πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
Με μεγάλη μας χαρά δεχτήκαμε την είδηση της μεταγραφής σε υμνογραφικό κείμενο του Παρακλητικού Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα του Οσίου Μαξίμου του Γραικού.
Όπως πληροφορηθήκαμε, ο παρακλητικός κανόνας στο Άγιο Πνεύμα συμπεριλαμβάνεται στον Δ Τόμο των Απάντων του Οσίου Μαξίμου του Γραικού, που εξέδωσε πρόσφατα η Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου και η μεταγραφή έγινε με ενέργειες της συγκεκριμένης Αγιορείτικης Μονής.
Υπενθυμίζουμε ότι η πρώτη συλλογική προσπάθεια μεταγραφής σε υμνογραφική γλώσσα παρακλητικού κανόνα στο Άγιο Πνεύμα έγινε το 2014, μετά από προσπάθεια πέντε περίπου ετών και εκδόθηκε το σχετικό βιβλίο με τίτλο «Αγίου Μαξίμου του Γραικού. Κανών Παρακλητικός εις το Θείον και Προσκυνούμενον, Πανάγιον και Παράκλητον Πνεύμα». Την εκδοτική ομάδα την αποτελούσαν: Δύο Αρχιερείς, ένας θεολόγος καθηγητής υμνολογίας και υμνογράφος, ένας ιστορικός της Βυζαντινής φιλολογίας και δύο εκπαιδευτικοί από την Άρτα.
Προκειμένου να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για το θέμα, μετά από σχετική διαδικτυακή έρευνα εντοπίσαμε την παρουσίαση του θέματος από τον Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού θρόνου π.Χρυσόστομο Παπαδάκη στην ηλεκτρονική διεύθυνση

Παρακολουθώντας την παρουσίαση με μεγάλο ενδιαφέρον, μας προξένησαν εντύπωση και απορίες πολλά από αυτά που ακούστηκαν. Πριν προχωρήσουμε στον πρώτο σύντομο σχολιασμό των λεγόμενων στο video, δημοσιεύουμε απομαγνητοφωνημένα τα λεγόμενα από τον π.Χρυσόστομο από 1.18 έως 7.20
«…Βρισκόταν (ο Άγιος) στην φυλακή Βολοκολάμσκ 1529-1530 και μέσα σε αυτή την φυλακή που του είχαν στερήσει την γραφική ύλη…τα κάρβουνα που προφανώς (ο Άγιος) τα είχε στο κελί της φυλακής για να ζεσταίνεται κατά τους βαρείς χειμώνες στην Ρωσία, χρησιμοποίησε και έγραψε στους τοίχους του κελιού όλο αυτό τον παρακλητικό κανόνα προς τον Παράκλητο. Αυτό δεν έχει ξανασυμβεί πουθενά. Με τέτοιο υλικό και σε τέτοιο χώρο να γράψει ένα ολόκληρο παρακλητικό κανόνα. Όταν τον αποφυλάκισαν για ένα χρόνο, ίσως περισσότερο γιατί ξαναφυλακίστηκε γιατί τον πήγαν στην φυλακή του Τβερ το 1531… με το που βγήκε από αυτή την φυλακή φρόντισαν τα πνευματικά του παιδιά μαζί με τον ίδιο να αντιγράψουν από τους τοίχους του κελιού του της φυλακής του, που ήταν με το κάρβουνο το κείμενο του παρακλητικού Κανόνος και πάνω σε αυτό τον κώδικα που φέρνει αριθμό 42 και βρίσκεται στην Ρωσική κρατική βιβλιοθήκη της Μόσχας… μιλάμε τώρα για 16ο αιώνα…υπάρχουν οι ιδιόχειρες διορθώσεις του Αγίου. Γνωρίζαμε την γραφή του και φαίνεται ο γραφικός του