Ο αρθρογράφος αρχίζει με την γνωστή θεωρία του Φρόυντ, η οποία όπως είναι γνωστό θέτει ως βάση την σεξουαλικότητα, τη libido, αισθητή ή ασυναίσθητη, η οποία κανονίζει και ρυθμίζει τον όλο ψυχισμό του ανθρώπου. Όταν, κατ’ αυτόν, η σεξουαλικότητα, η libido, δεν καταπιέζεται και δεν αναστέλλεται στον άνθρωπο, τότε αυτός είναι «ψυχικά υγιής», αντίθετα, όταν αυτή καταπιέζεται και αναστέλλεται, δημιουργεί ψυχικά προβλήματα, τον καθιστά «ψυχικά ασθενή». Μάλιστα έφτασε στο σημείο να κάμει λόγο για το «οιδιπόδειο σύμπλεγμα», κατά το οποίο, το παιδί ασυναίσθητα δημιουργεί με τη μητέρα του σεξουαλική εξάρτηση και συμπεριφορά. Ο θηλασμός είναι κατ’ αυτόν η πρώτη σεξουαλική εμπειρία του βρέφους! Γράφει λοιπόν ο αρθρογράφος, πως η libido, δημιουργεί στον άνθρωπο και την θρησκευτικότητα: «Για τον Σ. Φρόιντ (1856-1939) πηγή της θρησκείας είναι η σεξουαλική ορμή που εδράζεται στο ασυνείδητο. Στο έργο του “Τοτέμ και ταμπού”, 1913, βασιζόμενος στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, αναφέρει ότι εξαιτίας της σεξουαλικής ορμής ο πρωτόγονος άνθρωπος οδηγείται στον φόνο του αρχέγονου πατέρα, στην ανάδυση της πρωτογονικής ενοχής για τον θάνατό του, που βαραίνει κατόπιν όλο το ανθρώπινο γένος, και στη δημιουργία της πρώτης θρησκείας, τον τοτεμισμό»! Και συνεχίζει: «Ο Φρόιντ πιστεύει ότι στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα συναντώνται οι αρχές της θρησκείας. Καθώς η οιδιπόδεια επιθυμία οδηγεί στην πατροκτονία και στην ανάδυση ενοχών εξαιτίας αυτής της πράξης, ο άνθρωπος για να εξιλεωθεί μετουσιώνει το αρχικό μίσος από την αντιζηλία και τον φόβο του για τιμωρία σε αγάπη προς τον πατέρα. Η αγάπη αυτή εξιδανικεύει και εξυψώνει τον πατέρα στη θέση του θεού, σε μια καλοηθέστερη φιγούρα, επειδή ο θεός – πατέρας είναι πανάγαθος, στοργικός και υπόσχεται την ουράνια ευτυχία σε εκείνους που με την καταπίεση των ορμών τους τη στερήθηκαν στη γη»! Προφανώς παρέλειψε να αναφέρει ο αρθογράφος πως αυτή η «τρελή» θεωρία του Φρόιντ δεν είναι τίποτε περισσότερο από προβολή μιας δικής του παιδικής τραυματικής εμπειρίας, αφού όπως παραδέχτηκε ο ίδιος σε επιστολή του προς τον φίλο του   Βίλχελμ Φλις, ήταν ερωτευμένος με τη μητέρα του και πως όταν έλειπε αυτή, κακοποιούσε σεξουαλικά την νεότερη αδελφή του, όπως αποκάλυψε ο αμερικανός ερευνητής Φρέντερικ Κρους στο βιβλίο του με τίτλο «Φρόυντ: Η δημιουργία μιας Ψευδαίσθησης» (βλ. https://www.cnn.gr)! Όσον αφορά τη φροϋδική θεωρία,  ότι στη libido, και συγκεκριμένα στο «οιδιπόδειο σύμπλεγμα», «συναντώνται οι αρχές της θρησκείας» όχι μόνο δεν έχει την παραμικρή επιστημονική βάση, αλλά η μακραίωνη πείρα διδάσκει πως οι άνθρωποι, με προβληματική ερωτική ζωή, είναι κατά κανόνα μακριά από θρησκευτικές δραστηριότητες, ή βιώνουν εμπαθή και νοσηρά θρησκευτικά υποκατάστατα. Πάντως ουδέποτε ισορροπημένη θρησκευτικότητα.

