ τόν Δυτικό Μοναχισμό πού εἶναι ἀκτιβιστικός, δηλαδή σκοπό ἔχει τήν κοινωνική, ἐπιστημονική καί ἄλλη δραστηριότητα καί προσφορά.

Π.: Τί ἐννοοῦσε ὁ Γέροντας Γεώργιος, ὅταν ἔλεγε «ἡσυχαστικός Μοναχισμός»;

Ι.Λ.Γ.: Ἐννοοῦσε τόν Μοναχισμό πού παρελάβαμε ἀπό τούς Ἁγίους Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτός ὁ Μοναχισμός εἶναι ἕνας διά βίου ἀγώνας γιά κάθαρση ἀπό τά πάθη τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος, γιά φωτισμό τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς, καί γιά τήν μέθεξη τῆς θεώσεως.

Π.: Πάνω σ’ αὐτό τό θέμα θά θέλαμε νά μᾶς διευκρινίσετε: Σέ ἕνα μεγάλο Κοινόβιο μπορεῖ νά ζῇ κανείς ἡσυχαστικά; Δέν ὑπάρχουν περισπασμοί;

Ι.Λ.Γ.: Ὁ Μοναχός, εἴτε ζῆ στήν ἔρημο εἴτε στό Κοινόβιο, ἕνα βασικό μέλημα ἔχει: νά κάνει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί ὄχι αὐτό πού νομίζει ὅτι εἶναι καλό. Ἔτσι ἐλευθερώνεται ἀπό τά ἐγωιστικά του θελήματα. Αὐτό εἶναι ἡ ἀρχή τῆς καθάρσεως ἀπό τά πάθη, ἡ ἀρχή τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς. Σέ αὐτή τήν πνευματική ἐργασία, δηλαδή τήν κάθαρση ἀπό τά πάθη, πολύ βοηθεῖ τό Κοινόβιο. Ἀνακαλύπτει ὁ Μοναχός τά πάθη του, καθώς συνανστρέφεται μέ τόσους ἀδελφούς. Κατόπιν μπορεῖ νά προοδεύσει στήν καρδιακή προσευχή καί τήν ἡσυχία. Στήν Μονή μας εἴχαμε τόν γερο-Αὐξέντιο, ὁ ὁποῖος ἦταν ἄκρος ἡσυχαστής.

Π.: Καί ὁ περισπασμός;

Ι.Λ.Γ.: Ὁ περισπασμός… Ὁ Γέροντας ἔλεγε κάτι πολύ σημαντικό: Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ἡ ἡσυχία καί ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ἡ ἱερά ἡσυχία. Τό πρῶτο εἶναι ἡ ἔλλειψις θορύβων καί περισπασμῶν. Ἡ ἱερά ἡσυχία εἶναι μία δυναμική πνευματική ἐργασία, κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος στρέφει τόν νοῦ του ἀπό τόν ἐξωτερικό περισπασμό μέσα στήν καρδιά του καί ἐκεῖ συναντᾶ τόν Θεό μέ τήν καρδιακή προσευχή. Ἡ προσευχή αὐτή εἶναι πιό εὔκολη στήν ἔρημο, ὅπου ὑπάρχει ἡ πρώτη μορφή ἡσυχίας, ἀλλά γίνεται καί στό Κοινόβιο καί σπανιότερα καί στόν κόσμο. Ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης ἦταν Οἰκονόμος τῆς Μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος καί εἶχε ὑπό τήν ἐπίβλεψή του ἑκατοντάδες ἐργάτες στό μεγάλο Κοινόβιο τοῦ Ρωσικοῦ. Παρά ταῦτα ἦταν ἕνας ἄριστος ἡσυχαστής μοναχός.

