Ιερομόναχος Νικόλαος (Σαχάροφ): Στις αναμνήσεις μου για τον πατέρα Σωφρόνιο θα μπορούσα να αφιερώσω ένα ολόκληρο βιβλίο, επειδή επικοινωνούσα μ’αυτόν κάθε μέρα για τέσσερα χρόνια. Κάθε λέξη του ήταν για μένα μια αποκάλυψη, γι αυτό και δημιουργήθηκε το μοναστήρι: οι άνθρωποι άκουγαν τα λόγια του γέροντα Σωφρονίου  και αποφάσιζαν, «πρός τίνα απελευσόμεθα» (Ιω. 6, 68).Θα σας πω εν συντομία για τη γνωριμία μας. Γεννήθηκα στη Ρωσία κατά τη σοβιετική εποχή, όταν η οποιαδήποτε επαφή με τη Δύση ήταν πολύ επικίνδυνη. Ο πατέρας Σωφρόνιος τότε ερχόταν στη Ρωσία ως μέλος μιας ομάδας τουριστών. Αλλά κρυφά από τους επιστάτες κατάφερνε να έχει μία ή δύο ώρες επικοινωνίας με την οικογένειά του. Και σε μία από αυτές τις αφίξεις του, όταν ήμουν στην ώριμη νεαρή ηλικία, αυτός επισκέφτηκε την οικογένειά μας. Τότε εγώ σπούδαζα στο κολέγιο μουσικής και δεν είχα ιδέα για τη θρησκεία, το χριστιανισμό και τη μοναστική ζωή. Όταν είδα τον πατέρα Σωφρόνιο,τότε,βέβαια, η εμφάνισή του φάνηκε παράξενη για μένα. Για πρώτη φορά στη ζωή μου είδα άνδρα σε ράσο, μοναχό με μεγάλη γενειάδα και μακριά μαλλιά. Αυτό μου φάνηκε περίεργο . Σκέφτηκα, γιατί όλα αυτά; Μιλήσαμε λίγο για τη μουσική. Γνώριζε πολύ καλά το μουσικό πολιτισμό, γνώριζε ποίηση και λογοτεχνία. Μ’αυτόν πάντα είχε κανείς θέμα συζήτησης. Στη συνέχεια έφυγε. Αργότερα έμαθα ότι όταν επέστρεψε στην Αγγλία, είπε για μένα: «γνώρισα έναν νεαρό, ο οποίος ίσως ταχθεί σε μας αργότερα». Εκείνο τον καιρό εγώ ακόμη και στο Θεό δεν πίστευα πραγματικά. Μετά απ’αυτην τη συνάντηση η ζωή μου έρεε με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Υπηρετούσα στον στρατό, κατά την Πρόνοια του Θεού, μαζί με το σημερινό Αρχιεπίσκοπο Ιλαρίωνα. Ήδη στο Στρατό ωρίμασε η επιθυμία μου να πάω στο μοναχισμό. Μετά από το στρατό πρώτα  ήμουν στο μοναστήρι του Βίλνιους, και στη συνέχεια στο Μοναστήρι των Σπηλιών του Πσκόφ, όπου έζησα για ένα χρόνο. Μετά από καιρό είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ τον πατέρα Σωφρόνιο. Όταν ήρθα σ’αυτόν, δεν μπήκα στο δίλημμα: να παραμείνω εκεί ή να επιστρέψω στη Ρωσία. Αλλά ήμουν εντελώς ελεύθερος۠۠ δεν είχα απολύτως καμία υποχρέωση, ούτε σε σχέση με την οικογένεια, ούτε προς το κράτος. Τότε ο πατέρας Σωφρόνιος αποφάσισε ότι πρέπει να μείνω στο μοναστήρι του. Αναφέρω όλα αυτά τα γεγονότα εν συντομία, αλλά σε κάθε περίπτωση υπήρχαν θαυμαστά φαινόμενα.Αυτό που μου έκανε εντύπωση στον πατέρα Σωφρόνιο ήταν η Αθωνική του νοοτροπία και η πνευματική ελευθερία, η οποία τόσο μας λείπει, για την οποία γράφει ο Απόστολος Παύλος: «Τη ελευθερία ούν, η Χριστός ημάς ηλευθέρωσε, στήκετε»(Γαλάτες 5, 1). Αλλά η ελευθερία αυτή ενέχει τον κίνδυνο. Και μόνο  άνθρωποι με τόσο υψηλή πνευματική συνείδηση όπως οι αγιορείτες μοναχοί μπορούν να ζούν σε τέτοια πνευματική ελευθερία.Ιερομόναχος Αδριανός: Ποια είναι η ουσία της διδασκαλίας του για την πνευματική καθοδήγηση, την οποία εφάρμοσε και στη ζωή του, η ουσία της διδασκαλίας του για υπακοή;

