Πρόταση γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ Οὐκρανικοῦ ζητήματος

Τό Οὐκρανικό ζήτημα ἀπασχολοῦσε τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τό τελευταῖο διάστημα, ἀπό τό 1990 μέχρι σήμερα, περίπου τριάντα χρόνια. Ὅταν οἱ Οὐκρανοί σχημάτισαν Κράτος, θέλησαν νά ἀποκτήσουν καί αὐτοί αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία – Πατριαρχεῖο. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας δέν ἔδωσε τήν συγκατάθεσή της, παρά μόνον ἔδωσε μιά διευρυμένη αὐτονομία, γι’ αὐτό καί τιμώρησε μέ καθαίρεση αὐτούς πού ἀνεκήρυξαν τήν οὐκρανική Ἐκκλησία σέ Αὐτοκέφαλη-Πατριαρχεῖο. Ἔκτοτε στήν Οὐκρανία ὑπῆρχε μιά Ἐκκλησία πού ὑπάγεται στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας καί ἄλλες δύο παρατάξεις πού ἦταν σχισματικές.

Γιά τό θέμα αὐτό ἔγραψα εἴκοσι (20) κείμενα. Τό πρῶτο γράφηκε τό ἔτος 2008, τό δεύτερο τό ἔτος 2014 καί τά ὑπόλοιπα τά δύο ἔτη 2018 καί 2019. Στά κείμενα αὐτά μέ ἀπασχόλησε κυρίως ἡ βαθύτερη αἰτία τοῦ ζητήματος, ἀπό τήν ὁποία ἀναφύονται κατά καιρούς διάφορα ἄλλα ζητήματα.

Μέ τά κείμενα πού ἔγραψα προσπάθησα νά ἀναδείξω ἕξι σοβαρά ζητήματα. Πρῶτον, τό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας εἶναι συνοδικό, ἀλλά καί ἱεραρχικό. Δέν μπορεῖ νά τονίζεται μόνον ἡ συνοδικότητα, χωρίς τήν ἱεραρχικότητα, γιατί αὐτό συνιστᾶ προτεσταντική νοοτροπία. Δεύτερον, ἡ Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά λειτουργῆ ὡς ἀνεξάρτητη ἀπό ὅλες τίς ἄλλες Ἐκκλησίες, ὡς «Αὐτοκεφαλισμός», ἀλλά εἶναι αὐτοδιοίκητη, ὄχι ὅμως καί τελείως ἀνεξάρτητη. Τρίτον, ἡ Ἀποστολική Διαδοχή συνδέεται ἀναπόσπαστα μέ τήν Ἀποστολική ζωή καί παράδοση μέσα στό μυστήριο τῆς Πεντηκοστῆς. Τέταρτον, ἡ Ἐκκλησία ἐπιλύει τά θέματα πού ἀνακύπτουν μέ ἀκρίβεια καί οἰκονομία, καί ἡ οἰκονομία γίνεται κάτω ἀπό ὁρισμένους ὅρους καί ἀπαραίτητες προϋποθέσεις. Πέμπτον, ἐμφανίζονται κατά καιρούς διάφορες ἐκκλησιολογικές ἀσθένειες, θά τίς χαρακτήριζα δυσλειτουργίες τοῦ συνοδικοῦ καί ἱεραρχικοῦ πολιτεύματος τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἡ θεωρία «περί Τρίτης Ρώμης», οἱ ὁποῖες ἀποβλέπουν στήν ἀνατροπή τῶν ἀποφάσεων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Ἕκτον, τό κείμενο γιά τήν χορήγηση τοῦ Τόμου τῆς αὐτοκεφαλίας σέ μιά Ἐκκλησία εἶχε συμφωνηθῆ στίς πανορθόδοξες διασκέψεις, ἀλλά μέ εὐθύνη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Μόσχας ἐπῆλθε διαφωνία στό ποιός θά ὑπογράφη τόν Τόμο αὐτόν.

Κυρίως αὐτά τά ἕξι σημεῖα μέ ἀπασχόλησαν στά κείμενα πού ἔγραψα ὡς Ἱεράρχης μιᾶς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί ὡς Ἱεράρχης τῆς καθόλου Ἐκκλησίας.

Παρατηρῶ ὅτι μερικοί ἀσχολοῦνται μέ ἐπί μέρους ζητήματα, τά ὁποῖα ἀπολυτοποιοῦν, καί μάλιστα ἀναλύουν μέ ἐπιμονή ἐνέργειες πού ἔγιναν στό παρελθόν, ὅπως γιά παράδειγμα ἡ χορήγηση τοῦ Τόμου τῆς Αὐτοκεφαλίας πού ἔδωσε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης στήν Οὐκρανία, χωρίς νά βλέπουν τά νοσογόνα αἴτια πού ἀνέφερα προηγουμένως καί χωρίς νά βλέπουν τό παρόν καί τό μέλλον.

Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος κατά τήν Συνεδρίασή της τήν 28η Αὐγούστου 2019, ἀφοῦ ἄκουσε τήν εἰσήγηση τῶν δύο Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν, ἤτοι τῆς Ἐπιτροπῆς Δογματικῶν καί Κανονικῶν Ζητημάτων καί τῆς Ἐπιτροπῆς Διορθοδόξων καί Διαχριστιανικῶν Σχέσεων, ἔλαβε τήν ἀπόφαση ὅτι «ἀναγνωρίζει τό κανονικό δικαίωμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου γιά τήν παραχώρηση τοῦ Αὐτοκεφάλου, καθώς καί τό προνόμιο τοῦ Προκαθημένου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος νά χειρισθεῖ περαιτέρω τό ζήτημα τῆς ἀναγνωρίσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας».

Ἀναμένω νά δημοσιευθῆ ὁλόκληρη ἡ εἰσήγηση αὐτή, καθώς ἐπίσης καί τό σκεπτικό πού στηρίζει τήν ἀπόφαση.

Ἀπό δηλώσεις καί δημοσιεύματα φαίνεται ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος θά ἐνημερώση τήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πού θά συνέλθη σέ τακτική Συνεδρίασή της τόν προσεχῆ Ὀκτώβριο.

Ἀνεξάρτητα ἀπό τό πῶς θά ἐξελιχθῆ περαιτέρω τό θέμα στήν Ἱεραρχία, στήν βάση του τό θέμα αὐτό παραμένει ἀνοικτό πρός ἐπίλυση. Δηλαδή, διατυπώνονται ἐπιχειρήματα κανονικά, ἐκκλησιολογικά, θεολογικά, ἔνθεν κακεῖθεν, ἀλλά κάποια στιγμή πρέπει νά ἀναζητηθῆ μιά σοβαρή λύση, ὥστε νά ἐπανέλθη ἡ ἑνότητα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πού ἔχει διασαλευθῆ.

