Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

   Μία ὁσιακή μορφή τοῦ 18ου αἰ. πού μᾶς γίνεται γνωστή κυρίως ἀπό τό Βίο τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου († 1730) πού συνέταξε μετά τό 1740 ὁ λόγιος ἱερομόναχος Ἰωνᾶς Καυσοκαλυβίτης († 1765), εἶναι ὁ ὅσιος Εὐφρόσυνος ὁ Ἰβηρίτης ὁ ἐκ Θάσου. Ὁ βιογράφος, στό τέλος τοῦ παραπάνω Βίου, ἀντιμετωπίζοντας ὡς ψευδοδίλημα τό ἐπιχείρημα τῆς ἐποχῆς του καί ἴσως καί τῆς δικῆς μας ὅτι «ἀσθένησε ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων καί δέν μπορεῖ κάποιος νά φθάσει στά μέτρα τῶν παλαιῶν ἁγίων, ἀκόμη κι ἄν ἔχει διάθεση καί τό ἐπιθυμεῖ», καταλήγει στό συμπέρασμα ὅτι ἡ ἁγιότητα εἶναι κατορθωτή, ἀφοῦ δέν ἀσθένησε ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων ἀλλά ἡ προαίρεσή τους πού ρέπει πρός τό κακό. Ἔτσι, ἐκτός ἀπό τό παράδειγμα τοῦ βιογραφούμενου ὁσίου Ἀκακίου, ἀναφέρει ὅτι «τό ἴδιο συνέβη καί μέ ἄλλους πολλούς, πού ἦταν κρυμμένοι στό ἁγιώνυμο τοῦτο Ὄρος σάν τόν πολύτιμο ἐκεῖνο μαργαρίτη, καί ἐξεδήμησαν πρός τόν Κύριον πρόσφατα. Ἕνας ἀπ’ αὐτούς ἦταν καί ὁ τρισμακάριος ἐκεῖνος Εὐφρόσυνος, ὁ ὁποῖος κοινῶς ἐπονομαζόταν καί ‘‘συγχωρημένος’’, αὐτός, πού σάν ἄλλος ἥλιος ἔλλαμψε στή σεβάσμια μονή τῶν Ἰβήρων καί πού, καλλιεργώντας τήν ὑπερβολική ἁπλότητα, ἔβλεπε καί ἔλεγε αἰνιγματικά τοῦ καθενός τήν ἀφανή ψυχική κατάσταση καί πού τό λείψανό του δέν βρέθηκε, ὅταν ἦρθε ὁ καιρός τῆς ἀνακομιδῆς».

Τό τελευταῖο αὐτό καί ἐντυπωσιακό συνάμα στοιχεῖο περί τοῦ ὁσίου Εὐφροσύνου δικαιολογεῖ ἴσως καί τήν λήθη πού ἀκολούθησε τό πέρασμα τοῦ Ὁσίου στήν αἰωνιότητα. Μήν ὑπάρχοντας τό ἱερό του λείψανο, ἀφοῦ αὐτό δέν βρέθηκε κατά τήν ἀνακομιδή του, ἀποδυναμώθηκαν καί οἱ πιθανές τιμές πρός αὐτόν.

Δύο σπάνιες τοιχογραφίες ἔρχονται ὅμως νά διαιωνίσουν τή μνήμη τοῦ -ἄγνωστου κατά τά ἄλλα- ὁσίου Εὐφροσύνου. Ἡ πρώτη, στό Κυριακό τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων, ἔργο τοῦ δεύτερου μισοῦ τοῦ 18^ου αἰ. τοῦ ἐργαστηρίου τοῦ ἱερομονάχου Παρθενίου τοῦ ἐξ Ἀγράφων τοῦ Σκούρτου, ἀπεικονίζει τόν ὅσιο μέ μοναχική περιβολή, ἀσκεπή καί γονατιστό. Τό ἀριστερό του χέρι εἶναι σέ κίνηση ἰκεσίας, ἐνῶ μέ τό δεξί του κρατᾶ ἀνοικτό εἰλητάριο. Τό κείμενο τοῦ εἰληταρίου: «Ο ΕΝ ΑΠΛΟΤΗΤΙ ΚΑΡΔΙΑΣ ΔΙΑΓΩΝ ΚΑΝ ΕΝ ΜΕΣΩ ΘΟΡΥΒΩΝ  Η ΣΥΓΧΩΡΗΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑ ΚΥΡΙΟΥ» ἔχει ὡς πηγή του τό παραπάνω ἀπόσπασμα ἀπό τό Βίου τοῦ ὁσίου Ἀκακίου. Ἡ παράσταση αὐτή, ὅτι βρίσκεται δίπλα σ’ ἐκεῖνες τῶν Ἁγίων τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων, ὁσίου  Ἀκακίου καί ὁσιομαρτύρων Παχωμίου, Ρωμανοῦ καί Νικοδήμου, φέρει τήν ἐπιγραφή: «Ο ΟΣΙΟΣ ΕΥΦΡΟΣΥΝΟΣ Ο ΚΑΙ ΣΥΓΧΩΡΗΜΕΝΟΣ Ο ΕΝ ΤΩ ΙΒΗΡΩ». Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ἡ παράσταση αὐτή εἶναι ἡ μοναδική σέ ὁλόκληρο τό Κυριακό τῶν Καυσοκαλυβίων, πού στήν ἐπιγραφή της δέν ἀναγράφεται ἡ λέξη «ΑΓΙΟΣ» ἀλλά «ΟΣΙΟΣ».