Ιερομόναχος Νικόλαος: Μου έκανε εντύπωση αμέσως στον πατέρα Σωφρόνιο η ιδέα του για την υπακοή. Στην πραγματικότητα, τη λέξη «υπακοή» ο πατέρας Σωφρόνιος χρησιμοποιούσε  πολύ σπάνια. Ποτέ δεν απαιτούσε υπακοή από τους ανθρώπους. Όλα όσα  έκαναν οι άνθρωποι, το έκαναν από αγάπη γι αυτόν. Νομίζω ότι αυτή ήταν υπακοή, γιατί όταν αγαπάς έναν άνθρωπο, ακολουθείς τη βούλησή του.Δεν πρόκειται μονο για το μοναχισμό, έτσι είναι και στη ζωή και στην οικογένεια. Φυσικά, τον πατέρα Σωφρόνιο, τέτοιο μεγάλο γέροντα, ήταν πολύ εύκολο να τον αγαπάς. Και να κάνουμε γι ‘αυτόν κάτι, να εκτελέσουμε τη βούλησή του ήταν πραγματική χαρά για όλους μας. Ως εκ τούτου, τη λέξη «υπακοή» την ακούσαμε σπάνια. Ο πατέρας Σωφρόνιος πάντοτε πίστευε ότι η υπακοή είναι, πρώτ’ απ ‘όλα, μια πράξη της ελεύθερης βούλησης. Και η υπακοή  η οποία επιβάλλεται  σε ένα άνθρωπο από έξω, ιδίως όταν επιβάλλεται διά της βίας, με απειλές, τέτοια υπακοή δεν θα φέρει πνευματικό καρπό.Δεν θα παραμείνει στην αιωνιότητα. Ο πατέρας Σωφρόνιος γράφει: «Όλα αυτά που επιτυγχάνονται με τη βία, δεν έχουν αιώνια αξία, αλλά μόνο εκείνο που επιτυγχάνεται μέσω της αγάπης και της ελεύθερης συνειδητής υπακοής». Πίστευε ότι ακριβώς αυτή η υπακοή έχει την πνευματική αξία.Νομίζω ότι αυτό, πρωτ’απ ‘όλα, είναι η μεγάλη ευθύνη για τον πνευματικό, για τον στάρετς, διότι η πνευματική καθοδήγηση δεν είναι απλώς μια διοικητική θέση, η θέση της εξουσίας. Πρωτίστως, ο Γέροντας είναι ένας άνθρωπος που είναι σε θέση να οδηγήσει άλλους εις το Άγιο Πνεύμα. Και μια τέτοια αγάπη που είχαν οι δόκιμοι στον γέροντα τους,δεν μπορείς να επιβάλεις με κανένα κανόνα. Μπορείς μόνο να την κερδίσεις. Ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να βρει το κλειδί από την καρδιά του άλλου ανθρώπου μόνο μέσω της αγάπης. Και τότε η υπακοή θα ρέει ως «ύδατος ζώντος», σύμφωνα με τον Ιωάννη (Ιω. 7, 38). Φυσικά, τώρα μιλάμε για πρότυπα. Αλλά αυτό που είδα στον πατέρα Σωφρόνιο, και αυτό που ήταν στο Άγιο Συλουανό, ο οποίος ήταν ο στάρετς  του πατέρα Σωφρόνιου, είναι το γεγονός ότι από αυτούς ποτέ δεν έβγαινε ο παραμικρός λόγος εξαναγκασμού. Όλα πραγματοποιούνταν με ελεύθερη βούληση. Ακόμη και αν ένας δόκιμος ήθελε να εκπληρώσει αμέσως την υπακοή, ακόμη και τότε ο πατέρας Σωφρόνιος δεν φορτωνόταν σ’ αυτόν. Αν έβλεπε την ανθρώπινη επιθυμία στην υπακοή σ’αυτόν, τότε ανοιγόταν σταδιακά. Μάλλον,ο ίδιος υπακούσε σ όλους τους άλλους.

Ακόμα, μου έκανε εντύπωση στον πατέρα Σωφρόνιο η εξαιρετική του ταπεινοφροσύνη,η αποκλειστική πρόσβαση σ’ αυτόν τον άνθρωπο.Θυμάμαι τις αναμνήσεις του Μητροπολίτη Αντωνίου του Σούροζ. Όταν η μητέρα του ήταν άρρωστη και ήταν στο  νοσοκομείο, ο πατέρας Σωφρόνιος την επισκέφτηκε. Εκείνη την στιγμή, μόλις είχε επιστρέψει από τη Γαλλία. Αυτή ηταν πολύ συγκινημένη από τη συνάντησή του, το πρώτο που είπε ήταν: «Είναι άνθρωπος υπέροχης ανθρωπιάς». Είναι  πολύ ακριβής ορισμός του πατέρα Σωφρονίου, τα χαρακτηριστικά του ήταν ακριβώς η προσβασιμότητα, η ειλικρίνεια και η έλλειψη οποιασδήποτε απόστασης επικοινωνίας.Παρά το γεγονός ότι είμαι συγγενής του, ποτέ δεν είχαμε «συγγενικές» συνομιλίες, ποτέ δεν βλέπαμε ο ένας τον άλλον ως συγγενείς κατά σάρκα. Πρώτα απ’ όλα με ενδιέφερε ο πνευματικός πλούτος του, και η εικόνα του ως γέροντα. Πάντα είχαμε σχέσεις γέροντας- δόκιμος. Από την πλευρά του, ποτέ δεν με έβλεπε ως ένα μέλος της οικογένειας κατά σάρκα, αλλά ως μέλος της πνευματικής οικογένειας, του μοναστηριού, έναν από τους ανθρώπους τους οποίους του εμπιστεύτηκε  ο Θεός, για τους οποίους ένιωθε την ψυχή του σε προσευχή για τον καθένα από εμάς. Ξέρετε, αυτή η ενέργεια της αγάπης, εδώ στο μοναστήρι την αισθανόταν πάντα ο καθένας μας: οι μοναχοί,οι ενορίτες, μόλις έφταναν στο μοναστήρι. Ειδικά οι μοναχοί. Δεν υπήρχαν τέτοιες περιπτώσεις να σε στέλνουν κάπου για διακόνημα, εσύ να το κάνεις μηχανικά  και αυτό να θεωρείται διακονία στον Θεό. Οχι, ο πατέρας Σωφρόνιος, στέλνοντας κάποιον σε οποιαδήποτε εργασία ή διακόνημα, πάντα σκεφτόταν γι αυτόν τον άνθρωπο, για το πνευματικό του ώφελος πρώτα απ ‘όλα, και όχι, ας πούμε, για πρακτικές ανάγκες της μονής. Ως εκ τούτου, μπορούσε να αλλάξει συχνά τα δακονήματα ενός ανθρώπου. Θυμάμαι, ήρθε μια αδελφή  η οποία κατά βούλησή της αρχικά ασχολούνταν με τον κήπο, επειδή ο πατέρας Σωφρόνιος πάντα σεβόταν την επιθυμία του ανθρώπου, την βούλησή του. Στη συνέχεια είδε ότι έχει ικανότητες για θεολογία. Όλο εκείνο τον καιρό  με τις σκέψεις του ήταν μαζί της στον κήπο, καθώς και με όλους μας, ενδιαφερόταν για το πώς πέρασε η ημέρα, τί κάναμε. (Και στη συνέχεια έδωσε την ευλογία σ’αυτήν  να ασχολείται με τη θεολογία). Όταν έφθασα για πρώτη φορά στην Αγγλία, δεν γνώριζα Αγγλικά, και ο πατέρας Σωφρόνιος φρόντισε για την εκπαίδευσή μου. Όταν με έστειλε στο σχολείο στην κοντινή πόλη  Κόλτσεστερ, ενδιαφερόταν για τα πάντα : πώς πάω με το λεωφορείο, τι είδους αίθουσες είναι εκεί, τί καθηγητές,πώς  περνώ εκεί το χρόνο μου … Και νοιαζόταν έτσι για τον καθένα,για να έχει ο άνθρωπος την ευκαιρία στη ζωή του  να πραγματοποιήσει τον εαυτό του ως προσωπικότητα και να μην είναι περιορισμένος σε τίποτα. Επειδή ο άνθρωπος αγαπούσε και ανησυχούσε, και πάντα ήταν μαζί μας με τις σκέψεις του.Ιερομόναχος Αδριανός: Υπάρχουν ιδιαιτερότητες στη διδασκαλία του για προσευχή και στην προσευχητική του πρακτική, στην πρακτική της θεωρίας του ακτίστου φωτός; Πώς έλεγε  για την προσευχητική εμπειρία του και κατά πόσον αυτή την εμπειρία, μπορεί κανεις να αντλεί όχι από την προσωπική επικοινωνία, αλλά από τα βιβλία του;