χαρακτήρας που κάνει τις διορθώσεις από την αντιγραφή που έγινε από τους μαθητές του. Και ευτυχώς σώθηκε αυτός ο κώδικας ο οποίος υπήρχε στην Μονή του Αγίου Σεργίου και κατέληξε στην κρατική ρωσική βιβλιοθήκη. (Από αυτόν) ξέρουμε ότι υπάρχουν Τριαδικοί Κανόνες στους οκτώ ήχους, υπάρχουν παρακλητικοί κανόνες προς την Αγία Τριάδα, υπάρχει παρακλητικός κανόνας προς τον Χριστό μας, που υπάρχει στο Μεγάλο Ωρολόγιο αλλά, ο Άγιος Μάξιμος συνέγραψε συνέθεσε αυτόν τον Κανόνα προς το Πανάγιο Πνεύμα και ήταν όντως ένα πρωτότυπο. Δεν είχαμε άλλο τέτοιο κείμενο, τουλάχιστον εγώ δεν ξέρω… και τότε όταν το πληροφορήθηκε η Μονή του Βατοπαιδίου φρόντισε να βρει το πρωτότυπο έργο, τον κώδικα, αυτόν που υπήρχαν οι ιδιόχειρες διορθώσεις του Αγίου. Διότι υπήρξαν αρκετές εκδόσεις μετά ταύτα, μέσα στις οποίες είχαν υπεισέλθει χέρια, τα οποία είχαν κάνει τροποποιήσεις… δεν ήταν δηλαδή το αυθεντικό κείμενο του Αγίου Μαξίμου. Και αυτό, αφού το κυκλοφόρησαν, το πήραν και μία από αυτές τις εκδόσεις τις Ρωσικές την χρησιμοποίησαν και κάναν κάποια ελληνική μετάφραση.Το μοναστήρι του Βατοπαιδίου φρόντισε να βρει αυτόν τον κώδικα και ανατέθη ένα πολύ σοβαρό έργο σε επιστήμονες ώστε να γίνει επιστημονική μετάφραση από τα σλαβωνικά στα Ρωσικά. Και έπρεπε μετά να γίνει άλλη μετάφραση από τα ρωσικά στα Ελληνικά. Επιστημονική και αυτή η μετάφραση… μετάφραση ακριβείας. Και ξέρετε πόσο δύσκολο είναι να μεταφραστούν υμνογραφικοί όροι. Ο Άγιος Μάξιμος έγραψε μεν τον παρακλητικό κανόνα προς το Άγιο Πνεύμα στην σλαβωνική γλώσσα γι΄αυτούς αλλά στο μέτρο του μικρού παρακλητικού κανόνα που ψάλουμε στην Ελλάδα… στον παρακλητικό κανόνα προς την Παναγία «Πολλοίς συνεχόμενος πειρασμοίς…». Αυτές τις ωδές χρησιμοποίησε αλλά με σλαβωνική γλώσσα. Μεταφραζόμενο αυτό το κείμενο στα ελληνικά μεταφράστηκε και έγινε πεζό. Δεν μπορούσε να γίνει υμνογραφικό. Η αγωνία της Μονής ήταν να μπορέσει να τεθεί αυτός ο παρακλητικός κανόνας να τεθεί εν χρήσει. Δεν θα άξιζε απλά τον κόπο να έχουμε μία μετάφραση ενός υμνογραφικού κειμένου του Αγίου με την διαδρομή σλαβωνικα-ρωσικά ελληνικά και να είναι ένα πεζό κείμενο. Έπρεπε να γίνει ένας παρακλητικός κανόνας ο οποίος να μπορεί να χρησιμοποείται προσευχητικά… να το χαρεί δηλαδή και ο Άγιος ότι το μοναστήρι του φρόντισε να γίνει αυτό το υμνογράφημά του στα ελληνικά και να μπορούν άνθρωποι να προσεύχονται παρακαλώντας το Πνεύμα το Άγιο….»
Σύντομος σχολιασμός-προβληματισμοί.
Με πολύ έντεχνο τρόπο ο σεβαστός πατέρας, ακολουθώντας πιθανόν σχετικές οδηγίες, προσπαθεί να δυσφημίσει την προσπάθειά μας για την πρώτη μεταγραφή – έκδοση του παρακλητικού κανόνα στο Άγιο Πνεύμα.
