«Ὀσμὴ Γνώσεως»Ἐκδόσεις «Τέρτιος»,
Κατερίνη 1985, σελ. 127-130
«Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου».
(Ματθ. ε´14 )
. Ὁ Θεάνθρωπος Χριστός, ἀκούσαμε στὸ σημερινὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα, ἀπεκάλεσε τοὺς μαθητάς Του, «φῶς τοῦ κόσμου». Ὁ χαρακτηρισμὸς αὐτὸς ἔχει ὀντολογικὴ σημασία καὶ ὄχι ἠθική. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ μαθηταὶ εἶναι «φῶς τοῦ κόσμου», ὄχι ἁπλῶς γιατί ἔχουν μερικὰ ἐξωτερικὰ ἔργα (κοινωνικὴ ἐργασία), ἀλλὰ γιατί εἶναι κατοικητήρια τῆς Ἁγίας Τριάδος, γιατί ἔχουν αἰσθητὰ στὴν καρδιά τους τὴν Χάρι τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
. Τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο πράγμα εἶναι νὰ ἀναλύη κανεὶς αὐτὸν τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, ὑπονοώντας ὅτι «φῶς τοῦ κόσμου» εἶναι οἱ «καλοὶ» Χριστιανοὶ ποὺ κάνουν «καλὰ» ἔργα. Εἶναι ἐπικίνδυνο, γιατί οἱ Πατέρες ἑρμηνεύουν ὅτι «φῶς τοῦ κόσμου» εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι πού, ἀφοῦ πέρασαν ὅλη τὴν αἴσθησι τοῦ κόσμου, ἔφθασαν μὲ τὸν φωτισμένο νοῦ στὰ ὑπὲρ αἴσθησι καὶ ἔπειτα «ἐρεύγονται» ἀπὸ τὴν καθαρὴ καρδιά τους λόγους ἀγαθοὺς ἐν μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας. Ἔγιναν πνευματικοί, ἀφοῦ προηγουμένως μὲ τὴν νηστεία καὶ τὴν ἀγρυπνία καθάρισαν τὴν σάρκα, μὲ τὰ δάκρυα ἐκλέπτυναν τὴν παχύτητα τῆς καρδιᾶς, μὲ τὴν κακοπάθεια ἐνέκρωσαν τὰ μέλη τους, μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν μελέτη ἐπλήρωσαν τὸν νοῦν ἀπὸ φῶς, μὲ τὴν ἀπάρνησι τῶν θελημάτων τους ἐχώρισαν τὶς ψυχὲς ἀπὸ τὴν προσπάθεια τοῦ σώματος. Τέτοιοι ἦσαν ὅλοι οἱ ἅγιοι καὶ ἰδιαιτέρως οἱ ἅγιοι Πατέρες ποὺ ἑορτάζει σήμερα ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
. Μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς σημερινῆς ἑορτῆς πρέπει νὰ ὑπογραμμισθῆ ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι Πατερική, ὄχι γιατί κάποτε εἶχε τοὺς θεοφόρους Πατέρας της, ποὺ διαφύλαξαν τὴν ἀληθινὴ πίστι ἀπὸ τὸν κίνδυνο τῶν αἱρέσεων, ἀλλὰ γιατί πάντοτε ὑπάρχουν Πατέρες. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἦταν, εἶναι καὶ θὰ εἶναι Πατερική, γιατί μέσα σ’ αὐτὴν ὑπάρχει τὸ Πανάγιο Πνεῦμα ποὺ τὴν ζωοποιεῖ. Γιὰ νὰ τὸ καταλάβουμε κάπως αὐτὸ πρέπει νὰ ἐξετάσουμε τί ἐννοοῦμε μὲ τὸν ὅρο Πατέρες.
Ὁ Θεὸς Πατὴρ
. Στὴν Ἁγία Γραφὴ τὸ ὄνομα Πατὴρ χρησιμοποιεῖται ὡς ὑποστατικὸ ἰδίωμα (τρόπος ὑπάρξεως) τοῦ Πρώτου Προσώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος, γιὰ νὰ φανη ἡ σχέσι τοῦ Πρώτου Προσώπου μὲ τὰ ἄλλα Πρόσωπα, ὅτι δηλ. ἐγέννησε πρὸ χρόνων αἰωνίων τὸ Δεύτερο Πρόσωπο, ποὺ λέγεται Υἱὸς καὶ ἐξ Αὐτοῦ (τοῦ Πατρὸς) ἐκπορεύεται τὸ Πανάγιον Πνεῦμα. Τὸ ὄνομα ὅμως Πατὴρ μπορεῖ νὰ ἀποδοθῆ σὲ ὅλη τὴν Ἁγία Τριάδα, ἀφοῦ ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου καὶ ἡ ἀναδημιουργία του εἶναι ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια Πατὴρ λέγεται καὶ ὁ Χριστός, γιατί μὲ τὴν ἐνανθρώπησί Του ἔδωσε ζωὴ στοὺς ἀνθρώπους. Ὁ ἄνθρωπος ἦταν νεκρὸς καὶ μόνος του δὲν μποροῦσε νὰ ζωοποιηθῆ. Ἑπομένως ὁ Χριστὸς ἐν σχέση πρὸς τὸν Πατέρα Του λέγεται Υἱός, ἐν σχέσει μὲ τοὺς ἀνθρώπους (ὅπως καὶ τὰ ἄλλα Πρόσωπα) λέγεται Πατήρ, γιατί μεταδίδει τὴν ζωή.