Ιερομόναχος Νικόλαος: Νομίζω ότι κανένας γέροντας, ούτε πνευματικά σοφός άνθρωπος δεν θα πει την προσευχητική του εμπειρία στην αργόσχολη ομιλία,πίνοντας τσάι. Ο πατέρας Σωφρόνιος περιέγραψε αυτή την εμπειρία στα βιβλία, ειδικά στο βιβλίο «Βλέποντας τον Θεό όπως είναι», με τη θέληση του Θεού, κατά την προτροπή του Θεού. Είναι η βαθιά εξομολόγησή του, την οποία τόλμησε να εκφράσει στο χαρτί λίγα χρόνια πριν το θάνατό του, για την οποία έλαβε πολλές επικρίσεις και παρανοήσεις εκ μέρους κάποιων πιστών. Αλλά τα αναμφίβολa οφέλη που έχουν τα κείμενά του για τη προσευχή, μιλάνε από μόνα τους, όπως είπε ο Κύριος: «Από των καρπών αυτών επιγνώσεσθε αυτούς» (Ματθ. 7, 16). Ο πατέρας Σωφρόνιος περιγράφει όχι μόνο την εμπειρία του, αλλά σε γενικές γραμμές την ατμόσφαιρα της προσευχής, κυρίως της προσευχής του Αγίου Όρους. Είναι η εμπειρία των γερόντων του Αγίου Όρους, των μοναχών αγιορειτών.Όπως ο πατέρας Σωφρόνιος ήταν απολύτως ειλικρινής στα πάντα, έτσι ήταν ειλικρινής και στην προσευχή στον Θεό. Έλεγε και εμπιστευόταν στο Θεό τα πάντα. Όλη η ζωή του,δεν ήταν μόνο ο κανόνας της προσευχής, έγινε προσευχή,η κάθε κίνησή του ήταν γεμάτη από την προσευχή. Χωρίς την προσευχή δεν έκανε και, να πω περισσότερο, δεν έλεγε τίποτα. Ο Άγιος Σιλουανός ρώτησε μια φορά τον γέροντα Στρατονίκο: « Πώς μιλούν οι τέλειοι»; Αυτός εξεπλάγη από αυτή την ερώτηση, και ο γέροντας Συλουανός απάντησε ο ίδιος: « Οι άγιοι, οι τέλειοι, δεν μιλούν από τον εαυτό τους. Φυσικά, όταν άκουσε αυτή τη διαθήκη από τον όσιο Σιλουανό, ο πατέρας Σωφρόνιος έγινε πολύ φειδωλός σε διάφορες λέξεις, αλλά πολύ πλούσιος στο Λόγο του Θεού. Και μας δίδαξε, επίσης, πάνω από όλα, την ειλικρινή προσευχή, για να είναι η προσευχή, ιδιαίτερα η λειτουργική προσευχή, όχι απλώς ένα «ανάγνωσμα» κειμένων, με αφηρημένο μάτι (με ένα μακρινό μάτι). Ήθελε να μας μάθει να ζούμε κάθε λέξη της λειτουργίας, επειδή η προσευχή για μας είναι πρωτίστως μια λειτουργική προσευχή. Αυτό είναι το θεμέλιο της ζωής στο μοναστήρι μας. Όλα είναι γύρω από τη λειτουργία, από τη κοινωνία των Αχράντων  Μυστηρίων.