-Αφήνει να εννοηθεί ότι το αρχικό κείμενο στη σλαβωνική γλώσσα του Παρακλητικού κανόνα (που χρησιμοποιήθηκε και εκδόθηκε το 2014 στην ελληνική εκκλησιαστική υμνογραφική γλώσσα με ενέργειες της οικογενείας του γράφοντος), ανήκει στα αλλοιωμένα κείμενα. Και αυτό το πετυχαίνει γιατί ενώ φαίνεται ξεκάθαρα σε κάθε καλόπιστο ερευνητή, ότι υπάρχουν ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ του Οσίου Μαξίμου του Γραικού με το ίδιο θέμα (Παρακλητικός Κανόνας στο Άγιο Πνεύμα) τα ταυτίζει με απαράδεκτο τρόπο, δημιουργώντας σύγχυση.
Και συνεχίζει ο σεβαστός πατέρας την ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΗ -ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ να ομιλεί απαξιωτικά για μετάφραση του ρωσοσλαβωνικού κειμένου ενώ πρόκειται για την πρώτη μεταγραφή στην ελληνική εκκλησιαστική υμνογραφική γλώσσα του Παρακλητικού Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα του Οσίου Μξίμου, στην ελληνική εκκλησιαστική γλώσσα! Συγκεκριμένα λέει και τα εξής.
«Διότι υπήρξαν αρκετές εκδόσεις μετά ταύτα, μέσα στις οποίες είχαν υπεισέλθει χέρια, τα οποία είχαν κάνει τροποποιήσεις… δεν ήταν δηλαδή το αυθεντικό κείμενο του Αγίου Μαξίμου. Και αυτό αφού το κυκλοφόρησαν, το πήραν και μία από αυτές τις εκδόσεις τις Ρωσικές την χρησιμοποίησαν και κάναν κάποια ελληνική μετάφραση».
Λυπούμαστε για τα λεγόμενα, γιατί είτε το θέλει ο σεβαστός πατέρας και η σεβασμία Μονή, είτε όχι Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΕ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΚΔΟΘΗΚΕ ΤΟ 2014, οπότε εκ των πραγμάτων τα λεγόμενα ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΑΛΛΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ.
Επί πλέον σημειώνουμε και τα εξής.
Α.Το κείμενο που εκδόθηκε στην ελληνική γλώσσα το 2014 είναι αυτό που χρησιμοποιεί ΕΠΙΣΗΜΑ Η ΡΩΣΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟ ΜΗΝΙΑΙΟ ΤΟΥ ΜΑΙΟΥ. Μπορείτε να το βρείτε στην σελίδα 479- 487 της Έκδοσης του Πατριαρχείου Μόσχας 2002.
Το υμνογραφικό κείμενο είναι γραμμένο στον τέταρτο ήχο με αρχικό ειρμό ««Θείῳ καλυφθεὶς ὁ βραδύγλωσσος γνόφῳ…». Ακολουθεί τους ειρμούς του κανόνα του Ιωάννου του Αρκλά (Κανόνας της Πεντηκοστής) και ως επίλογο έχει προσευχή μόνο προς το Πανάγιο Πνεύμα.
Β. Το παραπάνω κείμενο του Παρακλητικού κανόνα, που πρωτοδημοσίευσε η Λαύρα του Αγίου Σεργίου της ιεράς μονής της Αγίας Τριάδος το 1908, βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου (σελ.109-123) για τον βίο του Αγίου Μαξίμου του Γραικού με τίτλο MAKCHMA ΓΡΕΚΑ .
Όπως γράφει ο μακαριστός Κ.Τσιλιγιάννης (τον οποίο η Μονή Βατοπαιδίου βράβευσε σε ειδική εκδήλωση στην Αθήνα για το έργο του για τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό λίγο καιρό πριν κοιμηθεί), το βιβλίο υπάρχει σήμερα στο Άγιο Όρος και συγκεκριμένα στην Ιερά Μονή Χιλανδαρίου .»Το περιλαμβάνον τον Παρακλητικό κανόνα στο Άγιο Πνεύμα σε φωτοτυπικά αντίγραφα του τα εχορήγησε ο μοναχός Σεραφείμ με την ευλογία του Γέροντος Μωϋσέως καθηγουμένου της Ι.Μονής Χιλανδαρίου». (Φωτοτυπία του εξωφύλλου του βιβλίου έχει σε βιβλίο του ο Τσιλιγιάννης στο βιβλίο του –ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΣΤΟΝ ΤΙΜΙΟ ΠΡΟΔΡΟΜΟ του Οσίου Μαξίμου του Γραικού-ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ 2001).