Μέ τό παρόν κείμενο θά ὑποβάλω μιά συγκεκριμένη πρόταση γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ Οὐκρανικοῦ ζητήματος. Αὐτό τό κάνω μέ πολύ σεβασμό στούς Προκαθημένους τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἰδίως στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Κύριο Βαρθολομαῖο. Ἐπιθυμῶ νά βοηθήσω καί ὄχι νά τούς ὑπερβῶ. Ἄλλωστε, γνωρίζω ὅτι ὅλα τά θέματα ἐπιλύονται μέσα στό συνοδικό καί ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας.

Γνωρίζω σαφέστατα ὅτι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἔχει μεγάλη πείρα στήν ἀντιμετώπιση ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων. Γιά παράδειγμα, ἀντιμετώπισε τό σχίσμα, πού ἐπικράτησε στήν Ἑλλάδα δέκα ἑπτά χρόνια (1833-1850) μέ τήν αὐτόγνωμη ἀνακήρυξη τῆς Αὐτοκεφαλίας, καί τό ἔλυσε μέ σοφία καί διάκριση. Τό ἴδιο παρατηροῦμε καί γιά ἄλλες κατά Τόπους Ἐκκλησίες.

Ἔτσι, σέβομαι ἀπόλυτα τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, καί τά ὅσα θά καταθέσω στήν συνέχεια μέ σεβασμό, κινοῦνται μέσα στήν προοπτική τοῦ λόγου: «Δίδου σοφῷ ἀφορμήν καί σοφώτερος ἔσται» (Παρ. θ ΄, 9) καί τοῦ λόγου: «Τῶνδε γάρ ἀκούσας σοφός σοφώτερος ἔσται, ὁ δέ νοήμων κυβέρνησιν κτήσεται» (Παρ. α´, 5).

Ἐννοεῖται ὅτι θά χαρῶ πολύ, ἄν βρεθῆ ἕνας καλύτερος τρόπος ἐπιλύσεως τοῦ ζητήματος αὐτοῦ, διότι κανείς δέν εἶναι ἀλάθητος, ἀφοῦ τό ἀλάθητον ἀνήκει στήν Ἐκκλησία πού λειτουργεῖ μέσα στό μυστήριο τῆς Πεντηκοστῆς μέ Ἱεράρχες πού συσκέπτονται συνοδικῶς καί ἱεραρχικῶς.

Πρίν καταθέσω τήν πρόταση θά ἀναφερθῶ στήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν Ἐκκλησία κατά τόν 4ο αἰώνα, γιά τό πῶς τήν περιγράφει καί πῶς τήν ἀντιμετωπίζει ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Μεγάλος αὐτός Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας.
1. Ὁ κλονισμός τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ περίοδος μεταξύ τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (325 μ.Χ.) καί τῆς Β´ (381 μ.Χ.) ἦταν ταραγμένη. Ἐμφανίσθηκαν πολλοί Ἐπίσκοποι καί θεολόγοι πού προσπαθοῦσαν νά θεολογήσουν γιά τήν θεότητα τοῦ Λόγου καί τήν θεότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μέ ἀποτέλεσμα νά κλονίζωνται οἱ κατά Τόπους Ἐκκλησίες.

Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔζησε αὐτήν τήν περίοδο καί ὡς καλός καί νηφάλιος κυβερνήτης προσπάθησε νά ἀντιμετωπίση τήν κατάσταση. Ὑπάρχει ἕνα καταπληκτικό κείμενό του, στό ὁποῖο διεκτραγωδεῖ τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στίς Ἐκκλησίες. Τότε συγκλήθηκαν περίπου τριάντα Σύνοδοι.

Θά παραθέσω τήν μετάφραση τοῦ ἐκπληκτικοῦ αὐτοῦ κειμένου, τήν ὁποία ἔκανε ἡ φιλόλογος Σωτηρία Καρανάσιου. Νομίζω ὅτι ἡ περιγραφή αὐτή δείχνει παρόμοιες καταστάσεις πού ἐπικρατοῦν καί σήμερα. Γιά τήν εὐχερέστερη ἀνάγνωση τό κείμενο αὐτό θά χωρισθῆ σέ περισσότερες παραγράφους ἀπό τό ἀρχικό.
Μεγάλου Βασιλείου: Διήγησις τῆς παρούσης καταστάσεως τῶν Ἐκκλησιῶν

«Μέ τί νά παρομοιάσουμε τήν παροῦσα κατάσταση; Αὐτή πού εἶναι παρόμοια μέ κάποια ναυτική σύρραξη, τήν ὁποία ἑτοίμασαν ναυτικοί ἄνδρες φιλοπόλεμοι οἱ ὁποῖοι κρατοῦσαν μίσος μέ τούς ἀντιπάλους ἀπό παλαιές συγκρούσεις. Σκέψου τήν εἰκόνα αὐτήν νά ἐφορμοῦν μέ σφοδρότητα οἱ δύο ἀντίπαλοι στόλοι καί ἔπειτα, ὅταν ἐκραγῆ και φτάση σέ ἀξεπέραστα ὅρια ἡ μεγάλη ὀργή, νά μάχωνται μέ δύναμη οἱ ἄνδρες. Ἄν θέλης ὑπέθεσε ὅτι τά πλοῖα συγχρόνως πλήττονται καί ἀπό σφοδρή θαλασσοταραχή καί ἕνα σκοτάδι ἀπό μαῦρα σύννεφα ἔχει καλύψει τά πάντα, ὥστε νά μήν μποροῦν νά διακριθοῦν φίλοι ἤ ἐχθροί γιατί ἀπό τήν σύγχυση δέν ἀναγνωρίζονται τά σύμβολα.

Καί γιά νά γίνη πιό σαφής ἡ εἰκόνα ἄς προσθέσουμε τήν φουσκωμένη θάλασσα πού περιστρέφει τά νερά ἀπό τόν βυθό μέχρι ἐπάνω καί νά πέφτη ὁρμητικό τό νερό ἀπό ψηλά, ὥστε νά δημιουργῆται φοβερός κλύδωνας ἀπό τήν θαλασσοταραχή.

(Σκέψου) ἔπειτα νά φυσᾶνε οἱ ἄνεμοι ἀπό ὅλα τά σημεῖα στό ἴδιο σημεῖο καί νά συνταράσσεται ὁλόκληρος ὁ στόλος, καί ἀπό τούς ἀντιπάλους ἄλλοι νά προδίδουν τήν παράταξή τους, ἄλλοι νά αὐτομολοῦν ἀπό τήν ἀγωνία τους, ἐνῶ ἄλλοι νά προσπαθοῦν νά κυβερνήσουν τά σκάφη πού κλυδωνίζονται ἀπό τούς ἀνέμους καί νά ἐπιτεθοῦν στούς ἀντιπάλους, καί νά ἀλληλοσκοτώνωνται ἀπό τήν ἀνταρσία πού ἔφερε ὁ φθόνος γιά τούς νικητές καί ἡ ἐπιθυμία νά νικήση ὁ καθένας μόνος του.