Οι άνθρωποι συχνά λένε: «Τι γίνεται, όμως, με τον κανόνα της προσευχής; Πρέπει να τον διαβάζουμε». Όταν ο πατέρας Σωφρόνιος  ήταν ακόμη στο Άγιον Όρος, ρώτησε μια φορά τον γέροντα Συλουανό, είναι δυνατόν να αντικαταστήσει το ανάγνωσμα του προσευχητικού κανόνα με την προσευχή του Ιησού. Ο πατέρας Συλουανός απάντησε θετικά. Αυτό το επεισόδιο περιγράφεται στο βιβλίο «Το Μυστήριο της χριστιανικής ζωής». Ο Ηγούμενος, βλέποντας το δώρο της προσευχής στον πατέρα Σωφρόνιο, φοβόταν να μιλήσει ανοιχτά γι αυτό. Για το καλό των άλλων μοναχών, δεν συμφωνούσε με τέτοια αντικατάσταση του κανόνα με την προσευχή του Ιησού. Αλλά αυτό δεν ισχύει για τέτοιους ανθρώπους, όπως ο στάρες Συλουανός και ο πατέρας Σωφρόνιος – για ανθρώπους που έχουν φθάσει σε ένα ορισμένο ύψος του προσευχητικού αγώνα.Ο νους τους μπορούσε ελεύθερα να μένει στο Θεό,χωρίς να επιβαρύνεται με άλλες σκέψεις.Για τον Άγιο Συλουανό η εκτέλεση της εντολής «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου» (Ματθ. 22, 37) σήμαινε ότι εάν ένας άνθρωπος, ακόμη και για μια στιγμή επιτρέπει κάποια σκέψη εκτός από τη σκέψη για το Θεό στο νου του ή στην καρδιά, αυτό σημαίνει ότι η εντολή δεν εκπληρώθηκε. Φυσικά, για τέτοια τελειότητα, δεν μπορούμε να μιλάμε. Όμως, αυτά ήταν τα ιδανικά, τα ύψη, όπου έμεινε ο πατέρας Σωφρόνιος στο Άγιον Όρος, και τα οποία με μεγάλη δυσκολία και δάκρυα προσπαθούσε να μεταδώσει στους ανθρώπους εκτός του μοναστικού κύκλου. Ο πατέρας Σωφρόνιος έγραψε κάποτε σε μια ενορίτισσα, η οποία τον ρωτούσε: «Πρέπει να διαβάσω την προσευχή, αλλά έχω μια εντελώς διαφορετική διάθεση σε σχέση με το Θεό. Έχω κάποιες ερωτήσεις, θα ήθελα να τον ρωτήσω γιατί είναι έτσι στη ζωή μου. Κύριε, δώσε μου την κατανόηση. Δεν θέλω να διαβάσω «Κύριε, σ’ευχαριστώ», γιατί αυτή τη στιγμή έχω ακόμη ορισμένες διαφωνίες με το Θεό».  Ο πατέρας Σωφρόνιος της έγραψε: «Μην φοβάστε να ρωτάτε τον Θεό, φοβάστε να είστε ανειλικρινής με το Θεό». Αυτή η ειλικρίνεια στην προσευχή, την οποία όλους μας δίδασκε ο πατέρας Σωφρόνιος, μας έδωσε να καταλάβουμε ότι ο Θεός δεν είναι κάτι εκεί έξω, ο οποίος μας επιβάλλει την εκτέλεση  κάποιων κανόνων. Οχι, ο Θεός είναι ένα ζωντανό Ον, ο ουράνιος Πατέρας μας, με τον οποίον έχουμε ένα διάλογο, όχι ένα λεκτικό διάλογο,αλλά  το διάλογο της ζωής. Μας απαντάει όχι μόνο στα λόγια της Γραφής, αλλά και στη ζωή μας. Όπως όλη η ιστορία του Ισραήλ της Παλαιάς Διαθήκης ήταν ένας διάλογοs με τον Θεό, έτσι και η ζωή του καθενός από εμάς είναι ένας διάλογος με τον Θεό. Αυτόν τον προσωπικό  διάλογο με τον Θεό και προσπαθούσε να αναπτύξει σε μας ο πατέρας Σωφρόνιος.Ιερομόναχος Αδριανός: Κατά τη γνώμη σας, είναι δυνατή τέτοια προσευχητική επικοινωνία με τον Θεό για λαϊκούς που ζουν σε φασαρία και μέριμνες;

