Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Ο  όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι (1722-1794) υπήρξε μιά μεγάλη μορφή τού  μοναχισμού πού έζησε μερικά χρόνια στό Άγιον Όρος καί εκφράσθηκε στίς  σλαβικές χώρες, καί κυρίως στήν Ουκρανία, τήν Μολδαβία καί τήν Βλαχία,  αλλά επεκτάθηκε σέ όλο τόν χώρο τών Βαλκανίων, τής Ρωσίας καί σέ άλλες  περιοχές.

Πρόκειται γιά μιά εκπληκτική προφητική φυσιογνωμία στόν  χώρο τού μοναχισμού τόν 18ο  αιώνα πού επανέφερε τόν μοναχισμό τών  Βαλκανίων καί τής Ρωσίας στίς πατερικές αρχαίες πηγές του,  αφού ο  μοναχισμός είχε αλλοιωθή από τίς μεταρρυθμίσεις πού έγιναν επί Μεγάλου  Πέτρου, όταν εισέρρευσε στήν Ρωσία τό δυτικό, διαφωτιστικό καί ρομαντικό  πνεύμα τής Δύσεως.

Από τίς μελέτες μου εγνώριζα γενικά γιά τήν δράση καί  τήν διδασκαλία τού οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκι, καί κυρίως ότι έζησε γιά  ένα χρονικό διάστημα στό Άγιον Όρος, καί ότι μετέφρασε στά ρωσοσλαβονικά  κείμενα τών αγίων Πατέρων τής Εκκλησίας πού  κάνουν λόγο γιά τήν  ησυχαστική παράδοση τής Εκκλησίας, γιά τήν κάθαρση τής καρδιάς, τόν  φωτισμό τού νού καί τήν θέωση, δηλαδή κείμενα πού απαρτίζουν τήν γνωστή  «Φιλοκαλία». Δέν αρκέσθηκε, όμως, στό νά ανακαλύψη καί νά μεταφράση αυτά  τά σημαντικά κείμενα, αλλά έκανε καί πρακτική εφαρμογή τους, μέ  αποτέλεσμα νά προσελκύση πολλούς μοναχούς πού επιθυμούσαν νά ζήσουν  αυτήν τήν ησυχαστική παράδοση καί στούς οποίους καί τήν δίδαξε γενόμενος  πνευματικός τους διδάσκαλος στήν ησυχαστική ζωή.

Ο Ομότιμος Καθηγητής τής Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης  Αντώνιος-Αιμίλιος Ταχιάος, πού δίδαξε γιά χρόνια τήν ιστορία τών  Σλαβικών καί λοιπών Ορθοδόξων Εκκλησιών, ασχολήθηκε ιδιαιτέρως μέ τήν  ησυχαστική παράδοση στά Βαλκάνια καί τήν Ρωσία, αφού η διδακτορική του  διατριβή είχε ως θέμα Επιδράσεις τού ησυχασμού εις τήν εκκλησιαστικήν  πολιτικήν εν Ρωσία, καί ακόμη ασχολήθηκε μέ τόν όσιο Παΐσιο  Βελιτσκόφσκι, αφού η διατριβή του επί υφηγεσία είχε τίτλο Ο Παΐσιος  Βελιτσκόφσκι καί η ασκητικοφιλολογική Σχολή του. Αυτές καί άλλες μελέτες  του απεκάλυψαν τήν ζωή καί τό έργο τού μεγάλου αυτού Ουκρανού ασκητού.

Τελευταία (2009) όμως, ο ίδιος Καθηγητής κυκλοφόρησε τό  βιβλίο μέ τίτλο Ο όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι, έκδοση τού Uniνersity  Studio Press. Τό βιβλίο αυτό είχε ήδη δημοσιευθή σέ άλλες γλώσσες, μέ  τήν αυτοβιογραφία καί τήν βιογραφία τού μεγάλου αυτού Ουκρανού ησυχαστού  μοναχού καί μέ τήν έκδοση αυτή μεταφράσθηκε καί στήν ελληνική γλώσσα.