Καί μέσα σέ ὅλα αὐτά φαντάσου ἕναν φοβερό καί ἀνάμεικτο θόρυβο σέ ἐκεῖνο τό σημεῖο ἀπό τούς ἀνέμους πού σφυρίζουν, ἀπό τόν πάταγο τῶν πλοίων, ἀπό τό κόχλασμα τῆς τρικυμίας, ἀπό τήν βουή τῶν πολεμιστῶν πού ἀφήνουν τίς κραυγές τους ἀνάλογα μέ τό τί παθαίνουν, καί ἐξ αἰτίας ὅλων αὐτῶν νά μήν ἀκούγεται ἡ φωνή οὔτε τοῦ ναυάρχου οὔτε τοῦ κυβερνήτη, ἀλλά νά ἐπικρατῆ φοβερή ἀταξία καί σύγχυση μέ ὅλα αὐτά τά ὑπερβολικά κακά, ὥστε νά κάνουν μεγάλα λάθη ἀπό ἀπόγνωση γιά τήν ζωή τους.

Πρόσθεσε σέ ὅλα αὐτά καί τήν βαρύτατη ἀσθένεια τῆς δοξομανίας, ὥστε, ἐνῶ τό καράβι πάει στόν βυθό, οἱ ἐπιβάτες νά μαλώνουν μεταξύ τους γιά τά πρωτεῖα.

Πήγαινε τώρα ἀπό τήν εἰκόνα σέ αὐτό τό ἴδιο τό κακό. Μήπως καί παλαιότερα τό ἀρειανικό σχίσμα, ἀφοῦ ἀποχωρίσθηκε ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ σάν ἀντίπαλη μερίδα, δέν ἦταν ἡ μοναδική ἐχθρική παράταξη; Ὅταν μετά ἀπό μακροχρόνια καί φοβερή ἔριδα ἄρχισαν τόν φανερό πόλεμο ἐναντίον μας, τότε ὁ πόλεμος διαχωρίσθηκε σέ πολλά μέρη καί μέ μύριους τρόπους, ὥστε νά ὑπάρχη σέ ὅλους ἕνα ἀδιάλλακτο μίσος λόγῳ τοῦ γενικοῦ ἐχθρικοῦ κλίματος καί λόγῳ τῆς ὑποψίας τοῦ ἑνός πρός τόν ἄλλον.

Αὐτός ὁ σάλος τῶν Ἐκκλησιῶν δέν εἶναι πιό ἄγριος ἀπό τήν κάθε θαλασσοταραχή; Κατ’ αὐτόν τόν σάλο ἔχει μετακινηθῆ κάθε ὅριο πού ἔθεσαν οἱ Πατέρες, κάθε θεμέλιο καί κάθε δογματικό ὀχυρό ἔχει διασαλευθῆ. Τά πάντα συγκλονίζονται καί σείονται καθώς στηρίζονται σέ σαθρή βάση. Ἀλληλοκαταστρεφόμαστε μέ τό νά ἐπιτιθέμεθα ὁ ἕνας στόν ἄλλον. Κι ἄν δέν σέ προφτάση ὁ ἐχθρός, σέ πληγώνει ὁ σύντροφος. Καί ἄν πέσης πληγωμένος, σέ καταπατᾶ ὁ συμπολεμιστής. Τόση κοινωνία ἔχουμε μεταξύ μας, ὅσο ἀπό κοινοῦ μισοῦμε τούς ἐχθρούς μας. Καί ὅταν περάσουν οἱ ἐχθροί, τότε βλέπουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον ὡς ἐχθρό.

Ἀκόμη δέ ποιός θά μποροῦσε νά μετρήση τό πλῆθος τῶν ναυαγίων; Ἄλλοι βυθίζονται ἀπό ἐπίθεση τῶν ἐχθρῶν, ἄλλοι ἀπό τήν καλυμμένη ἔχθρα τῶν συμμάχων, ἄλλοι ἀπό τήν ἀπειρία τῶν ἡγετῶν τους. Ὁλόκληρες Ἐκκλησίες βυθίσθηκαν αὔτανδρες, ἐπειδή ἔπεσαν ἐπάνω σέ δόλιους αἱρετικούς ὑφάλους, ἄλλοι παρέλαβαν τήν διακυβέρνηση τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά ναυάγησαν στήν πίστη, ἐπειδή δέν ἤθελαν νά ἀκολουθήσουν τό σωτήριο πάθος. Οἱ ταραχές πού προέρχονται ἀπό τούς ἄρχοντες τοῦ κόσμου τούτου καί ἀνατρέπουν τούς λαούς δέν εἶναι σφοδρότερες ἀπό κάθε θύελλα καί καταιγίδα;

Πράγματι, θλιβερό καί σκυθρωπό σκοτάδι ἔχει καλύψει τίς Ἐκκλησίες, ἐπειδή ἔχουν ἐκδιωχθῆ οἱ λαμπτῆρες πού τοποθέτησε ὁ Θεός στόν κόσμο γιά νά φωτίζουν τίς ψυχές τῶν λαῶν. Καί ἐνῶ ἤδη ὑπάρχει ὁ φόβος νά διαλυθῆ τό πᾶν, ἡ ὑπερβολική μεταξύ τους φιλονικία δέν τούς ἐπιτρέπει νά δοῦν τόν κίνδυνο. Περισσότερο ὑπολογίζεται ἡ προσωπική βλάβη παρά τό κοινό καί δημόσιο συμφέρον, στόχος εἶναι ἡ ἐπικράτηση στούς ἀντιπάλους παρά τό κοινό καλό, καί ἡ ἱκανοποίηση τοῦ ἐγωϊσμοῦ ἀπό τίς μελλοντικές ἀμοιβές. Γι’ αὐτό ὅλοι, μέ ὅποιον τρόπο μποροῦν, σηκώνουν φονικά χέρια ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου. Κάποια τραχεία κραυγή ἀπό αὐτούς πού ἀντιμάχονται μεταξύ τους, μία ἀκατανόητη βοή καί ἕνας δυσδιάκριτος ἦχος ἀπό τούς συνεχεῖς θορύβους ἔχει γεμίσει ὅλη τήν Ἐκκλησία καί διαστρέφεται τό εὐθές δόγμα τῆς εὐσεβείας ἀπό τίς ὑπερβολές καί τίς ἐλλείψεις.