Γ. Μήπως και η Λαύρα του Αγίου Σεργίου χρησιμοποίησε αλλοιωμένο κείμενο; Δεν είναι άξιο προβληματισμού το γεγονός ότι η Λαύρα στο βιβλίο που αναφέρεται παραπάνω δεν χρησιμοποίησε το κείμενο που παρουσιάζει στο video ο π.Χρυσόστομος;
Μπορεί να μας ενημερώσει ο π.Χρυσόστομος και η Μονή Βατοπαιδίου, αν χρησιμοποιεί η Ρωσική εκκλησία τον παρακλητικό κανόνα που μας παρουσιάζει; Έχει συμπεριληφθεί αυτό στα επίσημα εκκλησιαστικά κείμενα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας;;
Δ. Είναι φανερό ότι ο π.Χρυσόστομος στο video αναφέρεται σε κείμενο με άλλα χαρακτηριστικά και διαφορετική δομή και όχι σε αυτό που εκδόθηκε το 2014. Συγκεκριμένα το υμνογραφικό κείμενο είναι σε άλλο ήχο (πλάγιο δ), ακολουθεί την τεχνική του μικρού παρακλητικού κανόνα και έχει δύο ευχές σαν επίλογο, προς την Θεοτόκο και προς το Άγιο Πνεύμα. Δεν είναι παράξενο να υπάρχει και άλλο κείμενο του Οσίου Μαξίμου, επειδή Παρακλητικό κανόνα με τα ίδια χαρακτηριστικά έχει συνθέσει ο Όσιος Μάξιμος και για τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Και πιθανόν το κείμενο που παρουσιάζει η Μονή Βατοπαιδίου ως πρώτη μεταγραφή(ΠΟΥ ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΧΙ ΕΠΙΣΗΜΟΥ ΑΛΛΑ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ) να είναι η πρώτη προσπάθεια του Αγίου να συνθέσει Παρακλητικό κανόνα προς τον Παράκλητο. Και γι΄αυτό δεν εκδόθηκε από την Λαύρα του Αγίου Σεργίου, αφού το άλλο κείμενο, το εκδοθέν το 2014 είναι υψηλότερου επιπέδου και από άποψη υμνογραφική και από άποψη θεολογική.
Ε. Τέλος υπενθυμίζουμε και στον π.Χρυσόστομο και στην Ιερά Μονή, ότι ο κανόνας που εκδόθηκε το 2014 έχει δύο μορφές. Ένα σε ήχο τέταρτο (δ), όπως το αρχικό κείμενο και ένα σε ήχο πλάγιο δ (έγινε με πρωτοβουλία του υμνογράφου κ.Αντωνίου Μάρκου με βάση τον αρχικό κανόνα), σύμφωνα με τον μικρό παρακλητικό κανόνα για ευκολότερη προσευχητική χρήση από τους πιστούς.
ΣΤ. Είναι λυπηρότατο το γεγονός να μην συμπεριλαμβάνει η Μονή στον Δ τόμο και τα δύο υμνογραφικά κείμενα του Οσίου προς το Άγιο Πνεύμα (και του κώδικα 42 της κρατικής βιβλιοθήκης της Μόσχας και το επίσημο κείμενο που εξέδωσε η Λαύρα του Αγίου Σεργίου το 1908). Εμείς είχαμε κάνει σχετική γραπτή πρόταση στην Μονή να προπορευτεί με την προλόγιση της σχετικής έκδοσης το 2014. Η Μονή για δικούς της λόγους αρνήθηκε…Τελικά όμως ο πιο «αδικημένος» είναι ο Όσιος Μάξιμος…. ΚΡΙΜΑ…
Λόγω της σοβαρότητας του θέματος θα επανέλθω σύντομα με αναλυτικότατο άρθρο, αφού μελετηθεί πρώτα η νέα μεταγραφή του Παρακλητικού Κανόνα στο Άγιο Πνεύμα της Ι.Μ.Μ.Βατοπαιδίου.