Στή δεύτερη τοιχογραφία τοῦ  ἔτους 1783, πού βρίσκεται στό νάρθηκα τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς Ξηροποτάμου, ἔργο τῶν ἀδελφῶν Ἀθανασίου καί Κωνσταντίνου τῶν ἐκ Κορυτσᾶς, ἀπεικονίζεται ἕνας ὅσιος φέρων τήν ἐπιγραφή: «Ο ΑΓΙΟΣ ΕΥΦΡΟΣΥΝΟΣ / ΘΑΣΙΤΗΣ». Ἄν καί ἀπό τήν ἐπιγραφή αὐτή δέν προκύπτει ἡ ταύτιση τῶν προσώπων πού ἀπεικονίζονται στίς δύο τοιχογραφίες, ἐν τούτοις πρέπει νά ληφθοῦν ὑπ’ ὄψιν τά παρακάτω. Σύμφωνα μέ πρόσφατες ἔρευνες, τό εἰκονογραφικό πρόγραμμα τῆς Λιτῆς τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς Ξηροποτάμου εἶναι ἐμπνευσμένο καί κατηρτισμένο μέ τίς ὑποδείξεις τοῦ λογίου Σκοπελίτου μοναχοῦ Καισάριου Δαπόντε (1713/14-1874), ὁ ὁποῖος φρόντισε ἐπιπλέον γιά τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ ναοῦ. Στόν ἀνέκδοτο μέχρι σήμερα αὐτόγραφο κώδικά του (κώδ. Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ἁγίας Πετρουπόλεως 253, φ.φ. 97-149), ὁ Δαπόντες παραδίδει μία νεομαρτυρολογική συλλογή ὑπό τόν τίτλο: Ἐκλογή τῶν μετά τήν ἅλωσιν Κωνσταντινουπόλεως νεοφανῶν μαρτύρων τῶν ὑπέρ τοῦ ὀνόματος του Χριστοῦ μαρτυρησάντων. Στό ἔργο αὐτό ὁ λόγιος Ξηροποταμηνός μοναχός ἐργάστηκε κριτικά πάνω στή χειρόγραφη νεομαρτυρολογική συλλογή τοῦ ἱερομονάχου Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου «Βίοι Νεοφανῶν Μαρτύρων ἐν τῇ καθομιλουμένῃ» (Κώδ. Καλύβης Ἁγίου Ἀκακίου 1), εἴτε ἐπεξεργαζόμενος γλωσσικά τά κείμενα, εἴτε συντέμνοντας τά ἐκτενέστερα ἀπό αὐτά. Στή συλλογή τοῦ Ἰωνᾶ, στήν ὁποία συμπεριλαμβάνεται καί ὁ προαναφερθείς Βίος τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὅπου καί ἡ μοναδική ἀναφορά στόν ὅσιο Εὐφρόσυνο τόν Ἰβηρίτη. Βάσει τῶν παραπάνω, εἶναι σχεδόν βέβαιο ὅτι ἡ παραπάνω τοιχογραφία τοῦ Ἁγίου Εὐφροσύνου, ἀναφέρεται στόν Εὐφρόσυνο τόν Ἰβηρίτη τόν Συγχωρημένο, ὁ ὁποῖος, βάσει τῆς ἐπιγραφῆς, κατάγεται ἀπό τή Θάσο, στήν ὁποία ἡ μονή Ἰβήρων διατηροῦσε μετόχι. Ἡ μνήμη τοῦ ὁσίου Εὐφροσύνου  τιμᾶται, ἀπό κοινοῦ μετά τῶν λοιπῶν Ἰβηριτῶν Ἁγίων  στίς 13 Μαΐου.

Ἄς ἐλπίσουμε ἡ προσεχής ἔρευνα νά φέρει στό φῶς καί ἄλλα στοιχεῖα τοῦ Βίου τοῦ ὁσίου αὐτοῦ.

Βιβλιογραφία

ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΙΤΗΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ, «Ὁ Ὅσιος Εὐφρόσυνος ὁ Συγχωρημένος ὁ ἐν τῇ μονῇ τῶν Ἰβήρων», Πρωτᾶτον τ. 22 (1990), σ. 46-49. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΙΤΗΣ ΜΟΝΑΧΟΣ, «Μία ἀκόμα τοιχογραφία τοῦ Ὁσίου Εὐφροσύνου», Πρωτᾶτον τ. 78 (2000), σ. 65-66. ΠΑΤΑΠΙΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ ΜΟΝΑΧΟΣ, Ἅγιος Ἀκάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης. Ἀπό τό περιβόλι τῆς Παναγίας στόν κῆπο τοῦ Θεοῦ,  Ἅγιον Ὄρος 2001, σ. 172-173, 226-227. Ο ΙΔΙΟΣ, Ὁ ὅσιος Εὐφρόσυνος ὁ Συγχωρημένος», Ἀθωνίτης 63 (2008), σ. 5-6