Ι.Λ.Γ..: Στήν ὁμιλία μου στά Κύθηρα, λίγο μετά τήν κοίμησή του, εἶχα πεῖ τά ἑξῆς: «Παρά τήν πολυμέ­ρι­μνη διακονία του, πού δέν τοῦ ἄφηνε χρόνο γιά τήν συνήθη πρακτική ἐρ­γασία τῆς προσευχῆς, εἶχε βαθειά μέσα στήν ψυχή του τό θεοποιό δῶρο τῆς ἡσυχίας. Ὡς ἡγούμενος δεχόταν πρόσχαρα τούς ἀνθρώπους, ἦταν ἀπέναντί τους εὐπροσήγορος καί χαριτωμένος, ἄκουγε διαρκῶς ὑποθέσεις καί προβλή­μα­τα, συμπονοῦσε καί συνέπασχε, ἀλλά ὁ νοῦς του δέν αἰχμαλωτιζόταν ἀπό τήν τύρβη, δέν εἶχε ζάλη καί ταραχή. Γρήγορα ἐπέστρεφε στήν δική του νοε­ρά ἐργασία. Τό βάθος τῆς καρδιᾶς του ἦταν εἰρηνικό, ὅπως ὁ βυθός τῆς θά­λασσας. Ἦταν στήν καρδιά του ἡσυχαστής, ἐργάτης τῆς προσευχῆς». Τώρα θά τό πῶ πιό λιτά: Ἧταν ἕνας ἡσυχαστής Κοινοβιάρχης.

Π.: Ὑπάρχουν παραδείγματα ἀπό τήν ζωή του καί τήν ποιμαντική του, πού βεβαιώνουν ὅτι καλλιέργησε τό ἡσυχαστικό ἦθος στήν Μονή του καί στό Ἅγιον Ὄρος;

Ι.Λ.Γ.: Ὅπως εἴπαμε, μέ κείμενα καί προφορικό λόγο προέβαλλε τόν ἡσυχαστικό καί νηπτικό χαρακτῆρα τοῦ Ἁγιορειτικοῦ καί γενικώτερα τοῦ Ὀρθοδόξου Μοναχισμοῦ. Μέ αὐτό τό πνεῦμα κινήθηκε καί ὁ ἴδιος ὅλα τά χρόνια τῆς ἡγουμενίας του. Δέν ἐπεδίωκε τήν δράση στόν κόσμο. Ἔβγαινε μόνο ὅταν προσεκαλεῖτο ἀπό τούς ἐπισκόπους τῆς Ἐκκλησίας, εἴτε γιά ὁμιλίες εἴτε ὡς πνευματικός σέ γυναικεῖα μοναστήρια. Μόνο ἀπό ὑπακοή. Ὅπως ξέρετε, ἦταν πολυγραφότατος καί τό ὁμιλητικό του ἔργο πλουσιότατο. Ἐντούτοις, δέν ἤθελε νά βγαίνει στίς τηλεοράσεις. «Δέν εἶναι αὐτό ἔργο τοῦ μοναχοῦ», ἔλεγε, «ἀλλά τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας ἔξω στόν κόσμο».

Στούς μοναχούς του συνιστοῦσε τήν νοερά προσευχή, τήν συγκέντρωση τοῦ νοῦ, τήν ἀποφυγή τῆς ἀργολογίας καί τῶν ἀσκόπων καί κοσμικῶν συζητήσεων. Ὁ ἴδιος του ποτέ δέν ξέφευγε σέ περιττά λόγια. Ὅλα ἦταν μετρημένα, πρός οἰκοδομήν. Ἦταν εὐπροσήγορος, χαριτωμένος στίς συζητήσεις του, εὐγενής καί προσηνής, ἀλλά δέν ἀργολογοῦσε. Τόνιζε τήν ὑπακοή. Αὐτή θεωροῦσε ὡς βάση γιά τήν ἄσκηση τῆς ἀληθινῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς.

Κάποτε εἶχε δεχθῆ τήν ἐπίσκεψη τοῦ γνωστοῦ ἀριστεροῦ διανοουμένου, τοῦ Κωστῆ Μοσκώφ, ὁ ὁποῖος ἐνθουσιασμένος ἀπό τήν ἐπάνδρωση τοῦ Ἁγίου Ὄρους μέ νέους, μορφωμένους καί ἱκανούς μοναχούς, πρότεινε στόν Γέροντα νά βγοῦν οἱ μοναχοί στόν κόσμο γιά κοινωνικούς ἀγῶνες. Τοῦ ἀπάντησε ὁ Γέροντας: «Κωστῆ, ξέρεις πιά εἶναι ἡ διαφορά μας; Ἐσεῖς ἀγωνίζεσθε κατά τοῦ ἐγωισμοῦ τῶν ἄλλων. Ἐμεῖς ἀγωνιζόμαστε κατά τοῦ ἐγωισμοῦ τοῦ δικοῦ μας». Ὁ τρίτος συνομιλητής παρετήρησε τότε στόν Μοσκώφ: «Κωστῆ, κατάλαβες τί σοῦ εἶπε ὁ Γέροντας;».

