(Με το χέρι του Φώτη Κόντογλου και αραιωμένη μελάνη)Είχα κρατήσει λεπτομερείς σημειώσεις, αμέσως μετά τη συνάντηση, στο καραβάκι που μας έφερνε στην Ουρανούπολη – και μόλις τις έγραψα τις έδωσα στους δυο συνοδοιπόρους να τις τσεκάρουν και να τις συμπληρώσουν. Έτσι η αναπαραγωγή εκείνης της συνομιλίας είναι, κατά το δυνατόν, ακριβής.
* * *
Σημειώσεις από τη συνομιλία με τον Γέροντα Βασίλειο Γοντικάκη, Ιερά Μονή Ιβήρων, 27 Οκτωβρίου 2002.
Η συνάντηση έγινε μετά από αίτημα των επισκεπτών (Χρήστος, Ηλίας και Πάνος), στο ηγουμενείο, είχε την μορφή πρόσκλησης για καφέ και πραγματοποιήθηκε μετά την τράπεζα της Κυριακής. Το κλίμα υπήρξε άκρως φιλικό και άνετο. Την θεματολογία της συζήτησης καθόριζε ουσιαστικά ο ειρμός της σκέψης του Γέροντα. Ατυχώς, δεν υπήρξε άνεση χρόνου. Ωστόσο, επιβεβαιώθηκε πλήρως πως ουκ εν τω πολλώ το ευ.
Ο π. Βασίλειος Γοντικάκης βρίσκεται περίπου στα εβδομήντα χρόνια του. Ανάστημα κανονικό, επιβλητική εμφάνιση με τα ιερατικά, πολύ φιλικός στη συναναστροφή. Μύτη γαμψή, πολλές φορές χαμογελαστός. Η κεφαλή συνήθως κλείνει δεξιά, αρκετά έντονα. Ο λόγος αβίαστος, λόγιος, τα ελληνικά άριστα, η προφορά με ελαφρά κρητικό χρώμα. Υπάρχει μια μικρή δυσκολία στον συνομιλητή να συλλάβει πάντοτε όλα όσα λέγει ο Γέροντας. Ο τόνος χαμηλός, ανεβαίνει και αποκτά ιδιαίτερη ζωντάνια όταν ο λόγος έρχεται σε κάποιον που ο Γέροντας κατακρίνει ή όταν απλώς ενθουσιάζεται με το θέμα του. Ο λόγος που χρησιμοποίησε ο Γέροντας στη συγκεκριμένη κουβέντα ήταν ιδιαίτερα πυκνός, απαιτητικός, με πλήθος αναφορές σε πατερικά και άλλα κείμενα. Αναφέρθηκαν αρκετοί σύγχρονοι, ζώντες και τεθνεώτες, είτε ως συγγραφείς είτε ως παλαιοί συνομιλητές του Γέροντα.
Η συζήτηση άρχισε, όπως συνηθίζεται στο Όρος, με ερώτηση για την καταγωγή των επισκεπτών και αμέσως ο Γέροντας άρχισε να μιλά για τη Φλώρινα.
– Ο νέος μητροπολίτης είναι πολύ ήπιος, ήρεμος… αντίθετα με τον Αυγουστίνο. Αυτόν δεν τον πάω καθόλου… Φώναζε, έκανε. Ποιος είσαι εσύ, που ασχημονείς μέσα στην εκκλησία; Είδαμε αυτά που έγραψε για το Άγιον Όρος, πράγματα που τα γνωρίζουμε και λέγει άλλα αντ΄ άλλων… φαντάσου για αυτά που δεν γνωρίζουμε…Τελικά είναι κι αυτό ευλογημένο, τον πάω γιατί μου χρησιμεύει ως παράδειγμα, πως δεν πρέπει να είναι κανείς.
– Από την άλλη μεριά δεν μου αρέσει η σκέψη της Παπαρήγα. Πέθανε ο άντρας της και τον θάψανε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι, χωρίς παπά, χωρίς ακολουθία… αυτό δεν το θέλει ο λαός μας…
– Με κάλεσαν να κάνω μια ομιλία για το ανοιχτό πανεπιστήμιο, στη Φλώρινα. Διάλεξα το θέμα «η επαρχία ως πολιτιστική πρωτεύουσα». Είναι καιρός να φανεί αυτό, η πολιτιστική πρωτεύουσα δεν είναι η Αθήνα.

– Στην επαρχία διασώζεται ο άνθρωπος… Μόνο που βλέπει τη φύση, τη βροχή, ακούει τους ήχους, δεν είναι τόση η μοναξιά… Κάποιος επισκέπτης μου έλεγε πως η πιο αβάσταχτη μοναξιά είναι η μοναξιά της μεγαλούπολης.