Ἄλλοι μέ τήν σύγχυση τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος ὁδηγοῦνται στόν Ἰουδαϊσμό, ἄλλοι μέ τό νά δέχωνται ἀντίθεση τῶν φύσεων ὁδηγοῦνται στόν Ἑλληνισμό. Οὔτε ἡ θεόπνευστη Γραφή ἀρκεῖ νά τούς συμβιβάση, οὔτε οἱ ἀποστολικές παραδόσεις μποροῦν νά τούς συμφιλιώσουν.

Μία εἶναι ἡ προϋπόθεση τῆς φιλίας, τό νά ὁμιλῆ κανείς κολακευτικά. Γιά τήν δημιουργία δέ τῆς ἔχθρας εἶναι ἀρκετό τό νά μήν συμφωνῆ κάποιος μέ τήν γνώμη τοῦ ἄλλου. Ἡ ὁμοιότητα τοῦ σφάλματος προκαλεῖ ἐμπιστοσύνη περισσότερο ἀπό κάθε συνωμοσία γιά τήν συμμετοχή σέ ἀνταρσία.

Θεολόγος δέ εἶναι ὁποιοσδήποτε, ἔστω κι ἄν ἡ ψυχή του εἶναι στιγματισμένη ἀπό μύριες κηλίδες. Γι’ αὐτό οἱ νεωτεριστές βρίσκουν εὔκολα πολλούς συνεργάτες στήν ἀνταρσία τους. Γι’ αὐτό καί αὐτοχειροτόνητοι πού ἐπιδιώκουν μέ κάθε μέσον τήν κατάληψη τῆς ἐξουσίας ἔχουν ἀναλάβει τήν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας, ἀγνοώντας τήν οἰκονομία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καί ἐνῶ οἱ εὐαγγελικοί θεσμοί βρίσκονται σέ παντελῆ σύγχυση λόγῳ τῆς ἀταξίας, ὑπάρχει ἀπερίγραπτη σπουδή γιά τά ἀξιώματα καί ὁ καθένας ἀπό αὐτούς πού θέλουν νά ἐπιδειχθοῦν ἀγωνίζεται ὁ ἴδιος νά ἀνέλθη στό ἀξίωμα. Λόγῳ αὐτῆς τῆς φιλαρχίας ἐπικρατεῖ πολύ μεγάλη ἀναρχία μεταξύ τῶν λαῶν. Γι’ αὐτό οἱ συστάσεις τῶν ὑπευθύνων εἶναι ἀνώφελες καί χωρίς ἀποτέλεσμα, γιατί ὁ καθένας λόγῳ τῆς ἀμάθειας καί τοῦ ἐγωϊσμοῦ πιστεύει ὅτι πρέπει νά ἐξουσιάζη καί ὄχι νά ὑπακούη στούς ἄλλους.

Γι’ αὐτό καί θεώρησα ὅτι εἶναι προτιμότερο νά σιωπήσω παρά νά ὁμιλήσω, γιατί μέσα σέ τόσους θορύβους εἶναι ἀδύνατον νά εἰσακουσθῆ ἡ φωνή κάποιου ἀνθρώπου. Γιατί, ἄν εἶναι ἀληθινοί οἱ λόγοι τοῦ «Ἐκκλησιαστῆ», «οἱ λόγοι τῶν σοφῶν ἀκούγονται ὅταν ἐπικρατῆ ἡσυχία», δέν θά ταίριαζε στήν παροῦσα κατάσταση νά ὁμιλήσω γι’ αὐτά. Ἀκόμη ἐνθυμοῦμαι καί τό προφητικό λόγιο: «ὁ συνετός θά σιωπήση κατά τόν καιρό ἐκεῖνο διότι ὁ καιρός εἶναι πονηρός».

Καί πράγματι εἶναι πονηρός ὁ καιρός, διότι ἄλλοι φροντίζουν νά πέση κάτω κάποιος, ἄλλοι χοροπηδοῦν γύρω ἀπό αὐτόν πού ἔπεσε, ἄλλοι ἐπικροτοῦν τήν πτώση καί δέν ὑπάρχει κάποιος πού ἀπό συμπάθεια θά δώση τό χέρι του νά σηκωθῆ αὐτός πού γονάτισε. Ἄν καί κατά τόν παλαιό νόμο κατακρίνεται ἀκόμη καί αὐτός πού προσπέρασε μέ ἀδιαφορία τό ζῶο τοῦ ἐχθροῦ πού γονάτισε ἀπό τό βάρος. Τώρα, ὅμως, δέν ἰσχύουν τά ἴδια. Γιατί; Διότι γενικῶς ψυχράνθηκε ἡ ἀγάπη, ἐξαφανίσθηκε ἡ σύμπνοια μεταξύ τῶν ἀδελφῶν, ἀγνοεῖται ἀκόμη καί τό ὄνομα τῆς ὁμόνοιας, χάθηκαν οἱ νουθεσίες ἀπό ἀγάπη, δέν ὑπάρχει πουθενά χριστιανική συμπάθεια, δέν χύνεται πουθενά δάκρυ συμπάθειας. Δέν ὑπάρχει αὐτός πού θά στηρίξη τόν ἀσθενῆ στήν πίστη, ἀλλά ἔχει ἀνάψει τόσο μίσος μεταξύ τῶν συμπολιτῶν, ὥστε ὁ καθένας χαίρεται περισσότερο μέ τίς συμφορές τοῦ πλησίον παρά μέ τά δικά του ἐπιτεύγματα. Ὅπως συμβαίνει μέ τίς ἐπιδημίες, πού καί ὅσοι προσέχουν μέ ἀκρίβεια τήν δίαιτα ὑποφέρουν ἐξίσου μέ τούς ἄλλους, ἐπειδή λόγῳ τῆς συναναστροφῆς μέ τούς ἀσθενεῖς ἀσθενοῦν καί αὐτοί, ἔτσι καί τώρα ἐξομοιωθήκαμε ὅλοι μεταξύ μας, γιατί σάν ἐπιδημία ἡ φιλονικία ἡ ὁποία κατέλαβε τίς ψυχές μας μᾶς ὁδήγησε στό νά φροντίζουμε γιά τό κακό.

Γι’ αὐτό καί στίς θέσεις τῶν δικαστῶν κάθονται πρόσωπα χωρίς ἔλεος καί σκληρά σέ ὅσους σφάλλουν, ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη ὑπάρχουν ἀγνώμονες κριτές πού ἀντιμετωπίζουν δυσμενῶς τά κατορθώματα καί, ὅπως φαίνεται, τόσο πολύ ἔχει στερεωθῆ τό κακό, ὥστε γίναμε πιό ἄλογοι καί ἀπό τά ἄλογα ζῶα. Διότι ἐκεῖνα κάνουν μία εἰρηνική ἀγέλη μεταξύ τους, σέ μᾶς ὅμως αὐτός ὁ φοβερός πόλεμος ἔχει ξεσπάσει ἐναντίον τῶν ὁμοφύλων μας.

Γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους ἔπρεπε νά σιωπήσω, ἀντίθετα, ὅμως, ἀπό τήν ἄλλη μεριά μέ εἵλκυε ἡ ἀγάπη, ἡ ὁποία δέν ζητᾶ τό δικό της συμφέρον καί ἀπαιτεῖ νά ὑπερνικᾶ κανείς ὅλες τίς δυσκολίες τῶν καιρῶν καί τῶν πραγμάτων. Μᾶς δίδαξαν οἱ τρεῖς παῖδες, πού ρίφθηκαν στήν βαβυλώνια κάμινο, ὅτι ἀκόμη κι ἄν δέν ὑπάρχη κανένας σύμμαχος τῆς εὐσεβείας, πρέπει κανείς νά ἐπιτελῆ καί μόνος τό καθῆκον του. Αὐτοί μέσα ἀπό τήν φλόγα τῆς καμίνου ὑμνοῦσαν τόν Θεό, χωρίς νά ὑπολογίζουν τό πλῆθος τῶν ἀσεβῶν, ἀλλά οἱ τρεῖς τους ἦταν ἀρκετοί γιά νά στηριχθοῦν μεταξύ τους.

Γι’ αὐτό οὔτε καί ἐμᾶς μᾶς φόβισε τό πλῆθος τῶν ἀντιπάλων, ἀλλά, ἀφοῦ στηρίξαμε τήν ἐλπίδα στήν βοήθεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διακηρύξαμε μέ παρρησία τήν ἀλήθεια. Ἄλλωστε θά ἦταν τό πιό παράλογο ἀπό ὅλα, ἄν αὐτοί, πού βλασφημοῦν τό Πνεῦμα ἐξαγγέλλουν μέ τόσο θράσος καί μέ τόση εὐκολία τήν ἀσέβειά τους, ἐνῶ ἐμεῖς πού ἔχουμε τέτοιον σύμμαχο καί συνήγορο νά διστάζουμε νά ὑπηρετήσουμε τήν διδασκαλία, ἡ ὁποία ἔφθασε μέχρις ἐμᾶς μέ τήν παράδοση τῶν πατέρων καί διασώθηκε μέ τήν μνήμη ἀπό γενεά σέ γενεά. Ἐπί πλέον ἐνίσχυσε αὐτήν τήν διάθεσή μας ἡ φλόγα τῆς εἰλικρινοῦς ἀγάπης σου, ἡ σοβαρότητα καί ἡ πραότητα τοῦ χαρακτήρα σου, τά ὁποῖα ἦταν ἐγγύηση ὅτι δέν θά γίνονταν γνωστά σέ πολλούς ὅσα θά γράφονταν. Ὄχι γιατί ἦταν ἄξια νά ἀποκρυφθοῦν, ἀλλά γιατί δέν ἔπρεπε νά ριφθοῦν τά μαργαριτάρια στούς χοίρους.

Αὐτά εἶχα νά πῶ ἐγώ. Γιά σένα ὅμως, ἄν μέν εἶναι ἀρκετά ὅσα ἔχουν λεχθῆ, ἄς μήν γίνεται πλέον λόγος γι’ αὐτό τό θέμα. Ἄν ὅμως σοῦ φανοῦν ἐλλιπῆ, δέν θά μέ πειράξη νά ἀσχοληθῆς φιλόπονα μέ τήν ἔρευνα καί μέ ἐρώτηση ὄχι ἐριστική νά συμπληρώσης τήν γνώση σχετικά μέ τό θέμα. Εὔχομαι νά βοηθήση ὁ Κύριος ὥστε εἴτε διά μέσου ἐμοῦ εἴτε μέσω ἄλλων νά συμπληρωθοῦν τά ἐλλείποντα μέ τήν γνώση, ἡ ὁποία δίνεται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα σέ ὅσους εἶναι ἀντάξιοι αὐτῶν τῶν δωρεῶν».
Περίληψη καί σχόλιο

Τό κείμενο αὐτό πού παρατέθηκε σέ μετάφραση εἶναι ἐκπληκτικό καί περιγράφει τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν Ἐκκλησία τόν 4ο αἰώνα μ.Χ. καί μάλιστα παρουσιάζεται μέ καταπληκτικό τρόπο ἀπό τόν Μέγα Βασίλειο καί δείχνει τόν τρόπο πού τήν ἀντιμετώπισε ὁ Μέγας αὐτός Ἱεράρχης τῆς Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας καί Οἰκουμενικός διδάσκαλος. Ἐνδεικτικῶς θά τονισθοῦν μερικά σημεῖα.

1.Σέ αὐτό τό κείμενο περιγράφονται μέ λεπτομερῆ καί ἀκριβῆ τρόπο τά ὅσα συμβαίνουν σέ μιά ναυμαχία. Ἡ ὅλη εἰκόνα εἶναι ἐκρηκτική ἀπό τήν σύρραξη τῶν πλοίων, τήν δύναμη τῶν πολεμιστῶν, τήν τρικυμία τῆς θάλασσας, τό σκοτάδι τῆς νύκτας, τήν δύναμη τῶν ἀνέμων, τήν ἀλληλοεξόντωση τῶν πολεμιστῶν, τόν θόρυβο πού προκαλοῦν τά πλοῖα, τήν κραυγή τῶν ἀνθρώπων, τήν ἀταξία πού ἐπικρατεῖ, τό βύθισμα τῶν πλοίων, ἀλλά καί τήν διαμάχη τῶν ἀνθρώπων γιά τά πρωτεῖα, ἀκόμη καί σέ αὐτήν τήν φρικτή κατάσταση.

2.Ὅλα αὐτά τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τῆς ναυμαχίας ὁμοιάζουν μέ τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στίς Ἐκκλησίες λόγῳ τῆς αἱρέσεως τοῦ Ἀρείου, ἀλλά καί τῆς αἱρέσεως τῶν Πνευματομάχων. Πρόκειται γιά ἕναν σάλο στίς Ἐκκλησίες, πού ὁμοιάζει μέ θαλασσοταραχή, ἀφοῦ μετακινοῦνται τά ὅρια καί τά θεμέλια πού ἔθεσαν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπικρατεῖ μιά διαμάχη μεταξύ τῶν Ἐπισκόπων καί τῶν Χριστιανῶν. Βυθίζονται οἱ Χριστιανοί ἀπό τούς ἐχθρούς, ἀλλά καί ἀπό τήν ἀπειρία τῶν ἡγετῶν. Ἀκόμη βυθίσθηκαν Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες ὁμοιάζουν μέ πλοῖα, ἐπειδή προσέκρουσαν σέ ὕφαλους αἱρετικῶν, ἀλλά καί ὅσοι ἀνέλαβαν τήν κυβέρνηση τῶν Ἐκκλησιῶν ναυάγησαν κατά τήν πίστη. Ἡ ἀτμόσφαιρα εἶναι πολεμική ἀπό τούς ἄρχοντες, ἐπικρατεῖ σκοτάδι πνευματικό, φιλονικία μεταξύ τῶν Χριστιανῶν. Φονεύει ὁ ἕνας τόν ἄλλο, διαστρέφονται τά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς θεολόγοι ἀναδεικνύονται αὐτοί πού ἔχουν πολλές κηλίδες, καί ἀκόμη, ἐνῶ εἶναι αὐτοχειροτόνητοι, ἀνέλαβαν τήν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπικρατεῖ μεγάλη φιλαρχία.

3.Ἐπειδή ὁ Μέγας Βασίλειος ἔβλεπε ὅλη αὐτήν τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν Ἐκκλησία, ὁμολογεῖ ὅτι προτιμοῦσε νά μήν ὁμιλήση, γιατί δέν θά τόν ἄκουγε κανένας, καί προτίμησε τήν σιωπή. Οἱ καιροί εἶναι πονηροί. Δέν ὑπάρχει συμπάθεια, ἀλλά ἄλλοι ἐπιδιώκουν τήν πτώση τῶν ἀντιπάλων τους, ἄλλοι χοροπηδοῦν γι’ αὐτόν πού ἔπεσε, ἄλλοι ἐπικροτοῦν τήν πτώση τοῦ ἄλλου.

Ἔτσι, φυγαδεύθηκε ἡ ἀγάπη, δέν ὑπάρχει συμπάθεια, ἄναψε τό μίσος καί χαίρονται μέ τίς συμφορές τῶν ἄλλων. Συμβαίνει ὅ,τι καί στίς ἐπιδημίες ἀπό τίς ἀρρώστιες, ἀφοῦ ὅλοι ἔχουν ἀρρωστήσει. Ὑπάρχουν σκληροί δικαστές καί ἀγνώμονες κριτές.

4.Παρά τό ὅτι σέ αὐτήν τήν κατάσταση ὁ Μέγας Βασίλειος προτιμοῦσε νά σιωπήση, ὅμως τόν ὑπερνίκησε ἡ ἀγάπη καί γράφει αὐτό τό κείμενο στόν φίλο του Ἀμφιλόχιο Ἰκονίου πού τόν ἐρώτησε σχετικῶς. Σέ αὐτό παρακινήθηκε ἀπό τούς Τρεῖς Παῖδες στήν Βαβυλώνα, πού ρίφθηκαν στήν κάμινο, γιατί θεώρησαν ὅτι πρέπει κανείς νά ἐπιτελῆ τό καθῆκον του, ἔστω καί ἄν δέν ὑπάρχη κανένας ἄλλος σύμμαχος στήν εὐσέβεια. Οἱ Τρεῖς Παῖδες ὑμνοῦσαν τόν Θεό μέσα ἀπό τήν φλόγα τῆς καμίνου, καί ἦταν ἀρκετό νά στηριχθοῦν μεταξύ τους.

Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει ὅτι, ὅπως οἱ Τρεῖς Παῖδες στήν κάμινο τοῦ πυρός, ἔτσι καί αὐτόν δέν τόν φόβησε τό πλῆθος τῶν ἀντιπάλων, ἀλλά διακήρυξε τήν ἀλήθεια μέ παρρησία, ἀφοῦ στήριξε τήν ἐλπίδα στήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, προσέφερε τήν διδασκαλία πού κληρονόμησε ἀπό τούς Πατέρες.

Στό τέλος λέγει στόν παραλήπτη τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς, στόν ἅγιο Ἀμφιλόχιο Ἰκονίου, ὅτι ἄν εἶναι ἀρκετά ὅσα ἔγραψε ἔχει καλῶς, ἄν ὅμως φανοῦν ἐλλιπῆ, δέν τόν πειράζει νά ἀσχοληθῆ μέ φιλοπονία καί νά συμπληρώση τό θέμα. Εὔχεται, λοιπόν, νά βοηθήση ὁ Κύριος εἴτε διά αὐτοῦ εἴτε διά μέσου ἄλλων νά συμπληρωθοῦν τά ἐλλείποντα μέ τήν γνώση πού δίνεται ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα, σέ ὅσους εἶναι ἀντάξιοι αὐτῶν τῶν δωρεῶν.

Οἱ λόγοι αὐτοί τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μέ ἐκφράζουν ἀπόλυτα. Καί σήμερα ἐπικρατεῖ παρόμοια κατάσταση στήν Ἐκκλησία, ἡ ὁποία ὁμοιάζει μέ μία ναυμαχία καί ἕναν πόλεμο, ἀλλά ἀκόμη καί μέ ἐπιδημία ἀσθενειῶν. Αὐτό φαίνεται στήν κατάσταση πού ἐπικρατεῖ σέ ὅλες τίς Ἐκκλησίες, ἰδίως στήν Οὐκρανία. Στήν κατάσταση αὐτή, ἄλλοτε σιωπᾶ κανείς, γιατί αἰσθάνεται ὅτι δέν θά εἰσακουσθῆ, ἄλλοτε ἀπό ἀγάπη τολμᾶ νά μιλήση μέσα ἀπό τό καμίνι τοῦ πυρός.

Τελικά, καί ὅταν γράφουμε, πρέπει νά ἔχουμε τήν αἴσθηση ὅτι αὐτά εἶναι ἐλλιπῆ καί καταθέτοντας αὐτήν τήν ἐλλιπῆ γνώση, τά ἀφήνουμε στόν Θεό γιά νά τά συμπληρώση μέ ἄλλον, ὁ ὁποῖος θά φωτισθῆ ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα.

Ἐμεῖς κάνουμε τό καθῆκον μας καί τό ἐμπιστευόμαστε στήν Ἐκκλησία γιά νά τό κρίνη, νά τό ἀπορρίψη ἤ νά τό ἀξιοποιήση. Μέ αὐτό τό πνεῦμα τολμῶ νά γράψω τά ἑπόμενα καί μέ αὐτό τό πνεῦμα πρέπει νά διαβασθοῦν. Ἰσχύει καί ἐδῶ ὁ λόγος τοῦ ποιητῆ Νίκου Καρούζου: «Μή μέ διαβάζετε ὅταν ἔχετε δίκιο», ὅταν εἶσθε πεπεισμένοι γιά τήν ὀρθότητα καί τό ἀλάθητο τῆς ἄποψής σας.
2. Ἡ σύγχρονη κατάσταση τῆς Ἐκκλησίας μέ ἀφορμή τό Οὐκρανικό θέμα

Θά ἀναφέρω τά ὑπάρχοντα δεδομένα (γιά τό σύγχρονο Οὐκρανικό θέμα) καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο τό θέμα θά μποροῦσε νά ἐπιλυθῆ.
α) Τά ὑπάρχοντα δεδομένα

Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου φθάσαμε στά ἑξῆς περιπεπλεγμένα σημεῖα.

Πρῶτον. Μέ Πανορθόδοξες διασκέψεις ἐπῆλθε συμφωνία στό κείμενο γιά τήν χορήγηση τῆς αὐτοκεφαλίας σέ μιά Ἐκκλησία. Ἡ διαφωνία ἔγινε στό ποιός θά ὑπογράφη τόν Τόμο τῆς αὐτοκεφαλίας, καί γι’ αὐτό δέν ἐλήφθη ἀπόφαση.

Κατόπιν τούτου, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης χορήγησε τήν αὐτοκεφαλία στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ὅπως τό ἔκανε καί σέ ἄλλες κατά τόπους Ἐκκλησίες, κατά τό λεγόμενο ἐθιμικό δίκαιο, ἡ ὁποία αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία ἀποτελέσθηκε ἀπό τήν σχισματική ὁμάδα τοῦ καθαιρεθέντος Φιλαρέτου καί τήν σχισματική ὁμάδα τοῦ Μακαρίου, γιά τήν ὁποία ἀμφισβητοῦνται τόσο ἡ Ἱερωσύνη ὅσο καί ἡ ἀποστολική διαδοχή. Θεωρῶ ὅτι τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἀφοῦ ἀξιολόγησε τήν κατάσταση πού ὑπάρχει στήν Οὐκρανία, κυρίως, ἀφοῦ κατάλαβε πλήρως τήν τακτική τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας σέ βάρος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, χορήγησε τήν αὐτοκεφαλία, καί πιστεύω ὅτι δέν θά τήν ἀνακαλέση.

Δεύτερον. Τό Πατριαρχεῖο Μόσχας δέν δέχθηκε τήν ἀπόφαση αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν χορήγηση τῆς αὐτοκεφαλίας στήν Οὐκρανία, εἶναι ἀντίθετο μέ τήν παρέμβαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στήν Οὐκρανία. Μάλιστα δέ ἐν ὄψει καί τῆς ἀποφάσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατραρχείου γιά τήν χορήγηση τῆς αὐτοκεφαλίας, ἔπαυσε τήν μνημόνευση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου στά Δίπτυχα καί ἀκόμη συνέστησε στούς Ρώσους καί Οὐκρανούς νά μήν ἔχουν ἐκκλησιαστική κοινωνία μέ Ἐκκλησίες πού μνημονεύουν τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη.

Κατά τήν γνώμη μου, ἀπό ὅ,τι φαίνεται μέχρι τώρα, ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας γιά διαφόρους λόγους δέν θά ὑποχωρήση καί δέν θά δεχθῆ τετελεσμένα γεγονότα στήν Οὐκρανία. Θεωρῶ, ὅτι καί ἄν μερικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἀναγνωρίσουν τήν αὐτοκεφαλία τῆς Οὐκρανίας, τό πρόβλημα θά παραμείνη ἐφ’ ὅσον δέν θά τό ἀποδεχθῆ ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας.

Τρίτον. Οἱ λοιπές Αὐτοκέφαλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, γιά διαφόρους λόγους, βρίσκονται σέ στάση ἀναμονῆς ἤ ὑποστηρίζουν τήν Μόσχα. Εἶναι διστακτικές νά ἀναγνωρίσουν τόν Ἐπιφάνιο ὡς Προκαθήμενο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας. Δέν γνωρίζω τί θά ἀποφασίσουν στό προσεχές διάστημα. Πάντως κατά τήν ἐνθρόνιση τοῦ Ἐπιφανίου δέν παρευρέθησαν ἐκπρόσωποι τῶν ἄλλων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν πλήν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί δέν ἀπεστάλησαν συγχαρητήριες εὐχές γιά τήν ἀνάληψη τῆς προεδρίας τῆς Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας.

Τέταρτον. Στήν Οὐκρανία ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἔκρυθμη ἡ ἐκκλησιαστική κατάσταση. Ὑπάρχει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἐπιφάνιος ὡς Προκαθήμενος τῆς Ὀρθοδόξου Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, ὁ Μητροπολίτης Ὀνούφριος πού ὑπάγεται στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, καί ὁ λεγόμενος «ἐπίτιμος Πατριάρχης Φιλάρετος», ὁ ὁποῖος ὑπανεχώρησε ἀπό τήν ἀρχική του συμφωνία, δέν δέχεται τόν Τόμο τῆς αὐτοκεφαλίας, διότι δέν συμφωνεῖ μέ τήν κατάργηση τοῦ «Πατριαρχείου», τό ὁποῖο αὐτός ἀνακήρυξε. Ἐνδεχομένως, θά ὑπάρξουν καί ἄλλες ἐξελίξεις. Τά γεγονότα ὁμοιάζουν μέ μιά κινούμενη ἄμμο.

Πέμπτον. Ὑπάρχουν καί ἄλλες Τοπικές Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες ὑπάγονται σέ ἄλλα Πατριαρχεῖα, οἱ ὁποῖες κατά καιρούς ἐξέφρασαν τήν ἐπιθυμία τους νά ἀποκτήσουν αὐτοκεφαλία, ἐπειδή ἀνήκουν σέ ἰδιαίτερες κρατικές ὀντότητες, βάσει τῶν Κανόνων, τοῦ λδ´ τῶν Ἀποστόλων, ιζ’ τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καί λη’ τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὅπως τό διετύπωσε ὁ Μέγας Φώτιος ὅτι τά ἐκκλησιαστικά συμμεταβάλλονται μέ τά πολιτικά. Ἐνδεχομένως νά ὑπάρχουν καί ἄλλες Ἐκκλησίες, οἱ ὁποῖες πρός τό παρόν δέν ἔχουν ἐκφρασθῆ καί θά ζητήσουν τήν αὐτοκεφαλία. Ἔχουν δημοσιευθῆ συγκεκριμένα ὀνόματα Ἐκκλησιῶν, τά ὁποῖα δέν θέλω νά μνημονεύσω ἐδῶ, γιά νά μή δημιουργηθῆ ἕνα ἐπί πλέον πρόβλημα.