Ιερομόναχος Νικόλαος: Στη διαίρεση ανθρώπων σε λαϊκούς και μοναχούς υπάρχει μεγάλος κίνδυνος, διότι όλοι είμαστε άνθρωποι, τον καθένα  από μας αγαπά ο Θεός, για τον καθένα από εμάς σταυρώθηκε.Αυτός ο διαχωρισμός ανασκευάστηκε ήδη από την αρχαιότητα, όταν ο Κύριος έστειλε τον Άγιο Αντώνιο τον Μέγα στην Αλεξάνδρεια για να μάθει από τον τσαγκάρη. Νομίζω ότι αυτή η εικόνα του τσαγκάρη για εμάς είναι μια ένδειξη ότι ένας τέτοιος διαχωρισμός μεταξύ του λαϊκου και μοναχού στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Πρώτ’απ’όλα υπάρχει ένας άνθρωπος που έχει μια ζωντανή κοινωνία με τον Θεό, διαθέσιμη σε όλους. Ο πατέρας Σωφρόνιος έγραψε κάποτε ότι δεν υπάρχει τέτοια θέση στη γη, τέτοιες συνθήκες, τέτοιες περιπτώσεις, όπου είναι αδύνατο να τελέσεις τις εντολές του Χριστού. Νομίζω ότι δεν υπάρχoυν και τέτοιες περιπτώσεις και τέτοιοι χώροι, όπου δεν θα είχε δυνατότητα κανείς να προσευχηθει. Η προσευχή δεν είναι να πάρεις βιβλίο και να μουρμουρίσεις κάτι. Προσευχή είναι ένας ζωντανός διάλογος με το Θεό μέσα στην καρδιά η οποία εκφράζεται με λόγια όταν υπάρχει δυνατότητα, αλλά και στην απουσία τέτοιας δυνατότητας, είναι  μνήμη για το Θεό, να παριστάνεις εσωτερικά το Θεό Δημιουργό, ο οποίος είναι μαζί μας πάντα, «ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών». Και αυτή είναι προσευχή η οποία είναι πρoσιτή σε όλους.Ο πατέρας Σωφρόνιος είχε κάποτε έναν διάλογο και ακόμη και συζήτηση με τον Θεό. Μια φορά προσευχήθηκε στο Άγιο Όρος, και έλεγε: «Κύριε! Πώς μπορώ να εκπληρώσω τις εντολές Σου; Αφου είμαι άνθρωπος. Πώς θα με κρίνεις; Είσαι Θεός, Παντοκράτωρ, Παντοδύναμος, Παντογνώστης. Έχεις την πληρότητα της ύπαρξης,είσαι πηγή ζωής,πηγή δημιουργίας. Και ποιος είμαι εγώ; Είμαι μικρό ανθρωπάκι. Αν δεν τρώω θα πεθάνω, αν με χτύπησουν  θα πεθάνω, αν αρρωστήσω θα πεθάνω. Πάντα με ακολουθεί ο φόβος του θανάτου. Η αδυναμία μου δεν μ’αφήνει να Σε πλησιάσω. Πώς θα με κρίνεις»; Τότε, άκουσε την απάντηση του Θεού στην καρδιά του:«ουδε γαρ ο πατήρ κρίνει ουδένα, αλλα την κρίσιν πάσαν δέδωκε τω υιώ(Ιωαν. 5, 22), διότι Αυτός είναι ο Υιός του ανθρώπου». Τότε ο πατήρ Σωφρόνιος κατάλαβε ότι είχε χάσει τη διαφορά με τον Θεό.Θα τον κρίνει όχι ο «μακρινός και παντοδύναμος» Θεός Πατήρ, αλλά ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, ο Θεάνθρωπος, ο οποίος είναι και ο Θεός και ο Άνθρωπος, που αισθάνθηκε όλες τις συνθήκες της ζωής μας στον Εαυτό του. Οι άνθρωποι μιλούν για τη ματαιότητα, αλλά τη ματαιότητα στην οποία έζησε ο Κύριος, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς. Θυμάστε, πώς γράφει ο Ευαγγελιστής ότι δεν είχε χρόνο ακόμα και να φάει το ψωμί, δεν είχε χρόνο να προσευχηθει. Ο Κύριος πήγαινε να προσευχηθεί τη νύχτα σε βουνό, σε έρημους τόπους. Αν εμείς και όπως είπατε «λαϊκοί», λέμε: «Δεν έχουμε χρόνο για προσευχή», ο Κύριος θα μας κοιτάξει και θα πει: « Δεν υπάρχει χρόνος; Και Εγώ δεν είχα χρόνο». Πολύ συχνά οι ανθρώποι απέχουν από την προσευχή, από την κοινωνία με τον Θεό,όχι επειδή δεν έχουν χρόνο, αλλά επειδή δεν υπάρχει επιθυμία, επειδή υπάρχει μια πνευματική νωθρότητα – το λέω από προσωπική μου εμπειρία. Γι αυτό μπορούμε να προσευχηθούμε παντού και πάντοτε. Η προσευχή είναι πάντα μια εσωτερική παρουσία στον Θεό, και όχι απλό διάβασμα των κανόνων. Αυτό δεν είναι αρκετό.Ιερομόναχος Αδριανός: Πώς ο Άθως δέχτηκε τα έργα του πατέρα Σωφρόνιου για την προσευχή;

Ιερομόναχος Nικόλαος: Σε όλα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους, όπου ήμουν, και μάλιστα πήγα στο Άγιο Όρος όχι ως μοναχός του Μοναστηριού του Essex, αλλά ως απλoς προσκυνητής, μου έκανε εντύπωση ότι οι μοναχοί πνευματικά τρέφονται από τα έργα του πατέρα Σωφρόνιο για τη προσευχή. Έτσι, στο Βατοπαίδι τα διάβαζαν την ώρα της τράπεζας.

Πριν από δύο χρόνια στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε παγκόσμιο συνέδριο αφιερωμένο στον πατέρα Σωφρόνιο και την κληρονομιά του. Εκεί παρουσιάστηκε ολόκληρος ο Άθως. Δεν ήρθαν για ψυχαγωγία. Ήρθαν για να είναι φωνή της Εκκλησίας, μοναχική φωνή του Άγιου Όρους. Οργάνωσαν αυτό το συνέδριο για να τιμήσουν την μνήμη του πατέρα Σωφρόνιου ως ενός μακαρίου ανθρώπου, με τον οποίο είναι το μέλλον της Εκκλησίας, ο οποίος, ίσως, θα μείνει στην ιστορία της Εκκλησίας.Ιερομόναχος Αδριανός: Μιλήσατε για τη προσβασιμότητα του πατέρα Σωφρονίου, την απλότητά του. Αλλά γνωρίζουμε ότι ήταν πολύ πεπαιδευμένος άνθρωπος.Πώς αυτό συμβιβαζόταν; Δεν αισθανόταν κανείς στην επικοινωνία μ’ αυτόν ορισμένη πνευματική ανωτερότητά του;

Ιερομόναχος Νικόλαος: Αν επισκεφθείτε τώρα το μοναστήρι μας, τότε θα σας καταπλήξει ότι οι περισσότεροι ενορίτες μας είναι μισογραμματισμένοι Έλληνες, οι οποίοι λίγο ξέρουν να διαβάζουν, γιαγιάδες, γέροι. Αλλά είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι τους οποίους ο πατέρας Σωφρόνιος θέρμανε με την αγάπη του.

