Όταν μιλούμε για προσευχή δεν εννοούμε την ολιγόλεπτη, τυπική απαγγελία του «Άγιος ο Θεός…» και του «Πάτερ ημών…», αλλά την αφιέρωση περισσότερου χρόνου με την χρήση των προσευχών της Εκκλησίας για το πρωί και το βράδυ στο μέτρο των δυνατοτήτων μας. Η προσευχή αυτή είναι απαραίτητο να διαρκεί τουλάχιστον δέκα λεπτά, έτσι ώστε η ψυχή να μπορέσει να τραφεί πνευματικά και να κοινωνήσει ο άνθρωπος συνειδητά με το Θεό. Καλό είναι να υπάρχει κάθε μέρα συγκεκριμένη ώρα για την προσευχή.
Όλοι οι Πατέρες της εκκλησίας τονίζουν την ευεργετική επίδραση της προσευχής και τα πνευματικά της αποτελέσματα. Η λατρευτική μας ζωή έχει βέβαια σαν κέντρο τη θεία λειτουργία της Κυριακής. Εκεί ο πιστός, εφόσον είναι κατάλληλα προετοιμασμένος και έχει την ευλογία του πνευματικού του πατέρα, πρέπει να κοινωνήσει του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Η καθημερινή προσευχή μέσα στην εβδομάδα εξασφαλίζει στον πιστό την λειτουργική συνέχεια και αναζωπυρώνει το χάρισμα της Θείας Κοινωνίας.
Τι γίνεται στην πράξη μεταξύ των χριστιανών σήμερα; Πολλοί δυστυχώς δεν προσεύχονται καθημερινά. Παραμελούν το υψηλότερο έργο που έχουν να επιτελέσουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η προσευχή είναι τόσο απαραίτητη για την πνευματική μας ζωή, όσο η τροφή για τη ζωή του σώματος. Ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι η πρωινή προσευχή, γιατί αγιάζει το χρόνο της ημέρας, ενώ η ψυχή και το σώμα παίρνουν δύναμη, γεμίζει ο άνθρωπος από χαρά και ελπίδα και είναι πολύ πιο αποτελεσματικός σε ό,τι κάνει όλη την ημέρα. Η προσευχή χαρίζει στον άνθρωπο τα πνευματικά αντισώματα, για να μπορέσει να αποκρούσει τις επιδρομές του διαβόλου.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στο λόγο του «Περί προσευχής και καθαρότητος της καρδίας» μας προσφέρει πολύτιμες συμβουλές για τη σημασία της προσευχής, αλλά και για τον κόπο με τον οποίο πραγματοποιείται. Τονίζει τον πόλεμο του πονηρού την ώρα της προσευχής, ώστε να μας αποσπάσει από το ψηλό αυτό έργο και να μας στερήσει την πνευματική χαρά. Ο άγιος θεωρεί την προσευχή σαν το μοναδικό μέσο για το φωτισμό και την κάθαρση της καρδιάς, η οποία πραγματοποιείται μετά από μακροχρόνιο αγώνα στην άσκηση της προσευχής.
Ας ακούσουμε τι μας διδάσκει ο άγιος:
«Το θείο είναι πάνω από όσα μπορεί να ονομάσει και να ορίσει ο άνθρωπος ή να σκεφθεί. Με την προσευχή στο Θεό όμως ενώνεται μαζί Του και κοινωνεί με την δέηση και την δοξολογία. Η δύναμη της προσευχής ιερουργεί και τελεσιουργεί την ανάταση και την ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Ενεργεί, δηλαδή, σαν σύνδεσμος των λογικών κτισμάτων με τον Κτίστη. Η προϋπόθεση βέβαια είναι ότι με τη θερμή κατάνυξη και την ένταση της προσευχής θα υπερβεί ο πιστός τα πάθη και τους λογισμούς του. Είναι αδύνατο ο εμπαθής νους να ενωθεί με το Θεό. Όσο παραμένει κολλημένος στα πάθη μπορεί να προσεύχεται, αλλά δεν πετυχαίνει να δεχθεί το έλεος του Θεού. Όσο ο άνθρωπος προσπαθεί αντίθετα και κατορθώνει να ξεπεράσει τους λογισμούς, τόσο περισσότερο φωτίζεται και αποκτά το πένθος για την αμαρτία, εξασφαλίζοντας έτσι το έλεος της παρακλήσεως του Θεού. Όταν η ψυχή μονιμοποιηθεί σ’ αυτό το έργο με ταπείνωση μετασκευάζεται η εσωτερική κατάσταση του πιστού.