Κατόπιν αναφέρεται στην θεωρία του Βιεννέζου  ψυχιάτρου Α. Άντλερ, σύμφωνα με την οποία, οι διαταραχές της ανθρώπινης ψυχής, οφείλονται στην αίσθηση, τη βίωση, της κατωτερότητας, την οποία βιώνουν πολλοί άνθρωποι. Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, η βίωση της κατωτερότητας δημιουργεί συνθήκες για την ανάπτυξη της θρησκευτικότητας. Γράφει: «Ο Βιεννέζος ψυχαναλυτής Α. Αντλερ, (1870-1937), … Απορρίπτει τη libido ως γενεσιουργό αιτία της θρησκείας και ανάγει τα αίτια της τελευταίας στο αίσθημα κατωτερότητας και στην τάση για επιβολή και κυριαρχία. … Η τάση για υπεροχή και υπερνίκηση του αισθήματος της κατωτερότητας κατευθύνει τον άνθρωπο προς την τελείωση. Ο θεός είναι αυτή η τάση για ολοκλήρωση και τελειότητα. Είναι το “ιδεώδες του εγώ” που οδηγεί τον άνθρωπο να ξεπεράσει την κατωτερότητά του και να γίνει τελικά, μέσα από το πλάνο ζωής που ακολούθησε, αυτό που θα ήθελε να είναι. Η ομαλή λειτουργία αυτής της τάσης μάς οδηγεί σε ομοίωση με τον θεό, ανεξάρτητα από το ότι δεν μπορούμε αντικειμενικά να αποδείξουμε την ύπαρξή του». Με άλλα λόγια, η πίστη στο Θεό δεν είναι τίποτε άλλο από μια χίμαιρα, μια απέλπιδα προσπάθεια του ανθρώπου να ξεπεράσει το καταπιεσμένο εγώ του. Μια ψευδαίσθηση, η οποία μπορεί να του μετριάσει τις εσωτερικές του ψυχικές συγκρούσεις! Αυτή είναι μια άκρως λαθεμένη αντίληψη. Άνθρωποι με υγιή πίστη στο Θεό, όχι μόνο δεν υπόκεινται σε αισθήματα μειονεξίας και κατωτερότητας, αλλά είναι ψυχικά υγιείς και σ’ αυτό συντελεί βεβαίως και η πίστη τους στο Θεό. Τρανό παράδειγμα οι άγιοι της Εκκλησίας μας, τους οποίους κανείς δεν μπορεί να τους χαρακτηρίσει ως διαταραγμένες ψυχικά προσωπικότητες. Εκτός και αν ο Βιεννέζος ψυχίατρος μπέρδεψε την ταπείνωση με την ψυχοπαθολογική αίσθηση της κατωτερότητας!

Μετά αναφέρεται στον επίσης γνωστό Ελβετό ψυχίατρο Κ. Γιουνγκ (1875-1961), ο οποίος  «τοποθέτησε την πηγή της θρησκείας στα βαθύτερα στρώματα του ψυχικά κληρονομημένου ασυνείδητου, δηλαδή του συλλογικού ασυνείδητου. Θεώρησε ότι το άτομο, πέρα από το δικό του ατομικό ασυνείδητο, κουβαλά κληρονομικά το ασυνείδητο των προγόνων του, απ’ όπου αναφύονται οι αρχέτυποι ή τα αρχέτυπα. Είναι προδιαθέσεις, αρχέγονες ψυχικές εικόνες, δεδομένου ότι απεικονίζουν το καταστάλαγμα της εμπειρίας που βιώθηκε από τις παρελθούσες γενεές, και είναι ριζωμένες σε ό, τι κοινό έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους διαμέσου των αιώνων». Και εδώ, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η πίστη στο Θεό, η θρησκευτικότητα του ανθρώπου, δεν είναι μια φυσική τάση να αναχθεί στο Θεό, αλλά μια ψυχολογική «μεταφορά» του παγκόσμιου ασυνειδήτου, του οποίου μέτοχος είναι ο κάθε άνθρωπος, κουβαλώντας μέσα του, ασυναίσθητα, την «εμπειρία του παρελθόντος». Βεβαίως, δεν διευκρινίζεται, αν αυτή η βίωση του «παγκοσμίου ασυνειδήτου», «τα αρχέτυπα των προγόνων», είναι υγιής θρησκευτικότητα, ή προϊόν ψυχικών διαταραχών, ή πλανών του παρελθόντος.

Και κλείνει την αναφορά του στους «πατέρες» της Ψυχολογίας με τον γνωστό νεοφροϋδιστή, κοινωνιολόγο και ψυχολόγο  Ε. Φρομ (1900-1980), ο οποίος «θεωρεί ότι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν θεμελιώνεται στην ερωτική ορμή, αλλά στην παιδική επιθυμία να παραμείνει κάποιος δεμένος με προστατευτικές φιγούρες. Αυτή η επιθυμία για προστασία οδηγεί σε αναζήτηση καταφυγίου στον θεό». Δηλαδή, η πίστη στο Θεό δεν είναι υπαρξιακή ανάγκη, αλλά «ψυχολογική ανάγκη» για «πρόσδεση» σε μια ανώτερη δύναμη, την οποία οι άνθρωποι θεωρούν ως το Θεό!