Συγκεκριμένα τό βιβλίο αυτό,  τό οποίο θεωρώ πολύ  σημαντικό,  διαιρείται σέ τρία κεφάλαια. Στό πρώτο παρατίθεται η  αυτοβιογραφία τού  οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκι πού τελειώνει μέχρι τήν  εποχή εκείνη πού μετέβη στό Άγιον Όρος. Στό δεύτερο κεφάλαιο  περιλαμβάνεται η βιογραφία τού οσίου Παϊσίου πού γράφηκε από τόν μαθητή  του ιερομόναχο Μητροφάνη, από τό σημείο εκείνο πού διακόπτεται η  αυτοβιογραφία μέχρι τήν κοίμηση τού μεγάλου αυτού ησυχαστού Πατρός. Καί  στό τρίτο κεφάλαιο δημοσιεύεται η αφήγηση τού ιδίου τού οσίου Παϊσίου  Βελιτσκόφσκι στόν ηγούμενο Θεοδόσιο τού ερημητηρίου τού Αγίου Σωφρονίου  στήν Ρωσία γιά τήν ανακάλυψη στό Άγιον Όρος τών συγγραμμάτων τών  νηπτικών Πατέρων καί τήν μετάφρασή τους στήν ρωσοσλαβονική γλώσσα.

Στήν εισαγωγή, πού προηγείται τού όλου έργου, ο  Καθηγητής Αντώνιος-Αιμίλιος Ταχιάος, μέ επιστημονική ακρίβεια καί  ιδιαίτερη γνώση, κάνει εύστοχες παρατηρήσεις πάνω στά κείμενα πού  ακολουθούν, καί κυρίως στήν αυτοβιογραφία τού οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκι  τήν οποία ανακάλυψε στήν Ιερά Μονή Σέκου η αείμνηστη Βαλεντίνα Πελίν  καί μετέφρασε ο Καθηγητής. Επίσης, σημαντικές παρατηρήσεις, πού  διευκολύνουν τόν αναγνώστη, καταγράφονται στίς υποσημειώσεις πού  παρατίθενται στά κείμενα. Η καταγραφή τής βιβλιογραφίας στό τέλος τού  βιβλίου δείχνει τήν μεγάλη προσφορά τού οσίου Παϊσίου.

Πρόκειται γιά ένα έργο πολύ σημαντικό καί πρέπει νά  διαβασθή από όλους όσοι ενδιαφέρονται γιά τά θέματα αυτά, γιατί  συνδέεται μέ τήν αναγέννηση τού μοναχισμού στήν Μολδαβία, τήν Ρουμανία,  τήν Ρωσία, αλλά καί στήν ευρύτερη περιοχή. Είναι δέ γνωστόν ότι η  μετάφραση τών σημαντικών αυτών νηπτικών κειμένων στήν ρωσοσλαβωνική  γλώσσα, πού έγινε από τόν όσιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι καί από εκεί στήν  Βλαχική-Ρουμανική γλώσσα, βοήθησε πολλούς μοναχούς πού έζησαν αυτήν τήν  ησυχαστική παράδοση, μάλιστα δέ αυτήν τήν Φιλοκαλία είχε υπ’ όψη του ο  προσκυνητής στό περίφημο βιβλίο Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού.

Στήν συνέχεια θά εντοπισθούν πέντε σημεία από τήν ζωή τού μεγάλου αυτού Ουκρανού νηπτικού καί ησυχαστού αγίου τής Εκκλησίας.

1. Η πορεία του πρός τόν μοναχισμό

Τό βαπτιστικό όνομά του ήταν Πέτρος καί γεννήθηκε στήν  Πολτάβα τής Ουκρανίας, τής Μικράς Ρωσίας, όπως λεγόταν η Ουκρανία, τό  έτος 1722.  Έμεινε ορφανός από πατέρα σέ ηλικία 4 ετών. Στήν ηλικία τών  δέκα χρόνων διάβαζε τήν Παλαιά καί Καινή Διαθήκη, τό βιβλίο Μαργαρίτης  τού ιερού Χρυσοστόμου, τόν όσιο Εφραίμ τόν Σύρο, τόν αββά Δωρόθεο καί  άλλα βιβλία. Μέ τήν ανάγνωση αυτή γεννήθηκε μέσα του η αγάπη γιά τόν  μοναχισμό.