Οἱ Ἅγιοι-Πατέρες
. Πατέρες ἀκόμη λέγονται καὶ ὅλοι οἱ ἐν Χριστῷ ἀναγεννημένοι, γιατί ἔλαβαν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ποὺ ἐμόρφωσε μέσα τους τὸν Χριστό, ἔγιναν κατοικητήρια τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ καὶ ἔπειτα μετέδωσαν τὶς ἐμπειρίες τους στὰ πνευματικά τους παιδιά, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ τὰ ἀναγεννήσουν. Τέτοιοι ἦταν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καὶ ἔγιναν «φῶς τοῦ κόσμου». Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἔγραφε στοὺς Κορινθίους: «ἐὰν γὰρ μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ’ οὐ πολλοὺς πατέρας. ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα» (Α´ Κορ. δ´ 15). Ἔχει συνείδησι τῆς πατρότητός του, γι’ αὐτὸ λέγει γιὰ τὸν μαθητή του Τιμόθεο «ἐστιν τέκνον μου ἀγαπητὸν καὶ πιστὸν ἐν Κυρίω» (Α´ Κορ. δ´ 17).
. Καὶ οἱ ἅγιοι Ἱεράρχες, διάδοχοι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων εἶναι τὸ «φῶς τοῦ κόσμου», λέγονται Πατέρες, γιατί, ἐπειδὴ ἑνώθηκαν μὲ τὸν κατὰ φύσιν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, εἶναι καὶ αὐτοὶ κατὰ Χάριν υἱοὶ τοῦ οὐρανίου Πατρός. Ἔτσι ἀναγέννησαν τὸ Ποίμνιό τους καὶ ἀπέκτησαν πνευματικὰ παιδιά. Ἂς μὴ ξεχνᾶμε ὅτι ἡ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων δὲν εἶναι μία ξηρὴ ἐπιστημονικὴ γνῶσι, ἀλλὰ ἡ ΑΛΗΘΙΝΗ ΓΝΩΣΙ τοῦ Θεοῦ. Ἡ ζωή τους καὶ ἡ διδασκαλία τους εἶναι πράγματι «φῶς τοῦ κόσμου» γιατί ἑνώθηκαν μὲ τὸ «Φῶς τοῦ κόσμου», τὸν Χριστό. Ἐπίσης κάθε ἀναγεννημένος εἶναι Πατὴρ γι’ αὐτοὺς ποὺ τὸν πλησιάζουν, γιὰ νὰ πάρουν τὴν εὔχυμη διδασκαλία του, ποὺ εἶναι καρπὸς ὀρθοδόξου ζωῆς. Ἑπομένως τὸ σύνθημα ποὺ διαδίδεται «πίσω στοὺς Πατέρες» εἶναι λίγο παραπλανητικὸ καὶ ἴσως ἀποτελεῖ βλασφημία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ διατηρεῖ καὶ σήμερα χαρισματούχους πιστούς, ποὺ ἔχουν τὴν Παράδοσι καὶ εἶναι ἀληθινοὶ Πατέρες.
Πατρότης-υἱότης
. Πρέπει ὅμως νὰ σημειωθῆ τὸ ἑξῆς. Ἡ Πνευματικὴ Πατρότης συνδέεται στενότητα μὲ τὴν υἱότητα. Ὁ Χριστὸς εἶναι υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἔκανε ὑπακοὴ μέχρι θανάτου στὸν Πατέρα Του καὶ εἶναι Πατὴρ τῶν Χριστιανῶν. Ἐκεῖνος λοιπὸν ποὺ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστὸ καὶ εἶναι κατὰ Χάριν υἱὸς τοῦ Θεοῦ, εἶναι συγχρόνως καὶ κατὰ Χάριν πατὴρ τῶν ἄλλων. Αὐτὸ σημαίνει πὼς ἡ υἱότης συνδέεται μὲ τὴν μαθητεία καὶ τὴν ὑπακοή, ἐνῶ ἡ πατρότης συνδέεται μὲ τὴν θυσία καὶ τὸν πόνο. Καλύτερα μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ πόνος συνδέεται τόσο μὲ τὴν υἱότητα ὅσο καὶ μὲ τὴν πατρότητα.