Γράψαμε και πιο πάνω ότι οι θεωρίες αυτές είναι πια ξεπερασμένες για την μοντέρνα ψυχολογία και απόλυτα αντιτιθέμενες μεταξύ τους  και απορούμε πως ο αρθρογράφος – ψυχίατρος κ. Παντελής Βασματζίδης τις επικαλείται. Δεν ξεκαθαρίζει ο ίδιος αν τις αποδέχεται. Η μελέτη της ψυχής και των ψυχικών φαινομένων έχουν εμπειρικό χαρακτήρα και άρα υποκειμενικό. Ως εκ τούτου κάθε αναφορά σε αυτή θα πρέπει να έχει τον χαρακτήρα της επιφυλακτικότητας.

Ο αρθογράφος, στην αρχή του άρθρου του αναφέρθηκε και στον Ιερό Αυγουστίνο (354-430), τον οποίο χαρακτήρισε ως «πατέρα της ψυχολογίας της θρησκείας» και οποίος, κατ’ αυτόν, «αναλύει το θρησκευτικό βίωμα από ψυχολογικής άποψης και επεξεργάζεται δύο βασικά θέματα στα οποία εστιάστηκε η θεολογική και η φιλοσοφική σκέψη, τον θεό και την ψυχή. Πρώτος αυτός εισάγει τη βουλησιαρχία στα θρησκευτικά ζητήματα, σύμφωνα με την οποία η πίστη δεν στηρίζεται σε λογικές βάσεις, αλλά σε έναν συνδυασμό βούλησης και συναισθήματος. Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα και τον Πλωτίνο, διακρίνεται για την τάση του προς τον ενορατικό μυστικισμό». Συμφωνούμε μαζί του, ότι ο Ιερός Αυγουστίνος μετέφερε στο χώρο της θεολογίας και της Εκκλησίας τις δικές του φιλοσοφικές και θρησκευτικές καταβολές, οι οποίες αντίκεινται στην χριστιανική πίστη και οι οποίες επέδρασαν τα μέγιστα στην διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πνευματικού γίγνεσθαι. Είναι γεγονός ότι το νεώτερο και σύγχρονο πνευματικό οικοδόμημα της Ευρώπης είναι βαθύτατα επηρεασμένο από τις δοξασίες του Ιερού Αυγουστίνου, τις οποίες «αποθέωσαν» οι αιρετικοί Φράγκοι μετά τον 6ο μ. Χ. αιώνα, μόνο και μόνο για να διακριθούν από την Ορθοδοξία. Η αυγουστίνεια βουλησιαρχία αποτελεί το θεμέλιο του «ευρωπαϊκού διαφωτισμού» και οι δυαλιστικές (διαρχικές) του αρχές αποτελούν τα σπέρματα του φαινομένου της σύγχρονης αθεΐας και των προβληματικών σχέσεων του νεωτέρου ανθρώπου με το Θεό. Το ότι θεωρεί το θρησκευτικό βίωμα από ψυχολογική άποψη, όπως τονίζει και ο αρθρογράφος, δημιουργεί συνθήκες για μονομερή (μόνο ψυχολογική) προσέγγιση του Θεού, από μέρους του ανθρώπου και άρα, είναι προβληματική, όντως, αυτού του είδους η θρησκευτικότητα. Μια κραυγαλέα έκφανση, αυτού του είδους της προβληματικής αυτής θρησκευτικότητας στη Δύση, είναι ο πιετισμός (ευσεβισμός), με τις τραγικές του συνέπειες στην δυτική παραφθαρμένη χριστιανοσύνη.