Όταν σπούδαζε στό Κίεβο έδειχνε περισσότερο ζήλο γιά τά  πνευματικά ζητήματα, παρά γιά τά σχολαστικά μαθήματα πού διδάσκονταν  τότε στήν Εκκλησιαστική Σχολή. Ο ίδιος περιγράφει έναν χαρακτηριστικό  διάλογο μέ τόν Σχολάρχη του πού δείχνει τόν πρώϊμο ζήλο του γιά τήν  πατερική ησυχαστική Παράδοση. Επισκεπτόταν τήν σπηλαιώτικη Λαύρα τού  Κιέβου καί εμπνεόμενος από τήν μοναχική ζωή καί από τήν άσκηση τών  μοναχών αναπτυσσόταν μέσα του η αγάπη γιά τόν μοναχισμό καί μάλιστα γιά  τήν ερημική ζωή, μέ τήν πλήρη ξενιτεία.

Διαβάζοντας κανείς τήν αφήγησή του παρατηρεί τόν μεγάλο  ζήλο του γιά τόν ησυχαστικό μοναχισμό πού αναπτύχθηκε στήν εφηβική του  ηλικία. Υπάρχουν μερικές φράσεις πού ο ίδιος χρησιμοποιεί στήν  αυτοβιογραφία του καί δείχνουν τήν αγάπη του γιά τόν μοναχισμό καί  μάλιστα τόν ησυχαστικό μοναχισμό πού κυρίευσε τήν ψυχή του. Διηγείται ο  ίδιος:

«Η αγάπη γιά τόν μοναχισμό υπερίσχυε στήν ψυχή μου, καί  δέν μέ έσπρωχνε πιά στό νά φοιτώ στά μαθήματα, παρά μέ εξωθούσε στό νά  απαρνηθώ τόν κόσμο καί όσο τό δυνατό γρηγορότερα νά γίνω μοναχός».  «Ερχόμουν τά βράδια, καί μή γνωρίζοντας εκεί κανέναν καθώς ήμουν ξένος,  περνούσα τή νύχτα είτε κάπου στήν πλησιέστερη σπηλιά κοντά στήν  εκκλησία, είτε στό μεγάλο μοναστήρι κοντά στό μεγάλο καμπαναριό, όπου  έμενα ώσπου νά σημάνει γιά τόν Κανόνα». «Μακάριζα τήν τρισμακάριστη  ησυχία». «Τόσο έκαιγε στήν ψυχή μου η επιθυμία γιά ένα πράγμα πού ήταν  ακατόρθωτο, ώστε, άν ήταν δυνατόν, δέν θά ήθελα μέ κανέναν τρόπο νά φύγω  από εκείνα τά ιερά σπήλαια, παρά, παραμένοντας εκεί, νά τελειώσω μέσα  σ’ αυτά τή ζωή μου. Βλέποντας όμως ότι αυτό ήταν αδύνατο, έφευγα από τά  ιερά εκείνα σπήλαια μέ θλίψη καί στεναγμό».

Μέ συμμαθητές του στήν Σχολή πού είχαν τόν ίδιο πόθο  υποσχέθηκαν: «Νά ξενιτευθούμε από τήν πατρίδα μας σέ κάποιον έρημο καί  ήσυχο τόπο, καί αφού βρούμε γιά τίς ψυχές μας κάποιον έμπειρο οδηγό, νά  παραδοθούμε στήν υπακοή του καί όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή νά λάβουμε  από αυτόν τή μοναχική κουρά». Αποφάσισαν νά ζήσουν «έως τήν τελευταία  μας (τους) πνοή μέσα στή μοναχική πτωχεία», «μέσα στήν κακοπάθεια».

Αναζητούσε ασκητές, ερημίτες Πατέρες καί ωφελείτο από  τήν παρουσία τους καί τά λόγια τους. «Εγώ, στέκοντας εκεί κοντά, άκουα  ψυχωφελείς λόγους καί μού φαινόταν ότι ήταν ρήματα ζωής αιωνίου».

Γιά τήν ικανοποίηση τού μεγάλου του πόθου νά μονάση μέσα  σέ ξενιτεία, ησυχία καί κακοπάθεια εγκατέλειψε τίς σπουδές του στό  Κίεβο, καθώς επίσης αποχωρίσθηκε τήν μητέρα του, μέσα σέ μιά  συγκινητικότατη καί  συναισθηματικά φορτισμένη ατμόσφαιρα. Είναι  εκπληκτικός αφ’ ενός μέν ο ζήλος του γιά τήν μοναχική ζωή, αφ’ ετέρου δέ  η ισχυρή του θέληση γιά τήν εκπλήρωση τού πόθου του.