Ἐπίσης, θυμᾶμαι, κάποτε ὁ Γέροντας Γεώργιος εἶχε ἐπισκεφθῆ τό Βατοπέδι. Ζοῦσε ἀκόμη ὁ γερο-Ἰωσήφ. Ρώτησε λοιπόν τόν γερο-Ἰωσήφ: Πῶς μπορῶ νά τηρῶ τόν νοῦ μέ τόσες μέριμνες πού ἔχω στό Μοναστήρι; Ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε: Ὅταν ὅλα γίνονται εἰς δόξαν Θεοῦ, αὐτό εἶναι τήρησις νοός.

Στά κοινά ἁγιορειτικά ζητήματα, ὅπως π.χ. τήν χρηματοδότηση τῶν ἀναστηλωτικῶν ἔργων, ἐλάμβανε θέσεις πού διασφάλιζαν τόν ἡσυχαστικό χαρακτῆρα τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἐστενοχωρεῖτο ἀπό τήν ἀλόγιστη χρήση τεχνολογικῶν μέσων. Ἤθελε τά πλέον ἀπαραίτητα, καί αὐτά γιά ποιμαντικούς λόγους. Ὅταν κάποτε ἀνακινήθηκε θέμα καταργήσεως τοῦ αὐτοδιοικήτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἀγωνίσθηκε μαζί μέ τήν Ἱερά Κοινότητα καί ὅλους τούς Καθηγουμένους γιά τήν περιφρούρησή του, διότι σέ αὐτό ἔβλεπε τήν ἐγγύηση τῆς διατηρήσεως τοῦ ἡσυχαστικοῦ χαρακτῆρος του.

Π.: Νά περάσουμε τώρα σέ ἕνα ἄλλο ἐπίπεδο, ὅσον ἀφορᾶ τά δογματικά θέματα.

Ι.Λ.Γ: Μάλιστα.

Π.: Ὁ Γέροντας Γεώργιος ἐκδαπανήθηκε στήν ὑπεράσπιση τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ἀντιτάχθηκε στόν συγκρητιστικό Οἰκουμενισμό καθ’ ὅλη του τήν ζωή. Πῶς συνεδύασε αὐτή τήν δραστηριότητα μέ τό ἡσυχαστικό του ἦθος;

Ι.Λ.Γ.: Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι πρωτοστάτησε σέ θεολογικούς ἀγῶνες. Δέν ἔχασε ὅμως τήν καρδιακή ἡσυχία, ὅπως δέν τήν εἶχαν χάσει καί οἱ μεγάλοι Πατέρες πού κλήθηκαν ἀπό τόν Θεό νά ὑπερασπισθοῦν τήν Ὀρθοδοξία. Ἔγραφε καί ἐνεργοῦσε ἀπαθῶς, καί αὐτό ἦταν τό ἐχέγγυο τῆς καρδιακῆς ἡσυχίας του. Ἀγαποῦσε, γι’ αὐτό καί θεολογοῦσε. Ἀκολουθοῦσε τούς Ἁγίους Πατέρας, ἔκανε ὑπακοή στήν Παράδοση πού μᾶς κληροδότησαν. Ἀπέφευγε τήν ἐκκοσμίκευση. Ἡ ἐμπάθεια καί ἡ ἐκκοσμίκευσις διώχνουν τήν καρδιακή ἡσυχία.

Π.: Ὁ Γέροντας εἶχε πάρει θέση γιά τόν διάλογο μέ τούς Μονοφυσίτες.

Ι.Λ.Γ.: Ὄχι μόνο. Εἶχε πάρει θέση γιά ὅλους τούς θεολογικούς διαλόγους. Πολλά κείμενά του ἀφοροῦν τόν διάλογο μέ τούς Ρωμαιοκαθολικούς, ἀπό τήν δεκαετία τοῦ ’70 μέχρι σήμερα. Ἔγραψε καί γιά τόν διάλογο μέ τούς Προτεστάντες, τό λεγόμενο Π.Σ.Ε. Ἀλλά ἡ θέσις του γιά τόν διάλογο μέ τούς Μονοφυσίτες ἦταν καθοριστική. Ὡς μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὄρους γιά δογματικά θέματα, συνέταξε κείμενα τά ὁποῖα υἱοθέτησε ἡ Ἱερά Κοινότης καί μέ τίς δικές της παρεμβάσεις ἀποσοβήθηκε μία ἕνωσις πού θά ζημίωνε τήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καί τήν Ὀρθόδοξο Πίστη μας.