– Ο άνθρωπος χρειάζεται χώρο, αλλιώς τρελαίνεται… Έχουν κάνει πειράματα όπου έβαλαν ποντίκια πολλά σε στενό κλουβί και κατέληξαν να φαγωθούν μεταξύ τους… Το ίδιο είναι και οι άνθρωποι, χρειάζονται χώρο… Θα μπορούσε ποτέ η Μονή να είναι μέσα σε πόλη; Είμαστε σαν τα θηρία, όπου το καθένα χρειάζεται το χώρο του. Έκαναν μια αδελφότητα οι καντιωτικοί σε πολυκατοικία, σε διαμέρισμα και φυσικά διαλύθηκε…
– Τον Ζουράρι τον πάω. Το «Ελλάς, Γελάς Αποφράς» είναι ταυτόχρονα το πιο γελοίο και σοβαρό βιβλίο… Η «μισγάγκεια» είναι πολύ σοβαρό κείμενο, ιδιαίτερα το ομώνυμο κεφάλαιο. Ο Ζουράρις αποδομεί τον κομμουνισμό, αλλά το κάνει με αγάπη. Αυτό το παραδέχτηκε και ο Γιανναράς και του λεω, Χρηστάκη, επιτέλους το κατάλαβες…
* * *
Το κεντρικό θέμα της συζήτησης ήταν ο Ηράκλειτος (αργότερα μάθαμε ότι ο Γέροντας δούλευε ένα βιβλίο πάνω σ’ αυτόν, το οποίο δεν έχει ακόμα εκδοθεί)
– Ενσάρκωσε τον ανέμελον άνθρωπο. Άφησε το βιβλίο του στο ναό της Αρτέμιδος και βγήκε έξω να παίξει βόλους με τα παιδιά («παιδός η βασιλείη…»). Έτσι είναι και ο Ορθόδοξος, μετά την «ατομική έκρηξη» που διαλύει τα πάντα και ανασυνθέτει τα πάντα εξ αρχής. Έχει την απάθεια των κεκοιμημένων και ταυτοχρόνως μιαν απίστευτη παιδική ευαισθησία…
– Τα 120-130 αποσπάσματα του Ηρακλείτου, περιέχουν τα πάντα… Πρέπει να χάσεις τον εαυτό σου για να τον βρεις… «πόλεμος πάντων πατήρ»… ο σαπφικός λόγος που «κατακυλύει τα ώτα… αιώνια, αμάραντα, αμύριστα…» Είναι,ταυτόχρονα, πολύ μεγάλος ποιητής, πράγμα που προκύπτει φυσικά, από μόνο του…
– Πολλοί προσπάθησαν αν ερμηνεύσουν τον Ηράκλειτο, αλλά τον ερμηνεύουν λάθος… Λείπει ένα κομμάτι από το παζλ, λέει ένας αυτό είναι, λάθος, λέει ο άλλος αυτό είναι, πάλι λάθος… Πολλοί θέλησαν να τον προσεταιρισθούν ως αφετηρία της σκέψης ή της σχολής τους, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν, βασίζεται σε λάθος ανάγνωση, σε παρερμηνεία…Ο Χάιντεγκερ λέει πως είναι ο πρώτος δυτικός φιλόσοφος, αλλά ο Ηράκλειτος δεν είναι ούτε δυτικός, ούτε φιλόσοφος…, είναι μύστης, από τους δημιουργούς θρησκείας… Μιλώντας για τον δελφικό λόγο λέει πως «ο λόγος ου φανερώνει, ου κρύπτει, αλλά σημαίνει…».
– Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε, μεγάλωσε και έζησε στην Έφεσο. Τον κάλεσαν στην Αθήνα και δεν πήγε. Τον κάλεσε ο Πέρσης βασιλιάς να διδάξει στην αυλή του και δεν πήγε… Είναι εκπληκτικό πως, στα ίδια χώματα, έρχεται μετά από πεντακόσια χρόνια ο Ιωάννης και λέει πως «Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος…».
– Να πως δημιουργείται η Ανατολική Ορθόδοξη παράδοση… Γιατί εμείς ανήκομεν εις την Δύσιν, αλλά τη βρίσκουμε με την Ανατολή… Περιλαμβάνει Ηράκλειτο, Ορθοδοξία κλπ και προσφέρει σταθερό και αείζωον κέντρον αναφοράς στον άνθρωπο.
– Αυτός που διάβασε και ερμήνευσε τον Ηράκλειτο είναι ο Γρηγόριος Νύσσης. Αλλά σε αυτούς αποδίδεται τιμή δια της παρασιωπήσεως στην παιδεία μας… αλλά είναι ευλογημένο, καλύτερα έτσι, αν τους έβαζαν στην παιδεία θα τα χαλούσαν… Ούτως ή άλλως υπάρχουν, υπάρχουν και όποιος αναζητά βρίσκει…
– Ο Ηράκλειτος ιερουργείται σιωπηλά.
* * *
Για τον Χρήστο Γιανναρά, ο π.Βασίλειος διατύπωσε θετικά σχόλια. Έκανε αναφορές σε βιβλία του, περισσότερο στο «καταφύγιο ιδεών» σε σχέση με τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις. Ωστόσο, δεν παρέλειψε να σημειώσει, χαμογελώντας: «όλοι είμαστε παραεκκλησιαστικοί, με μια έννοια».