Με την πνευματική αυτή εργασία ο άνθρωπος είναι μέσα στον εαυτό του και στο Θεό, απολαμβάνοντας την πνευματική αγαλλίαση που πηγάζει από μέσα. Αν επιμένει κανείς πιέζοντας με ισχυρή βία τις εμπαθείς σκέψεις, πλησιάζει νοερά το Θεό, πετυχαίνει αυτά που δεν περιγράφονται με λόγια, γεύεται την αιώνια ζωή και αποκτά πνευματική αίσθηση. Τότε ζει μέσα του τη χρηστότητα του Κυρίου, όπως λέει ο Ψαλμωδός: «Γευθείτε και θα δείτε ότι ο Κύριος είναι χρηστός.» Το να παραμείνει κανείς στην κατάσταση αυτή είναι πάρα πολύ δύσκολο. Γιατί κάθε κόπος άλλης αρετής είναι μικρός συγκρινόμενος με αυτόν. Γι’ αυτό το λόγο πολλοί απογοητεύονται από τη δυσκολία της αρετής που αποκτάται με την προσευχή. Αυτοί που υπομένουν δέχονται μεγαλύτερες θείες βοήθειες, που τους στηρίζουν και τους προωθούν, ενώ η πνευματική ηδονή, τους προσφέρει την ικανότητα να θεωρούν το έργο αυτό εύκολο. Φυτεύει μέσα τους αγγελικές ιδιότητες που δυναμώνουν τη φύση, ώστε να συνομιλεί ο άνθρωπος με Αυτόν που είναι πάνω από τη φύση.
Σ’ αυτούς που επιδίδονται στην προσευχή και μάλιστα στην μονολόγιστη: «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με.», προσφέρεται μία βαθύτατη εσωτερική ηρεμία και κάθαρση. Η ψυχή είναι πράγμα πολυδύναμο. Όταν προκληθεί κάποια πτώση μολύνεται ολόκληρη από το κακό, αλλά είναι δυνατό με την επιμέλεια να καθαρισθεί. Η έντονη προσευχή φωτίζει και πάλι τον άνθρωπο και του προσφέρει το φως της γνώσεως.
Απαραίτητη προϋπόθεση για το έργο αυτό είναι το να θεωρήσει ο άνθρωπος τον εαυτό του αμαρτωλό και ακάθαρτο, γιατί διαφορετικά πλανάται και με την έπαρση ανοίγει την πόρτα σ’ εκείνον που προσπαθεί πάντοτε να μας πλανήσει. Αν ο πιστός γνωρίζει την καρδιακή του ακαθαρσία δε θα κυριευθεί ποτέ απ’ την έπαρση. Η ακαθαρσία του αντίθετα τον βοηθεί να προκόβει στην ταπείνωση, που είναι η βάση της ψυχικής μας θεραπείας.
Με τον αγώνα αυτό φτάνει ο άνθρωπος σιγά σιγά στη μόνιμη καθαρότητα της καρδιάς και του νου. Αυτό δε θα μπορούσε ποτέ να δοθεί σε κανέναν, αν δεν προσπαθούσε να ασκηθεί με την επίμονη τριβή στην πρακτική της προσευχής».
Μελετώντας με προσοχή τα λόγια αυτά του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά μπορούμε να κατανοήσουμε για ποιο λόγο δεν πετυχαίνουμε να φτάσουμε στην αποτελεσματική προσευχή. Γνωρίζουμε τώρα ότι το δικό μας έργο είναι η ελεύθερη επιλογή της σχέσεώς μας με τον Θεό στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Αυτή η απόφαση του ανθρώπου ζωογονείται από την πρακτική της προσευχής, η οποία εξασφαλίζει την εσωτερική βεβαιότητα ότι ζει μέσα μας ο Θεός και γευόμαστε τα ευεργετικά αποτελέσματα της εσωτερικής ελευθερίας και της σωτηρίας που Εκείνος μονάχα μπορεί να μας προσφέρει.
Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Αλεξίου