Π.: Ποιά εἶναι ἡ κεντρική ἰδέα στά ἀντιμονοφυσιτικά κείμενα τοῦ Γέροντα;

Ι.Λ.Γ.: Ὅτι οἱ σημερινοί Ἀντιχαλκηδόνιοι, δηλαδή οἱ Κόπτες, οἱ Ἀρμένιοι, οἱ Συροϊακωβῖται κ.λπ. δέν ἔχουν ἀποδεσμευθῆ ἀπό τήν μονοφυσιτική πίστη τῶν πατέρων τους, πού εἶχαν καταδικασθῆ ἀπό τίς οἰκουμενικές Συνόδους. Ἔτσι ἡ ἕνωσις πού εἶχε προταθῆ, θά ἦταν συγκόλλησις δύο ἐκκλησιαστικῶν ὁμάδων μέ ἀμοιβαῖες δογματικές ὑποχωρήσεις, χωρίς δηλαδή ἑνότητα πίστεως καί πιστότητα στήν Ὀρθόδοξο Χριστολογία, ὅπως ἀπαιτεῖ ἡ Ὀρθόδοξος ἐκκλησιολογία.

Ι.Λ.Γ.: Ναί, αὐτό εἶναι ἕνα ἄλλο ἐπίσης μεγάλο θέμα καί κεντρικό στήν ποιμαντική του δραστηριότητα. Νομίζω ὅτι ἡ ἀπάντησις στό ἐρώτημά Σας βρίσκεται στήν ἀρετή τῆς ὑπακοῆς. Ἔκανε ὑπακοή στόν π. Παΐσιο (τώρα πιά ἅγιο Παΐσιο) τόν Ἁγιορείτη. Ἐκεῖνος εἶχε στείλει τόν μακαριστό ἱεραπόστολο π. Κοσμᾶ Γρηγοριάτη-Ἀσλανίδη στόν Γέροντα, ὥστε νά φροντίσει νά ἀξιοποιήσει τό χάρισμα τοῦ τότε λαϊκοῦ Ἰωάννη Ἀσλανίδη. Καί ὅταν, μετά τό τροχαῖο ἀτύχημα καί τήν ἐκδημία τοῦ π. Κοσμᾶ, ἡ Ἱεραποστολή στό Κολουέζι τοῦ Κογκό ἔμεινε ἀκέφαλη, πάλι ἀπό ὑπακοή στόν τότε Μητροπολίτη Κεντρώας Ἀφρικῆς Τιμόθεο ἔστειλε τόν π. Μελέτιο (τώρα Μητροπολίτη Κατάνγκας).

Στήν καρδία τοῦ ἡσυχαστοῦ μιλᾶ τό Πνεῦμα τό Ἅγιο, καί ὁ ἡσυχαστής ἀπαντᾶ: «Λάλει Κύριε, καί ὁ δοῦλος σου ἀκούει». Ἔτσι γινόταν μέ τόν Γέροντα.

Π.: Κλείνοντας νά σᾶς εὐχαριστήσουμε γι’ αὐτή τήν συνομιλία καί, ὅπως εἴπαμε στήν ἀρχή, ἦταν μία συνομιλία, ἡ ὁποία παρουσίασε μία πτυχή, ἕνα μέρος ἀπό τήν μορφή καί τό ἔργο τοῦ Γέροντα.

Ι.Λ.Γ.: Ναί. Πράγματι, ἦταν πολυδιάστατο τό ἔργο του, γιατί εἶχε στολίσει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ τήν ψυχή τοῦ Γέροντα μέ πολλά χαρίσματα. Ἐγώ σᾶς εὐχαριστῶ πού εἴχατε τήν καλωσύνη νά τιμήσουμε τόν Γέροντα καί μέ αὐτή τήν συνέντευξη, καί ἐλπίζω νά εἶναι πρός δόξαν Θεοῦ καί πρός ὠφέλειαν τῆς Ἐκκλησίας.

Π.: Εὐχαριστῶ. Τήν εὐχή του νἄχουμε.

Ι.Λ.Γ.: Νά ἔχετε καί ἐσεῖς καλή δύναμη, νά συνεχίσετε τό ἔργο σας, τό ὁποῖο εἶναι ψυχωφελές καί ἔτσι δοξάζεται καί ὁ Θεός.

Π.: Εὐχαριστούμε.