Ναι, ήξερε πολλά, ήταν με την πλήρη έννοια θεολόγος ακαδημαϊκού επιπέδου, και η ευθύνη για κάθε λέξη στα βιβλία του έχει  ακαδημαϊκό βάρος. Οι θέσεις του στην τριαδολογία έχουν γίνει πλέον μέρος της ακαδημαϊκής ορθόδοξης θεολογίας. Αυτό  βλέπουμε από τα έργα του Μητροπολίτη Ιωάννη (Ζηζιούλα), ο οποίος τρεφόταν πνευματικά και θεολογικά από τον πατέρα Σωφρόνιο, και στα γραπτά του Μητροπολίτη Ιεροθέου(Βλάχου), και του Καλλίστου (Ware), και πολλών άλλων Ορθοδόξων θεολόγων. Αλλά στην επικοινωνία με τον πατέρα Σωφρόνιο ποτέ δεν ένιωθε κανείς ότι τον κοίταζε αφ’υψηλού. Πάντα έλεγε: «Η αγάπη δεν αγαπάει υπεροπτικά αλλά παντά ταπεινώνεται μπροστά στον άνθρωπο». Έτσι ταπεινονώταν πάντα μπροστά  σε κάθε άνθρωπο και ο πατέρας Σωφρόνιος. Πιστεύω το ότι αυτοί οι άνθρωποι έρχονται σε μας είναι μια απόδειξη της ειλικρινούς αγάπης του σ’αυτούς. Πολλούς βοήθησε στην πνευματική τους ζωή, πολλούς – σε φυσικές ασθένειες τους με  την προσευχή του. Τότε το συνέδριο παρακολουθούσαν πολλοί επίσκοποι, μοναχοί, καθηγητές, απλοί άνθρωποι. Βοήθησε όλους αυτούς τους ανθρώπους, και είναι χίλιοι. Η Αίθουσα του Στρατιωτικού Μουσείου της Αθήνας, όπου πραγματοποιήθηκε το συνέδριο  ήταν υπερπλήρης, δεν υπήρχαν θέσεις, αναγκαστήκαμε να τοποθετήσουμε μια μεγάλη οθόνη, ακόμη και στον δρόμο.Όπως είπε σ’αυτό το Συνέδριο ο μοναχός της Μονής μας, πατέρας Ζαχαρίας, ο πατέρας Σωφρόνιος έσπειρε τόσες ευλογίες στη ζωή του, και τώρα μπορούμε να βλέπουμε τους καρπούς. Ο Μητροπολίτης Ιωάννης(Ζιζιούλας) που άνοιξε το συνέδριο, δήλωσε: «Είμαστε όλοι κάτω από το επιτραχήλιό του.Οπότε καμία  απόσταση κατά την  κοινωνία με τον πατέρα Σωφρόνιο δεν αισθανόταν ποτέ.

Ιερομόναχος Νικόλαος: Αυτό το ζήτημα μελετούσα σοβαρά και αντικειμενικά, χωρίς την επιθυμία να ευχαριστήσω τον θείο μου. Σ’αυτό το θέμα αφιερώνεται η διδακτορική διατριβή μου «I love therefore I AM: theological legacy of Archimandrite Sophrony» («Αγαπώ άρα υπάρχω: θεολογική κληρονομιά του Αρχιμανδρίτη Σωφρονίου»). Είναι είναι μια κριτική αξιολόγηση της Θεολογίας του πατέρα Σωφρονίου  μετά από μια βαθιά ανάλυση των έργων του και της ζωής του. Τώρα δημοσιεύτηκε στην Αμερική.

Πρέπει να πούμε σταθερά και με σιγουριά ότι το θεμέλιο όλης της θεολογίας του πατέρα Σωφρόνιου  είναι η Παράδοση της Εκκλησίας, και πρώτ’απ’όλα η ασκητική Παράδοση. Όλη η θεολογία του βασίζεται, επίσης, στην ασκητική πρακτική του Άθωνα και στην προσωπική του εμπειρία. Αν και μπορούσε να αντλεί και αντλούσε ορισμένα από τα μέσα της έκφρασης και τα θέματα από τη σύγχρονή του θεολογία, σε καμμιά περίπτωση,όμως, το πνεύμα, τις ιδέες και τις προτιμήσεις. Ως εκ τούτου, με ιδιαίτερη προσοχή αναφερόταν σε όλα όσα υπερέβαιναν την παράδοση της Εκκλησίας. Ένα παράδειγμα αυτού είναι  η αλληλογραφία του με τον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι. Όταν πράγματι αναπτύχθηκε ως θεολόγος, όταν  η Τριαδολογία και η Χριστολογία του, την οποία όχι  μόνο βίωσε, αλλά και ζούσε, αποκρυσταλλώθηκαν με λέξεις, τότε όλο το θεολογικό σύστημά του, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, με ταπεινότητα το έστειλε στον πατέρα Γεώργιο Φρολόφσκι, ο οποίος ήταν τότε ο κουφαίος της ορθόδοξης θεολογίας, ένας φωστήρας  της Ορθοδοξίας. Επειδή ο πατέρας Γεώργιος γνώριζε σε βάθος τους αγίους πατέρες, κανένας δεν μπορούσε να τον κατηγορήσει για παρέκκλιση από την ορθοδοξία.