Αναφέρθηκε βεβαίως και στους μετέπειτα μυστικούς της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, οι οποίοι «βασιζόμενοι σε συνδυασμό βούλησης, συναισθήματος και ασυνειδήτου, αναλύουν την έννοια του μυστικισμού, που θεωρείται ο ουσιαστικότερος τύπος του θρησκευτικού βιώματος». Χαιρόμαστε που το ομολογεί. Η Ορθόδοξη πίστη μας δεν είναι μια μονομερής δραστηριότητα, ή έστω μια αναγκαιότητα στη ζωή του πιστού, αλλά μια καθολική στάση ζωής και δυναμικής πορείας, του όλου ανθρώπου προς τον προορισμό του, την οποία αποκαλούν οι Πατέρες ως «θείον έρωτα». Με την σύντομη αναφορά του στους μυστικούς ορθοδόξους Πατέρες της Εκκλησίας μας, έβαλε μια κάποια τάξη στην αναφορά του στην «Ψυχολογία της Θρησκείας». Όντως οι θεοφώτιστοι Πατέρες, αιώνες πριν αναφανεί η επιστήμη της Ψυχολογίας, έκαμαν τη μεγάλη και βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχής και έδωσαν την απάντηση, την οποία ψάχνει ακόμα να τη βρει, (αν τη βρει), η Ψυχολογία. Για τις ασθένειες και τις διαταραχές της ψυχής ευθύνεται η αμαρτία, η οποία εισβάλλει στην ανθρώπινη ψυχή, ως παρείσακτη κατάσταση και δημιουργεί μια «δεύτερη φύση» στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει διχασμό της ανθρώπινης ψυχής, όπως διαβεβαίωσε ο απόστολος Παύλος, «βλέπω δε έτερον νόμον εν τοις μέλεσί μου αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός μου και αιχμαλωτίζοντά με εν τω νόμω της αμαρτίας τω όντι εν τοις μέλεσί μου» και συνεχίζει ο μεγάλος απόστολος, τονίζοντας την τραγικότητα αυτού του ψυχικού διχασμού: «Ταλαίπωρος εγώ άνθρωπος! τις με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου;» (Ρωμ.7,23-24)! Η ψυχή, χωρίς τη βοήθεια της χάριτος του Θεού, δεν μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά της αμαρτίας και να αναχθεί από μόνη της στο Θεό, όπως έγραψε ένας μεγάλος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, ο άγιος Μακάριος Αιγύπτιος (301-391): «το μεν γαρ αντιλέγειν τη αμαρτία δύναται η ψυχή, άνευ δε Θεού νικήσαι ή εκριζώσαι το κακόν ου δύναται» (Ομιλίαι  Πνευματικαί ΚΗ΄, PG 34, 709). Τα όρια της ανθρώπινης ψυχικής δύναμης είναι σαφή. Άρα λοιπόν τα όποια ψυχικά προβλήματα και διαταραχές, όχι μόνον δεν είναι ικανά να δημιουργήσουν θρησκευτική κατάσταση στον άνθρωπο, αλλά κυριολεκτικά τον αποδομούν.

Την θρησκευτικότητα λοιπόν στον άνθρωπο δεν τη δημιουργεί καμιά ψυχική κατάσταση ή διαταραχή, αλλά η φυσική ανάγκη του ανθρώπου να  αναχθεί προς τον Δημιουργό του, την αιτιότητα της ύπαρξής του. Η δημιουργία του δεν είναι προϊόν τύχης, αλλά επισταμένης επιμέλειας του Θεού (Γεν.1,26), να μοιραστεί με αυτόν τη δική Του μακαριότητα. Να γίνει, με τη δική του θέληση, κατά χάριν Θεός! Μόνο η ορθόδοξη ανθρωπολογία μπορεί να δώσει την ορθότερη ερμηνεία για το φαινόμενο άνθρωπος, τη φύση του και τον προορισμό του, και κανένας άλλος!

Κλείνοντας, την αναφορά μας αυτή, θα θέλαμε να συμβουλεύσουμε όλους όσους «αποθεώνουν» την σοφία του κόσμου και την επιστήμη, να είναι συγκρατημένοι, διότι όσο τέλεια και αν φαντάζει μια φιλοσοφική θεωρία ή μια επιστημονική ανακάλυψη, υπόκειται πάντα στην ανθρώπινη σχετικότητα. Πάμπολλοι μεγαλορρήμονες της κοσμικής σοφίας και επιστήμης, «φάσκοντες είναι σοφοί εμωράνθησαν» (Ρωμ.1,22). Η ίδια η επιστήμη, με την πρόοδό της, τους αναίρεσε. Αυτό είναι άλλωστε επιστήμη, η δυναμική πορεία προς το «ειδέναι» και όχι η δογματική προσήλωση σε πρόσκαιρους υποκειμενισμούς. Παρ’ όλα αυτά όμως η αληθινή επιστήμη, και εν προκειμένω και η Ψυχολογία, όταν δεν έχει το στοιχείο της απολυτότητας και της αλαζονείας των δημιουργών της, μπορεί να προσφέρει  πολύτιμες υπηρεσίες της στον άνθρωπο. Μπορεί να αποβεί χρήσιμη και να μην θεωρείται «εχθρός της θρησκείας». Και ως «θρησκεία» εδώ, δεν εννοούμε τις ποικιλώνυμες θρησκείες του κόσμου, οι οποίες είναι ατελή ανθρώπινα κατασκευάσματα, φορείς πλανών και συχνά ολέθρων, αλλά την Ένσαρκη Αλήθεια, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, ο Οποίος ήρθε στον κόσμο, όχι να μας κάνει πιο «θρησκευόμενους», αλλά να μας συσσωματώσει στο πανάγιο Σώμα Του και να μας οδηγήσει στη σωτηρία και στην κατά χάριν θέωση!

Εκ του Γραφείου επί των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών