Γίνεται αναφορά στην ζωή, το έργο και την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά σε σχέση με την ιδιότητά του ως αγιορείτου μοναχού.
Είναι κοινή συνείδηση της Εκκλησίας ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ᾽Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, δεν είναι μόνον μεγάλος Πατέρας της ᾽Εκκλησίας και οικουμενικός διδάσκαλος, αλλά συγκαταλέγεται στην χορεία των τριών Ιεραρχῶν και των τριών μεγάλων Θεολόγων της ᾽Εκκλησίας, ως ο τέταρτος Θεολόγος και Ιεράρχης.
᾽Αντλώντας ο συγγραφέας στοιχεία από τον βιογράφο του αγίου, άγιο Φιλόθεο, μας παρουσιάζει, κατ’ αρχήν, την ζωη του αγίου από την παιδική του ηλικία, πριν την μετάβασή του στο Αγιον Ορος. Στην συνέχεια βλέπουμε τον άγιο ως μοναχό, ως πρεσβύτερο, ως ηγούμενο, ως Μητροπολίτη και τονίζεται ιδιαίτερα ότι υπήρξε αληθινός αγιορείτης όχι μόνον διότι έμεινε στο Αγιον Ορος, αλλά γιατί έζησε την ζωη του Αγίου Ορους. Παρουσιάζονται τα χαρίσματα του αγίου, οι αρετές του, αλλά και οι πειρασμοί του, τούς οποίους θεωρούσε ο άγιος ειδική ευλογία του Θεού. Στην διδασκαλία του εκφράζει ο άγιος την ζωη που συνάντησε στο Αγιον Ορος, δηλαδή τον ησυχαστικό τρόπο ζωής που είναι και η ουσία της ᾽Ορθοδόξου Παραδόσεως.
Βασικό σημείο της διδασκαλίας του αγίου βρίσκεται στην διαμάχη που είχε με τον στοχαστή φιλόσοφο Βαρλαάμ. ᾽Ανέτρεψε τις πεπλανημένες αντιλήψεις του Βαρλαάμ και έθεσε τις θεολογικές προϋποθέσεις της νοεράς προσευχής. Απέδειξε ότι η νοερά προσευχή βρίσκεται στην παράδοση της Εκκλησίας και δεν είναι προνόμοιο μόνον των μοναχών, αλλά μπορεί να εξασκηθή από όλους τους Χριστιανούς. Παρουσιάζοντας θεολογικά την αξία της νηστείας, της αγρυπνίας, των δακρύων, της κατανύξεως και αναλύοντας επίσης την σημασία των αισθήσεων κατά την εξάσκηση της νοεράς προσευχής, μας διδάσκει ότι το σώμα δεν μπορεί να παραθεωρηθή στην προσπάθεια του ανθρώπου για την κάθαρση. Εξηγεί μάλιστα ότι η Χάρη του Θεού ενεργεί στην ψυχή και από αυτήν διαπορθμεύεται και στο σώμα.
Στο κεφάλαιο με τίτλο Μοναχισμός και μοναχοί αναλύεται η διδασκαλία του αγίου περί της μοναχικής πολιτείας την οποία εντάσσει ο άγιος μέσα στα ορθόδοξα θεολογικά πλαίσια και στο επόμενο κεφάλαιο που επιγράφεται Η ουσία του ορθοδόξου μοναχισμού ερμηνεύονται τα κεντρικά σημεία της επιστολής του αγίου «Προς την σεμνοτάτην εν μοναζούσαις Ξένην». Εξηγείται ποιός είναι ο αληθινός μοναχός, τι είναι τα πάθη, πως επιτυγχάνεται η θεραπεία του τριμερούς της ψυχής, τι είναι η πτωχεία του πνεύματος και τι το μακάριο πένθος. Ορίζεται η ορθόδοξη ησυχία και η καθαρότητα του νου ως βάση και θεμέλιο της μοναχικής ζωής. Η μέθοδος της προσευχής που ακολουθούσαν οι μοναχοί, αλλά και όλοι οι αγιορείτες Πατέρες, είναι η μόνη που οδηγεί στην αληθινή γνώση του Θεού. Σε όλα τα έργα του ο άγιος συνδέει την μοναχική ζωη με την θεολογία της ᾽Εκκλησίας.
Θα διακρίνη ο αναγνώστης ότι τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα που απασχόλησαν τον λαο και το ποίμνιό του τα αντιμετώπισε ο άγιος Γρηγόριος μέσα από την θεολογία της ᾽Εκκλησίας. Στο κεφάλαιο Η κοινωνική διδασκαλία του, διάσταση της μοναχικής ζωής διατυπώνεται η κοινωνική διδασκαλία του αγίου, η οποία είναι καρπός της ησυχαστικής ζωής που έζηοε στο Αγιον Ορος. Εξετάζεται επίσης στο κεφάλαιο αυτό η σχέση του αγίου με τούς Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης και όλο το φαινόμενο του Ζηλωτισμού την περίοδο αυτή.
Στο κεφάλαιο Η Έφορος του Αγίου Όρους παρουσιάζεται η στενή σχέση του αγίου με την Θεοτόκο. ᾽Αξιώθηκε να την δη στην ζωη του και να γίνη προστατευόμενός Της. Χαρακτηριστικές είναι οι ομιλίες του αγίου στις Θεομητορικές εορτές με αποκορύφωμα την ομιλία στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου όπου τονίζεται ότι ο ησυχασμός είναι η αληθινή ορθόδοξη ζωη και η ουσία της ᾽Ορθοδόξου Παραδόσεως.
Με το κεφάλαιο Ο Αγιορειτικός Τομος γίνεται γνωστό το ομολογιακό κείμενο που συνέταξε ο άγιος και είναι μία περίληψη όλης της διδασκαλίας του στην οποία εκφράζει την εμπειρία του Αγίου Όρους, που έγινε και διδασκαλία της Εκκλησίας. Γινεται αναφορά στο μεγάλο θέμα της διακρίσεως ουσίας και ενεργείας στον Θεο. Ομιλεί για τις άκτιστες και άναρχες ενέργειες του Θεού, που προέρχονται από την ουσία Του. Διδάσκει για την φυσική κατάσταση του νου, που είναι η επιστροφή του στην καρδιά, για την διάκριση μεταξύ νου και λογικής και για την διάκριση μεταξύ νου και αισθήσεως. Υποδεικνύει ότι σκοπός του ανθρώπου είναι η θέωση, η ένωσή του με τον Θεο που είναι η όραση του ακτίστου Φωτός. Υπογραμμίζει επίσης ότι μόνον οι πεπειραμένοι άγιοι είναι αληθινοί διδάσκαλοι της ορθόδοξης θεολογίας.
Στην συνέχεια στο κεφάλαιο Η θεοπτία στο Ορος ο συγγραφέας αναφέρει σύγχρονες αγιορείτικες μαρτυρίες θεώσεως που δείχνουν την αξία και σπουδαιότητα του αγιωνύμου Ορους. ᾽Αναλύοντας ο άγιος το μεγάλο γεγονός της Μεταμορφώσεως του Χριστού τονίζει ότι η ασκητική μέθοδος και η συμμετοχή στα μυστήρια της ᾽Εκκλησίας είναι απαραίτητη προϋπόθεοη για την θέα του ακτίστου Φωτός.
᾽Από την μελέτη όλου του έργου γίνεται κατανοητό πόσο σπουδαία είναι η προσφορά της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά ο οποίος, αφού απέκτησε πρώτα προσωπική γνώση του Θεού, έγινε στην συνέχεια απλανής θεολόγος, κήρυκας και διδάσκαλος του ακτίστου Φωτός. Διέσωσε όλες τις αληθινές προϋποθέοεις της ορθοδόξου θεολογίας και εξέφραοε την εμπειρία του Αγίου Ορους που είναι εμπειρία της ᾽Ορθοδόξου ᾽Εκκληοίας.