Για τον Καζαντζάκη, ήταν απορριπτικός. Οι ήρωές του, είπε, είναι δαιμονικοί, δεν δέχονται ειρηνικά τον Θεό. Σε παρατήρηση πως έτσι είναι οι μισοί ήρωες του Καζαντζάκη και οι άλλοι μισοί κάνουν το ακριβώς αντίθετο, σχολίασε πως και ο ίδιος είναι Κρητικός και ξέρει πως μέσα μας κρύβεται ο «μαλλιαρός πρόγονος», αλλά δεν συνέχισε περί Καζαντζάκη. Αντιθέτως έκανε αναφορά στον Νίτσε (μας αφηγήθηκε το περιστατικό με την αδελφή του δακρύζουσα, όταν αυτός βρισκόταν στο ψυχιατρείο και το Νίτσε να την παρηγορεί λέγοντάς της πόσο καλά ήταν εκεί) και εκδήλωσε ενδιαφέρον όταν άκουσε για το βιβλίο «όταν έκλαψε ο Νίτσε» του Γιαλόμ.
Μίλησε για την εμπειρία του με τη νεολαία, σε επαφή που είχε με μαθητές της β’ λυκείου. Παρόλα τα σκουλαρίκια στα αγόρια κλπ ήταν πολύ αισιόδοξος για τη δυνατότητα της νεολαίας να κατανοήσει όσα τους έλεγε, αλλά κυρίως για την προαίρεση τους να ακούσουν έναν διαφορετικό λόγο. Ανάφερε γελώντας πως μια κοπέλα είπε «καλά μας τα είπατε, αλλά δυστυχώς τώρα πρέπει να εξομολογηθούμε».
Μίλησε για τον Βασίλη Τσιτσάνη. Σχολίασε τη «συννεφιασμένη Κυριακή» και την επωδό «Χριστέ και Παναγιά μου», πόσο αβίαστα και φυσικά ακούγεται, είναι στον τρόπο του λαού μας. Αντίθετα, δεν ανήκει στον τρόπο μας η μουσική της δύσης, την οποία προσπαθεί να μας περάσει το Μέγαρο Μουσικής. Κι αν ακούμε, επιστρέφουμε στα δικά μας, σύμφωνα με τον π. Βασίλειο.
Εκθείασε την απλότητα στη συμπεριφορά, λέγοντας πως η σοβαροφάνεια των ισχυρών θυμίζει παιδικά σκαλαθύρματα.
* * *
Ένας από τη συντροφιά έθεσε το θέμα της σύνθεσης ελληνικής ορθόδοξης παράδοσης/ μαρξιστικής κληρονομιάς/ οικολογικών και εναλλακτικών κινημάτων – με ζητούμενο τη διαμόρφωση μιας νέας πρότασης, η οποία να μπορεί να απαντήσει στις οικουμενικές διαστάσεις των σύγχρονων προβλημάτων. Ο Γέροντας του έκοψε τη φόρα, εξηγώντας ότι «όλα αυτά, όλα τα προβλήματα του μέλλοντος, έχουν ήδη λυθεί, με την ατομική έκρηξη που διαλύει και ανασυνθέτει τα πάντα και συμβαίνει, αδιαλείπτως, κάθε Μεγάλη Παρασκευή» Σύμφωνα με τον οικοδεσπότη μας, δεν έχουμε απλώς μια παράδοση, εδώ έχουμε μια «ατομική βόμβα, όπου λύονται αρμοί, αποσυναρμολογούνται τα πάντα και ανασυντίθενται εξ αρχής. Τι να προσθέσει κανείς σε μια ατομική βόμβα»;
* * *
Τέλος αξίζει να καταγραφούν μερικές χαρακτηριστικές φράσεις, διάσπαρτες στον λόγο του π. Βασιλείου.
– Άγιον Όρος είναι όλη η Ελλάδα
– Η αλήθεια είναι απλή, ως η αναπνοή και ο Ορθόδοξος αναπνέει την αλήθεια,
– Ο άνθρωπος πρέπει να ρημάξει για να κατακτήσει τον εαυτό του, αφού τον παραχωρήσει στην αγάπη του Άλλου.
* * *
Η συζήτηση θα μπορούσε να συνεχιστεί, αλλά οι άλλοι είχαν κιόλας ανέβει στο τζιπ που θα μας κατέβαζε στη Δάφνη, για να πάρουμε το καράβι της επιστροφής – και δεν υπήρχαν άλλα χρονικά περιθώρια.
* * *
Το ποστ αφιερώνεται ευφροσύνως σε όλους τους φίλους ιστολόγους με Ορθόδοξο φρόνημα, οι οποίοι καμιά φορά φρικάρουν με όσα γράφονται στα «μυστικά του Κόλπου» ή ως σχόλια στα δικά τους ιστολόγια. Ειρήνη υμίν!
Έγραψε ο Πάνος – Παρασκευή, Δεκεμβρίου 16, 2005 |
Τα μυστικά του Κόλπου.