Είμαι κατάπληκτος από αυτή την ταπεινή πράξη του ανθρώπου, ο οποίος μιλούσε με τον πατέρα Συλουάνο, ο οποίος έζησε στο Άγιο Όρος, που ο ίδιος είχε μεγάλη εμπειρία της κοινωνίας με το Θεό. Μια τέτοια ταπεινή πράξη η εναγωγή όλης της κληρονομιάς του στο δικαστήριο του άλλου Θεολόγου, είναι μια πράξη καθολικότητας. Για τον πατέρα Σωφρόνιο αυτό ήταν καθοριστικό. Ποτέ δεν αποσπούσε τον εαυτό του από την Καθολική σκέψη της Εκκλησίας. Ήταν, τρόπον τινά, η ασφάλισή του και η πνευματική του προστασία. Έγραφε στον πατέρα Γεώργιο Φλορόφσκι: «Κοιτάξτε εάν έγραψα κάτι που δεν συνάδει με την Ορθοδοξία. Ο πατέρας Γεώργιος Φλορόφσκι, αφού διάβασε τις επιστολές του,τη θεολογία του,απάντησε με βαθιά αμοιβαία κατανόηση σε πολλά θέματα και  βαθιά αλληλεγγύη, σε αντίθεση προς τον εθνικισμό στην Εκκλησία. Από αυτό ακριβώς  ο πατέρας Γεώργιος υπέφερε. Νομίζω ότι οι γνώσεις μας της πατρολογίας σε σύγκριση με τις γνώσεις του πατέρα Σωφρόνιου, ο οποίος γνώριζε άριστα την ελληνική γλώσσα και τους  Άγιους Πατέρες, μερικές φορές μας κάνουν να αναρωτιόμαστε πόσο βαθιά γνωρίζουμε την πατερική παράδοση. Ο πατέρας Σωφρόνιος ανέφερε τέτοια έργα των Αγίων Πατέρων, τα οποία εκείνο τον καιρό δεν είχαν μεταφραστεί στα ρωσικά, για παράδειγμα, το «Ambigva» του  Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή. Όταν σημείωνε μόνο τις σκέψεις, τις ιδέες των Αγίων Πατέρων, μην αναφερόμενος σ’ αυτούς, τότε αυτές οι ίδιες οι ιδέες συχνά προκαλούσαν σε μερικούς κάποιες παρεξηγήσεις, απορίες. Όμως, αν ένας άνθρωπος  δεν είναι σε θέση να αφομοιώσει μια διδασκαλία του Αγίου Πατέρα, σ’αυτο δεν φταίει ο πατέρας Σωφρόνιος. Φταίει η δική μας έλλειψη γνώσης της πατερικής παράδοσης. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η ρωσική Φιλοκαλία δεν είναι όλο το πλήρωμα της Εκκλησιαστικής  Παράδοσης. Όπως και το Βυζάντιο δεν περιλαμβάνει όλη την Παράδοση. Και ο πατέρας Σωφρόνιος στο Άγιο Όρος είχε πρόσβαση στην ασκητική παράδοση της Εκκλησίας στο σύνολό της: και στους Ρώσους πατέρες, και στους Έλληνες, και στους Σύρους,ήταν μέρος της ζωής του καθενός μοναχού Αγιορείτη. Ο γέρων Συλουανός, επίσης, παρά τον αναλφαβητισμό του, ήξερε τους Αγίους Πατέρες, αν και δεν ήξερε ελληνικά.

Ο πατέρας Σωφρόνιος είχε διακόνημα από τον  Ηγούμενο Μισαήλ  να μάθει την ελληνική γλώσσα. Μόνος του σε 6 μήνες την έμαθε σε τέτοιο βαθμό ώστε, όταν ο δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας ήρθε μετά από 6 μήνες, δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο πατέρας Σωφρόνιος έγραφε στην καθαρεύουσα  με τέτοια απλότητα και ευκολία. Ο πατέρας Σωφρόνιος πάντα, ακόμη και στην καθημερινή συνομιλία χρησιμοποιούσε  αποκλειστικά την καθαρεύουσα – τη γλώσσα των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας.Ήταν και μια έκφραση της πνευματικής κατάστασής του.Ιερομόναχος Αδριανός: Ποια είναι σήμερα η κατάσταση του μοναστηριού του Έσσεξ, που ίδρυσε ο πατέρας  Σωφρόνιος, ποια είναι η κανονική του οργάνωση, η εσωτερική του σύσταση(τακτοποίηση);

Ιερομόναχος Nικόλαος: Σε πολλά σημεία το μοναστήρι είναι μοναδικό. Αυτή η μοναδικότητα γεννήθηκε από τη διδασκαλία του Αγίου Σιλουανού του Άθω, ο οποίος προσευχόταν για ολόκληρο τον κόσμο, για  όλο τον Αδάμ. Θυμάστε την προσευχή του: «Κύριε, δώσε να σε γνωρίσει όλος ο κόσμος, όλοι οι λαοί της γης». Αυτή η παγκόσμια κλίμακα της σκέψης του κάθε αληθινού Χριστιανού ήταν χαρακτηριστική για τον πατέρα Σωφρόνιο.Η Ορθοδοξία για αυτόν δεν ήταν ένα συμπλήρωμα σε εθνικό πολιτισμό. Η Ορθοδοξία είναι, πάνω απ ‘όλα, η οικουμενική αλήθεια. Και κάθε μείωσή της εξευτέλιζε στα μάτια του την ορθοδοξία. Αν πάτε στην Ελλάδα ή σε άλλη Ορθόδοξη χώρα, θα δείτε ότι η Ορθοδοξία εκεί θεωρείται πάντα μέρος του δικού τους εθνικού πολιτισμού.

Η πατρίδα και η Ορθοδοξία είναι σχεδόν συνώνυμα. Ως εκ τούτου, σε περίπτωση μετανάστευσης οι εκκλησίες συχνά γίνονται ένα είδος συμπλήρωμα της πολιτιστικής κοινότητας. Και για τον πατέρα Σωφρόνιο, ο οποίος έβλεπε στην Εκκλησία τον Δημιουργό όλου του κόσμου, όλων των λαών, τον Θεό ο οποίος σταυρώθηκε για όλο τον Αδάμ, για όλη την ανθρωπότητα, γι ‘αυτόν κάθε μείωση της Ορθοδοξίας από τον εθνικισμό ήταν ιεροσυλία. Ως εκ τούτου,το μοναστήρι μας είναι πολυεθνές, έχουμε άτομα 15 εθνικοτήτων: ορθόδοξοι από την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Ρουμανία, τη Δανία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία, τη Γερμανία, τη Γαλλία.Ο ηγούμενός μας είναι από τη  Νέα Ζηλανδία. Και εδώ υπήρχε πρόβλημα για τον πατέρα Σωφρόνιο – σε ποια Εκκλησία να ανήκει; Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ικανοποίησε την επιθυμία του πατέρα Σωφρόνιου, και έγραψε σε επιστολή προς αυτόν,εφόσον το μοναστήρι είναι  πολυεθνικό, ήταν έτοιμος να του δώσει σταυροπηγία για να ζουν οι μοναχοί ελεύθερα. Αυτή ήταν μια μεγάλη υποστήριξη. Όταν οι άνθρωποι έρχονται σε μας για πρώτη φορά, συχνά ρωτάνε: «Είναι ελληνικό μοναστήρι»;
– «Οχι».
– « Α, είναι Ρωσικό μοναστήρι;»
– «Οχι».
– «Λοιπόν, τί μοναστήρι είναι»;
– « Είναι Ορθόδοξο μοναστήρι».