Εκπλήσσεται κανείς διαβάζοντας τίς ταλαιπωρίες του γιά  τήν αναζήτηση ενός κατάλληλου τόπου, τήν επίσκεψή του σέ διάφορα  μοναστικά κέντρα καί τήν συνάντησή του μέ ερημίτες στούς οποίους ήθελε  νά κάνη υπακοή γιά τήν σωτηρία του, χαρακτηριστική δέ περίπτωση είναι ο  ερημίτης Ησύχιος. Πέρασε ποτάμια, δάση, σύνορα, μέ πολλές δυσκολίες, μέ  αφάνταστες καί απερίγραπτες ταλαιπωρίες.

Όταν κατατάγηκε σ’ ένα Μοναστήρι, ως δόκιμος μοναχός, ο  Ηγούμενος τού πρότεινε νά φορέση, άν θέλη, μερικά ρούχα μοναστηριακά.  Διηγείται ο ίδιος: «Εγώ τού έβαλα μετάνοια καί παίρνοντας τήν ευλογία  του πήγα στό κελλί μου, έβγαλα τά κοσμικά μου ρούχα καί μέ τέτοια χαρά  ντύθηκα αυτά πού μού έδωσε ο ηγούμενος, πού τά φίλησα πολλές φορές σάν  νά ήταν κάτι τό ιερό. Καί τά φορούσα συνέχεια, ώσπου έλιωσαν επάνω μου,  καί ευχαριστούσα τόν Θεό, πού αντί γιά τά κοσμικά ρούχα πού φορούσα έως  τώρα, αξιώθηκα αυτά πού έπρεπε, τά μοναστηριακά».

Στήν αναζήτηση κατάλληλου τόπου έφθασε στήν Ιερά Μονή  τού Αγίου Νικολάου πού βρίσκεται στόν ποταμό Τιασμίνα καί ονομάζεται  Μεντβέντοβσκι, όπου καί έλαβε τό μικρό μοναχικό σχήμα καί ονομάσθηκε  Πλάτων. Ο διωγμός, όμως, πού ξέσπασε εναντίον τής Μονής, αφού οι  αξιωματούχοι τής περιοχής τούς πίεζαν νά προσχωρήσουν στήν Ουνία, τόν  εξανάγκασε νά επιστρέψη στήν Σπηλαιώτικη Λαύρα τού Κιέβου.

Ευρισκόμενος εκεί ωφελήθηκε ψυχικά από τήν παρουσία  μεγάλων ασκητών Πατέρων, πού διακρίνονταν γιά τήν άσκησή τους καί τίς  αρετές τους. Ο ίδιος δηγείται γιά κάποιον μοναχό: «Καί από μόνη τή θέα  του η ταλαίπωρη ψυχή μου δεχόταν ωφέλεια». Αναφερόμενος σέ μεγάλους  ασκητές διηγείται: «Αυτά βλέποντας καί σκεπτόμενος φλέχθηκα ολόκληρος  από αγάπη γιά τόν άγιο αυτόν τόπο καί απ’ όλη τήν ψυχή μου ευχαρίστησα  τόν Θεό, γιατί μέ αξίωσε καί εμένα τόν ανάξιο νά βρεθώ σέ τέτοια άγια  Λαύρα».

Οι ασκητές, όμως, αυτοί δέν δέχονταν συνήθως νά  καθοδηγήσουν άλλους, ενώ εκείνος αναζητούσε πνευματικό καθοδηγό γιά τήν  πνευματική του ζωή. Γι’ αυτό αναζήτησε αυτόν τόν πνευματικό καθοδηγό  στήν  Μολδαβία, περνώντας διάφορα μέρη μέσα στό χιόνι πού έφθανε μέχρι  τό γόνατο, αντιμετωπίζοντας απροσδόκητες δυσκολίες όταν περνούσε τά  σύνορα μέ άλλους συνοδοιπόρους του. Στήν πορεία του αυτή συνάντησε  πολλούς καλούς ασκητές πού ζούσαν μέ βαθειά καί μεγάλη άσκηση. Γράφει  κάπου: «Μαζεύονταν οι αδελφοί μέ τόν γέροντα στόν ίδιο τόπο καί  συζητούσαν έως τά μεσάνυχτα. Μαζί μ’ αυτούς καθόμουν καί εγώ ο έσχατος  καί, ακούοντας προσεκτικά τά λεγόμενα, χαιρόμουν χαρά ανείπωτη καί  δόξαζα τόν Θεό μέ δάκρυα, διότι μέ αξίωσε στή νεότητά μου νά ακούσω από  τό στόμα τέτοιου πνευματικού ανθρώπου παρόμοια λόγια γεμάτα από πολλή  ωφέλεια, πού γιά όλη μου τή ζωή μού ήταν οδηγός».