. Πάντως γιὰ νὰ εἶναι κανεὶς πραγματικὸς πνευματικὸς πατὴρ πρέπει συγχρόνως νὰ εἶναι υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Μόνον σὰν παιδὶ τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νὰ ἀποκτήση τὴν Παράδοσι καὶ μπορεῖ ἔπειτα νὰ τὴν μεταδώση ὄχι μὲ μηχανικοὺς τρόπους καὶ ἐξωτερικοὺς ἀλλὰ μυστηριακὰ καὶ νὰ γίνη Πατήρ. Ὅλα, ὅπως εἶναι φυσικὸ ξεκινᾶνε ἀπὸ τὴν ὑπακοὴ στὸν Θεὸ καὶ στοὺς συγχρόνους ἁγίους Πατέρες. Ὁ ἀνυπάκουος παύει νὰ εἶναι μαθητὴς καὶ υἱός. Ὁ ὑπάκουος ἀναγεννᾶται καὶ μπορεῖ καὶ ἄλλους νὰ ἀναγεννήση.
Πατρότης – υἱότης καὶ μητρότης
. Εἶναι δίδαγμα τῶν ἁγίων Πατέρων ὅτι ἡ πνευματικὴ Πατρότης μέσα στὴν Ἐκκλησία δὲν σημαίνει κατάργησι τῆς ἐν Χριστῷ ἀδελφότητος. Ὁ Χριστὸς ἐνῶ εἶναι Πατὴρ τῶν ἀνθρώπων ἐν τούτοις «οὐκ ἐπαισχύνεται ἀδελφοὺς αὐτοὺς καλεῖν» (Ἑβρ. β´ 11). Ἔτσι καὶ ὁ πνευματικὸς Πατέρας γιὰ τὸν μαθητή του εἶναι Πατέρας, ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ἀδελφὸς ἐν Χριστῷ. Ἀποτελεῖ μὲ αὐτόν, ὅπως καὶ μὲ ὅλους τους ἄλλους, τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ σκορπάει ἐλπίδα στὸ πνευματικὸ παιδί, ἀλλὰ καὶ ταπεινώνει τὸν πνευματικὸ Πατέρα, ὁ ὁποῖος φροντίζει διαρκῶς γιὰ τὴν πνευματική του ἀρτιότητα, δηλ. στὸ νὰ μὴν κρατᾶ τὸ πνευματικό του παιδὶ σὲ νηπιακὴ κατάστασι.
. Ἐπίσης ἡ πνευματικὴ Πατρότης συνδέεται στενότατα μὲ τὴν μητρότητα. Καὶ ἐδῶ ἔχουμε τὸ παράδειγμα τοῦ Κυρίου ὁ ὁποῖος εἶπε: «ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ἐπισυνάγει ὄρνις τὰ νοσσία ἑαυτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας…» (Ματθ. κγ´37). Ὅπως ἐπίσης ἔχουμε τὸ παράδειγμα τοῦ ἀποστόλου Παύλου ποὺ λέγει: «τεκνία μου, οὓς πάλιν ὠδίνω ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν» (Γαλ. δ´ 19). Τὸ ἴδιο διαλαλοῦν οἱ ἅγιοι Πατέρες, ὅτι δηλ. ὁ πνευματικὸς Πατέρας εἶναι περισσότερο μητέρα παρὰ Πατέρας. Ἔχει στοργὴ καὶ ἀγάπη ἐν Χριστῷ καὶ μέσα στὸ κλίμα αὐτὸ τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης ἀναπτύσσονται καὶ τελειοποιοῦνται τὰ πνευματικὰ παιδιά.
. Ἑπομένως οἱ ἅγιοι εἶναι πνευματικοὶ Πατέρες, δηλ. «τὸ φῶς τοῦ κόσμου» γιατί μᾶς ἀναγεννοῦν, μᾶς ζωογονοῦν, μᾶς κατευθύνουν μὲ ὑπομονὴ καὶ στοργή, μᾶς φωτίζουν διαρκῶς ἀφοῦ ἔγιναν κατοικητήρια τῆς Τρισηλίου Θεότητος. Ἂς ἔχουμε τὴν εὐχή τους καὶ ἂς θέτουμε τὸν ἑαυτό μας κάτω ἀπὸ τὴν πνευματική τους καθοδήγησι, γιὰ νὰ ὁλοκληρωθοῦμε.