Να ονομάσουμε το μοναστήρι μας ελληνικό, ρωσικό, ρουμανικό ή  αγγλικό δεν μπορούμε. Νομίζω ότι η ιδέα του πολυεθνικού μοναστηριού  στην Ορθόδοξη χώρα είναι μια ουτοπία. Αλλά στην περίπτωση μετανάστευσης είναι δυνατόν. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι την υποχρέωση μιας τέτοιας καθολικής χριστιανικής συνείδησης δεν έχουν όλοι οι μοναχοί της καθεμιάς τοπικής Εκκλησίας.Ο Όσιος Συλουανός προσευχόταν  για ολόκληρο τον κόσμο, για όλον τον Αδάμ. Για αυτόν δεν υπήρχαν εχθροί. Για αυτόν δεν υπήρχαν ασεβείς. Για εκείνον,υπήρχε μόνο διαίρεση μεταξύ ανθρωπότητας – οι άνθρωποι που γνώρισαν τον Θεό και αυτοί που δεν τον γνώρισαν. Έτσι, για όσους δεν γνώρισαν τον Θεό, προσευχόταν με δάκρυα, θυσίαζε την ψυχή του στην προσευχή. Αυτή η συνείδηση στην εποχή μας, θα φανεί πολύ παράξενη για ορισμένους ανθρώπους. Πώς μπορώ να προσεύχομαι για έναν άνθρωπο που θέλει το κακό για μένα;Αλλά ο γέρων Συλουανός προσευχόταν. Πρέπει να πω, επίσης, ότι υπάρχουν πολλά μοναστήρια στη Δύση που επιθυμούν να μάθουν την εμπειρία του πατέρα Σωφρόνιου, για παράδειγμα, το μοναστήρι του Αγίου Συλουανού στη Γαλλία.Ιερομόναχος Αδριανός: Υπάρχει ενδιαφέρον για την κληρονομιά του γέροντα Σωφρόνιου στη Ρωσία;

Ιερομόναχος Νικόλαος: Σ’αυτό το ερώτημα, ίσως θα έπρεπε να απαντήσετε εσείς. Όμως θα πω ότι το ενδιαφέρον είναι πραγματικά τεράστιο. Τα βιβλία του  πατέρα Σωφρόνιου τα οποία εκδίδουμε, μπορεί να μην πουλιούνται τόσο γρήγορα, αλλά πάντα βρίσκουν αναγνώστες . Κρίνοντας από το πώς οι άνθρωποι περιμένουν μια νέα έκδοση των έργων του,πόσο αυτό είναι σημαντικό γι αυτούς,το ενδιαφέρον υπάρχει. Για μένα είναι δύσκολο να μιλώ για τον πατέρα Σωφρόνιο σαν έναν θεολόγο που παρουσιαζει ένα ρεύμα της Εκκλησίας. Ο πατέρας Σωφρόνιος απάντησε σε σημαντικά ζητήματα της ζωής μου. Έγινε ένα στήριγμα στην εκκλησιαστική ζωή μου, βοήθησε να κατανοήσω τα διάφορα εκκλησιαστικά φαινόμενα, να καταλάβω πώς να ζω στις παρούσες συνθήκες, πώς να διακονήσω το Θεό.Πραγματικά μου άνοιξε τα μάτια στην πνευματική ζωή. Και δεν είμαι ο μόνος σ αυτό το θέμα. Σε πολλούς ανθρώπους που βρίσκονται σε ζωτικό αδιέξοδο τα βιβλία του πατέρα Σωφρόνιου βοηθάνε στην εξεύρεση μιας λύσης, να βρούν έξοδο όχι άπο κάποιες δογματικές παρεξηγήσεις και αφηρημένες συζητήσεις για το Θεό. Η θεολογία μας ελέγχεται όταν είσαι  σε ζωτικό αδιέξοδο. Οποιαδήποτε επιστημονική θεολογία, αν ο άνθρωπος συλλογίζεται για το Θεό και φιλοσοφεί για ασκητισμό με ένα φλιτζάνι καφέ σε ένα ζεστό δωμάτιο με κλιματισμό, δεν είναι μια ζωντανή θεολογία. Δε θα βοηθήσει  πολλούς, όσο σοφή και αν μπορεί να φανεί. Αλλά στις δύσκολες στιγμές της ζωής η θεολογία του πατέρα Σωφρόνιου γίνεται αποφασιστική, διότι μπορεί να βοηθήσει. Για μένα προσωπικά, στη θεολογία του πατέρα Σωφρόνιου γίνεται αισθητή η ανάσα της αιωνιότητας.

Δεν θα ήθελα να τον επαινώ, σαν  θείο μου και  γέροντά μου, αν και στο Άγιο Όρος υπάρχει μια παράδοση ότι ο δόκιμος πρέπει να έχει τέτοια γνώμη: «Όλοι  οι γέροντες είναι άγιοι, αλλά ο γέροντάς μου είναι ο αγιότατος». Με τον πατέρα Σωφρόνιο αυτό είναι εύκολο, γιατί πραγματικά μου έδειξε ένα πρότυπο, ένα πλήρωμα της σύνθεσης της θεολογίας, της ασκητικής και λειτουργικής ζωής. Την αγάπη  στην θεία λειτουργία, εμφύτευε σε όλα τα παιδιά του.Ιερομόναχος Αδριανός: Σας ευχαριστώ, πατέρα Νικόλαε, για την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση σχετικά με τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο(Σαχάροφ).

Συνέντευξη του ιερομονάχου Αδριανού (Πάσιν)