Στήν σκήτη Κίρνουλ συνάντησε ασκητές, ερημίτες πατέρες  πού ζούσαν τήν ησυχαστική παράδοση. Εκεί διδάχθηκε ο όσιος Παΐσιος «τί  είναι εργασία καί θεωρία καί αληθινή νοερά ησυχία. Εκεί, όχι μόνο έμαθε  τήν νήψη καί προσοχή πού τελείται στήν καρδιά διά τού νοός καί τή νοερά  προσευχή, αλλά καί απήλαυσε στήν καρδιά τή θεία ενέργεια πού κινείται  από αυτήν».

Η θεία, όμως, Πρόνοια ήθελε τόν όσιο Παΐσιο στό Άγιον  Όρος «ώστε νά επαυξήσει τόν θησαυρό καί νά δώσει αφθόνως σέ όλους πού  ζητούν από αυτόν ωφέλεια από τήν πνευματική διδασκαλία». Αναζητούσε εκεί  «κάποιον πεπειραμένο πνευματικό πατέρα, πού θά ζούσε στήν ησυχία, γιά  νά παραδοθεί στήν υπακοή του μέ τό σώμα καί τήν ψυχή, καί γιά νά μάθει  από αυτόν τόν τρόπο τής πνευματικής ζωής».

Έφθασε στήν Μεγίστη Λαύρα, εόρτασε μέ τούς Πατέρες τήν  πανήγυρη τού οσίου Αθανασίου καί από εκεί πήγε στήν Σκήτη τής Μονής  Παντοκράτορος. Εγκαταστάθηκε σέ μιά καλύβη καί αναζητούσε τόν κατάλληλο  πνευματικό οδηγό. Ζούσε μέ μεγάλη άσκηση, μετάνοιες, εγκράτεια, απόλυτη  ακτημοσύνη, πτωχεία, σκληραγωγία, ακόμη καί στό κρεβάτι, συντριβή τής  καρδιάς, αδιάλειπτη προσευχή, αγάπη στόν Θεό καί τόν πλησίον, μνήμη  θανάτου, ψαλμωδία, ανάγνωση τών Αγίων Γραφών, αλλά καί συνεχή δάκρυα,  γιατί δέν βρήκε ησυχαστή Πνευματικό Πατέρα γιά νά τού κάνη υπακοή. Μέ  τόν τρόπο αυτής τής ασκήσεως «ανερχόταν από μιά δύναμη πνευματική σέ  άλλη, πραγματοποιώντας στήν καρδιά του ανάβαση. Φλεγόμενος έτσι από θείο  ζήλο γιά μεγάλους άθλους, απόλαυσε τήν ησυχία επί δυόμισι χρόνια».

Τήν εποχή αυτή έλαβε τό μέγα αγγελικό σχήμα περί τό έτος  1750. Ήταν τότε σέ ηλικία 28 ετών καί μετονομάσθηκε από Πλάτων σέ  Παΐσιο. Καί αφού δέν είχε κατάλληλο πνευματικό οδηγό, ακολουθούσε τήν  διδασκαλία τών αγίων Πατέρων τής Εκκλησίας πού διάβαζε στά συγγράμματά  τους.

Έτσι, ο ζήλος του γιά τήν μοναχική ζωή, πού αναπτύχθηκε  από τήν μικρή του ηλικία, ικανοποιήθηκε μέ τήν δωρεά τού μεγάλου  μοναχικού σχήματος, καί τήν αγάπη του γιά τήν ιερά ησυχία καί τήν  μοναχική ζωή.

(συνεχίζεται στό επόμενο) http://www.parembasis.gr/2012/12_01_11.htm