Το Άγιον Όρος αναδείχνεται η κονίστρα τριών μεγάλων πνευματικών κινημάτων: του ησυχασμού, των κολλυβάδων, των ονοματολατρών. Τα δύο πρώτα που αδικήθηκαν από πολλούς, τώρα αρχίζουν να βρίσκουν τη δικαίωσή τους, το τρίτο που στην αρχή υπερτιμήθηκε, τώρα τοποθετείται στις σωστές του διαστάσεις.
ΚΟΛΛΥΒΑΔΕΣ: ενδοαγιορειτικό φιλοπαραδοσιακό κίνημα με ευεργετικά αποτελέσματα, όχι μόνο για τον ελλαδκό χώρο αλλά και το βαλκανικό, καθώς και για την περιοχή της κάτω Ρωσίας. Η αφορμή του κινήματος δόθηκε το 1754, στη σκήτη της Αγίας Άννης και είχε σαν αιτία την μετάθεση των κολλύβων των κεκοιμημένων, μαζί και των ονομάτων τους, από το Σάββατο στην Κυριακή. Ο αριθμός των ονομάτων που θα έπρεπε να μνημονεύσουν οι Αγιαννανίτες στο Κυριακό έφτανε τις 12.000· έτσι είχαν πρακτικούς λόγους να επιβάλουν τη μετάθεση εκείνη.
Όμως αυτό συνιστά μια παρέκκλιση από την εκκλησιαστική και παναγιορειτική παράδοση και καταπάτηση ι. κανόνος, όπως επισημαίνουν με συγγραφές οι πολέμιοι αυτής της παρέκκλισης, οι «κολλυβάδες», όνομα που τους δόθηκε με σκωπτική διάθεση. Στους κολλυβάδες ανήκουν οι επιφανέστεροι Αγιορείτες: Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, Άγ. Μακάριος ο Νοταράς, Όσιος Νικόδημος, Αθανάσιος ο Πάριος, Αγάπιος ο Κύπριος, Χριστόφορος ο Προδρομίτης. Όλοι αυτοί δεν ζητούν μόνο την επαναφορά των κολλύβων, αλλά και την τήρηση των τυπικών, που σε πολλά σημεία είχαν ατονήσει· κυρίως ζητούσαν συχνή μετάληψη των πιστών, σε εποχή θρησκευτικού αποχρωματισμού.
Νικόδημος Αγιορείτης 02
Εκείνος που θα οπλίσει με ισχυρά θεολογικά επιχειρήματα το κίνημα θα είναι ο Όσιος Νικόδημος. Ο Όσιος με έρευνα που έκανε στα Τυπικά των μονών, καθώς και σε άλλες πηγές, αποδείχνει ότι την Κυριακή, ημέρα αναστάσιμη, δεν πρέπει να γίνονται μνημόσυνα· αλλά η μνεία των ονομάτων των κεκοιμημένων επιβάλλεται να γίνεται κάθε μέρα.
Όμως οι πολέμιοι έχουν ισχύ. Έτσι συγκαλούν το 1774 Σύνοδο στη Μονή Κουτλουμουσίου, στην οποία προΐσταται ο πρώην Κων/πόλεως Κύριλλος Ε’ (1748-51 και 1752-57) και συμμετέχουν ο πρώην Αλεξανδρείας Ματθαίος (1746-65), δέκα μητροπολίτες και περισσότεροι από 200 μοναχοί. Η Σύνοδος, προεξοφλώντας την καταδίκη των κολλυβάδων, θ’ αρχίσει τις εργασίες της με την επιδεικτική πραγματοποίηση μνημοσύνου, ημέρα Κυριακή. Δύο χρόνια αργότερα θα εκδοθεί από τη Σύνοδο του Οικ. Πατριαρχείου κι άλλη καταδίκη του κινήματος, η οποία θα ανανεωθεί το 1808 από τον Πατρ. Καλλίνικο. Παράλληλα μετριοπαθείς Πατριάρχες, όπως ο Θεοδόσιος Β’ (1772 και 1773), ο Σαμουήλ Χαντζερής (1773) και Γρηγόριος Ε’ (1819) θα εκδόσουν αποφάσεις, στις οποίες θα υπάρχει συμπάθεια προς το κίνημα.
Η έριδα θα διαρκέσει ανανεούμενη μισόν αιώνα και δε θα βρίσκει διέξοδο, λόγω της ορθής τοποθέτησης του ζητήματος. Τελικά οι κολλυβάδες θα βρουν τη δικαίωσή τους στη Σύναξη των Αντιπροσώπων στις Καρυές της 19 Μαΐου 1807. Η Σύναξη όχι μόνο θα αποκαταστήσει τους κολλυβάδες, αλλά και θα καταδικάσει τους κατηγόρους του.
Στα κατωπινά χρόνια σπασμωδικές ενέργειες των αντικολλυβάδων δεν θα επηρεάσουν καθόλου. Το κίνημα θα επαναφέρει την ξεχασμένη μυστηριακή ζωή στην Εκκλησία και θα δημιουργήσει τη φιλοκαλική αναγέννηση, από την οποία τόσο θα ωφεληθεί ο ιεραπόστολος της Κάτω Ρωσίας Παΐσιος Βελιτσκόφσκι. Θα επηρεάσει ευεργετικά και τους άγιους των ελληνικών γραμμάτων Αλέξ. Παπαδιαμάντη και Αλέξ. Μωραϊτίδη.
Η άγνοια ή η περιφρόνηση της κολλυβαδικής αναγέννησης δημιουργεί τον ευσεβιστικό τύπο του χριστιανού.

http://agioritikesmnimes.blogspot.gr/