Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο: “Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και Πνευματικοί Πατέρες”. (Μετάφραση Παναγιώτη Κ. Πάλλη. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 397 – 399).
(Τίτλος πρωτοτύπου: The Byzantine Ascetic and Spiritual Fathers. © BUCHERVERTRIEBSANSTALT. © 1992 Για την ελληνική γλώσσα Πουρναράς Παναγιώτης Καστριτσίου 12 Θεσσαλονίκη ISBN: 960-242-031-6).
Η σπανιότητα τών γεγονότων τής ζωής του
Η βιογραφία του Αγ. Ιωάννου «της Κλίμακος» πρέπει να αποκληθεί μάλλον εγκώμιον. Αυτή είναι μια περιγραφή του ως ενός που προσεύχεται και «θεωρεί»: «Γιατί ο Ιωάννης προσήγγισε το μυστικό όρος όπου οι αμύητοι δεν εισέρχονται, και, αφού ανέβηκε τις πνευματικές βαθμίδες, έλαβε ο νόμο που έγραψε ο Θεός και ένα όραμα». Ήταν κάποιος νεοεμφανισθείς Μωυσής.
Λίγα γεγονότα δίδονται μέσα στη βιογραφία. Ονομαζόταν επίσης και «Σχολαστικός», αλλά δεν πρέπει να ταυτιστεί με τον Ιωάννη τον Σχολαστικό, τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (πέθανε το 577). Παραμένει ακόμα αβέβαιο πότε έζησε ο Άγ. Ιωάννης και από πού ήταν. Από περιστασιακά δεδομένα είναι δυνατό να διακινδυνεύσει κανείς την εικασία ότι πέθανε στα μέσα του ενάτου αιώνα. Η ζωή του συνήθως τίθεται ανάμεσα στα έτη 570 και 649. Ήλθε στο Σινά πολύ νέος και πέρασε όλη τη ζωή του εκεί. Εντούτοις, φαίνεται ότι έζησε λίγο καιρό στην Αίγυπτο, στην Κρήτη, και στην Ταβεννησία. Για πολλά χρόνια αγωνίστηκε ως υποτακτικός σε κάποιο γέροντα. Μετά το θάνατο τού τελευταίου, ο Άγ. Ιωάννης αποσύρθηκε σε απομόνωση και έζησε ως ερημίτης σε μια σπηλιά, η οποία δεν ήταν πολύ μακριά αλλά ήταν απομονωμένη.
Ο Άγ. Ιωάννης ήταν ήδη πάρα πολύ γέρος όταν εκλέχθηκε ηγούμενος στο Όρος Σινά. Δεν ήταν ηγούμενος πολύν καιρό, και ξανάφυγε στην απομόνωση. Εκεί στην απομόνωση συνέθεσε το περίφημο και εξαιρετικά δυνατό έργο του που είχε τον τίτλο «Ουράνιος Κλίμαξ» «Κλίμαξ του Παραδείσου» «ένα βιβλίο που ονομάστηκε Πνευματικές Πλάκες», «για την οικοδομή των νέων Ισραηλιτών, του λαού που μόλις είχε εξέλθει από την πνευματική Αίγυπτο και από τη θάλασσα της ζωής».
Αυτό το έργο είναι μια συστηματική περιγραφή της κανονικής μοναστικής οδού, κατά τα στάδια της πνευματικής τελειώσεως. Το βασικό πράγμα εδώ είναι ακριβώς το σύστημα, η ιδέα μιας κανονικής σειράς στη «δοκιμασία», η ιδέα των σταδίων. Η Ουράνιος Κλίμαξ είναι γραμμένη σε απλή, σχεδόν δημώδη γλώσσα ο συγγραφέας αγαπά τις παρομοιώσεις, τις παροιμίες, και τα «ρητά» της καθημερινής ζωής. Γράφει από την προσωπική του εμπειρία.
Εκτός από την προσωπική του εμπειρία, όμως, στηρίζεται πάντα στην παράδοση, στις διδασκαλίες των «από τον Θεό φωτισμένων πατέρων». Άμεσα και έμμεσα αναφέρεται στους Καππαδόκες, στον Νείλο, στον Ευάγριο, και στα αποφθέγματα των Πατέρων. Από τους Δυτικούς, αναφέρεται στον Άγ. Ιωάννη τον Κασσιανό και τον Γρηγόριο τον Μέγα. Η Ουράνιος Κλίμαξ τελειώνει μ’ έναν ιδιαίτερο «λόγο προς τον ποιμένα», στον οποίο ο Άγ. Ιωάννης μιλά για τα καθήκοντα του ηγουμένου.
Η «Ουράνιος Κλίμαξ» και η ιστορική της επίδραση
Η Ουράνιος Κλίμαξ ήταν ένα βιβλίο που αγαπήθηκε και διαβάστηκε όχι μόνο μέσα στα μοναστήρια. Μάρτυρας αυτού του γεγονότος είναι πρώτ’ απ’ όλα το πλήθος των χειρόγραφων αντιγράφων -συχνά διακοσμημένων με μικρογραφίες (μινιατούρες). «Σχόλια» επίσης μαρτυρούν το ίδιο πράγμα -ακόμα και ο Ιωάννης του Ραϊθώ, ένας νέος σύγχρονος τού Κλίμακος, συνέθεσε σχόλια σ’ αυτό το έργο, ένα έργο που είχε αφιερωθεί σ’ αυτόν. Αργότερα, ο περίφημος Ηλίας Κρήτης ερμήνευσε την Ουράνιο Κλίμακα, και πιο αργότερα ο Άγ. Φώτιος. Η Ουράνιος Κλίμαξ μεταφράστηκε στα Λατινικά, Συριακά, Αραβικά, Αρμενικά, στα εκκλησιαστικά Σλαβωνικά, και σε πολλές σύγχρονες γλώσσες. Το έργο είχε βαθειά επίδραση στη ζωή και τη σκέψη του Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, είχε μεγάλη επίδραση στους ησυχαστές, και ήταν πολύ δημοφιλές στα Σλαβικά μοναστήρια. Ήσκησε τεράστια επίδραση στη Δύση ως τα τέλη των Μέσων Χρόνων —ένα παράδειγμα είναι το Υπόμνημα του Διονυσίου του Καρθουσιανού (1402-1471), που αναφέρεται και ως Denys van Leeuwen και Denys Ryckel, του οποίου οι μυστικές εμπειρίες του έδωσαν τον τίτλο στη Δύση του «εκστατικού διδασκάλου» («doctor ecstaticus»). Η επίδραση του στους ησυχαστές δεν είναι δύσκολο να εξηγηθεί. «Η ησυχία είναι μια συνεχής προσευχή και υπηρεσία στον Θεό. Άφησε την ανάμνηση του Ιησού να γίνει ένα με την αναπνοή σου και τότε θα καταλάβεις τη σπουδαία ωφέλεια της ησυχίας», γράφει ο Άγ. Ιωάννης της Κλίμακος.
Το σχέδιο της Ουρανίου Κλίμακος είναι πολύ απλό. Καθορίστηκε περισσότερο από τη λογική της καρδίας παρά από τη λογική του νου. Η πρακτική συμβουλή ενισχύεται από την ψυχολογική ανάλυση. Κάθε απαίτηση πρέπει να εξηγηθεί -δηλαδή, για έναν που αγωνίζεται στον πνευματικό αγώνα, στη «δοκιμασία», πρέπει να είναι σαφές γιατί γίνεται αυτή ή εκείνη η απαίτηση από αυτόν, και γιατί αυτές αναπτύσσονται σε μια τέτοια ακριβώς διάταξη και αλληλουχία. Πρέπει κανείς να θυμάται ότι ο Άγ. Ιωάννης γράφει μόνο για Μοναχούς, και έχει πάντα κατά νουν τις συνθήκες της μοναστικής ζωής και του περιβάλλοντός της.