Βεβαίως, τό λεγόμενο αὐτοκέφαλο στήν πρώτη χιλιετία λειτουργοῦσε διαφορετικά ἀπό ὅ,τι λειτουργεῖ στήν δεύτερη χιλιετία μέ βάση τήν ἀρχή τῆς Φεουδαρχίας, τῆς Μεταρρύθμισης καί τήν ἀρχή τῶν ἐθνοτήτων πού ἐμφανίσθηκε τόν 12ο αἰώνα καί ἀναπτύχθηκε μέ τόν Διαφωτισμό καί τήν Γαλλική Ἐπανάσταση τόν 18ο αἰώνα, ὅπως τό ἀνέλυσε ὁ καθηγητής π. Γρηγόριος Παπαθωμᾶς.

Αὐτό σημαίνει ὅτι θά πρέπει νά ληφθῆ μιά ἀπόφαση γιά τό πῶς χορηγεῖται τό αὐτοκέφαλο, μέσα στό πλαίσιο τῆς συνοδικότητος καί τῆς ἱεραρχικότητος τοῦ πολιτεύματος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, γιά νά μήν δημιουργοῦνται συνεχῶς ἐντάσεις καί σχίσματα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ ἀφορμή τό θέμα αὐτό.

Ὅπως κατ’ οἰκονομίαν καί πρός καιρόν ἐλήφθη ἀπόφαση γιά τήν διασπορά, ἤτοι τήν λεγόμενη «αἵρεση τῆς συνεδαφικότητας», μέ τίς Ἐπισκοπικές Συνελεύσεις, ἔτσι πρέπει νά ληφθῆ ἀπόφαση γιά τό θέμα τῆς χορήγησης αὐτοκεφαλίας σέ μιά Ἐκκλησία.

Εἶναι γνωστόν ὅτι ἔγινε μιά τέτοια προσπάθεια γιά νά ἐπιλυθῆ τό σοβαρό αὐτό πρόβλημα, ἀλλά δυστυχῶς σταμάτησε στό σημεῖο στό ποιός θά ὑπογράφη τόν Τόμο τῆς αὐτοκεφαλίας, δηλαδή ὑπονομεύθηκαν τά προνόμια τῆς Πρωτόθρονης Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης.

Στίς ἡμέρες μας αὐτό πλέον εἶναι τό ζητούμενο, ὅτι, δηλαδή, πρέπει νά ἐπανέλθη ἡ συζήτηση γιά τήν χορήγηση τοῦ αὐτοκεφάλου –ἤδη γιά τό περιεχόμενο τοῦ κειμένου ὑπάρχει πανορθόδοξη ἀπόφαση– ὄχι μόνον γιά τήν Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ἀλλά καί γιά ἄλλες ἐκκλησιαστικές ἐπαρχίες, ἄλλων Πατριαρχείων, ὥστε νά μήν ἀρχίσουν νέες ἐντάσεις καί νέα σχίσματα. Εἶναι εὐνόητον ὅτι αὐτό πρέπει νά τό ἐπιλύση μιά Πανορθόδοξη Σύνοδος ἤ ἡ Συνάντηση τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Πάντως, ὅλα αὐτά περιπλέκουν τό πρόβλημα καί γιά νά μή μονιμοποιηθῆ ἡ σχισματική αὐτή κατάσταση, κατά τό λόγιον «τό πολυχρόνιον καί δυσθεράπευτον», πρέπει νά βρεθῆ μιά λύση.
β) Μερικές ἄτυπες ἐνέργειες

Ἀφοῦ ἔτσι ἔχουν τά πράγματα, τό ἐρώτημα τό ὁποῖο τίθεται εἶναι τό πῶς θά ἐπιλυθῆ αὐτό τό σοβαρό ἐκκλησιαστικό ζήτημα, τό ὁποῖο δημιουργεῖ προβλήματα στίς σχέσεις μέ ὅλες τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες.

Δέν ἔχω ἀκούσει μέχρι τώρα σοβαρές προτάσεις γιά τήν ἐπίλυση τοῦ θέματος. Ἡ μοναδική σοβαρή πρόταση πού ἀκούσθηκε εἶναι νά συγκληθῆ μιά Πανορθόδοξη Σύνοδος ἡ ὁποία θά ἀντιμετωπίση τό θέμα αὐτό καί θά λάβη τελικές ἀποφάσεις. Μερικές ἄλλες προτάσεις πού ἐτέθησαν δέν μποροῦν οὔτε κἄν νά συζητηθοῦν, γιατί δέν μποροῦν νά ὑλοποιηθοῦν.

Ὅμως, τό θέμα εἶναι ὅτι, προκειμένου νά ἀποφασισθῆ σύγκληση μιᾶς Πανορθοδόξου Συνόδου, πρέπει νά ὑπάρξη σοβαρή προετοιμασία καί συγκεκριμένη πρόταση στήν ὁποία νά συγκλίνη ἡ πλειοψηφία τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί φυσικά νά τήν ἀποδεχθοῦν τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας. Διότι δέν μπορεῖ νά συγκληθῆ μιά Πανορθόδοξη Σύνοδος ἤ Συνάντηση Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἄν δέν τήν καλέση ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί ἄν δέν ἔχη ὡριμάσει τό θέμα γιά λύση. Καί, βεβαίως, ἐάν προηγουμένως δέν ὑπάρχη σύγκλιση ἀπόψεων σέ μιά συγκεκριμένη πρόταση τήν ὁποία νά ἀποδεχθοῦν οἱ κατά Τόπους Ἐκκλησίες, κυρίως τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας, δέν ὑπάρχει λόγος νά γίνη ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος.

Αὐτό σημαίνει ὅτι πρέπει κάποιοι ἐκκλησιαστικοί παράγοντες νά ἐπεξεργασθοῦν μιά πρόταση τήν ὁποία εἶναι δυνατόν νά ἀποδεχθῆ τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας. Βεβαίως, πρέπει νά ὑπάρχη συζήτηση καί μέ τήν πολιτική ἡγεσία τῆς Οὐκρανίας. Διότι, ἄν κρίνω τά πράγματα σέ σχέση μέ τήν χορήγηση τῆς αὐτοκεφαλίας στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καί τήν χορήγηση τῶν λεγομένων Νέων Χωρῶν σέ αὐτήν, ὑπῆρξε ἀπόφαση καί ἀποδοχή τῶν τριῶν παραγόντων, ἤτοι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας.

Ἐάν δέν γίνη μιά τέτοια σοβαρή προεργασία, μέ ἐπίπονες ἐνέργειες, μέ νηφαλιότητα, μέ διάκριση καί προσευχή, δέν εἶναι δυνατόν νά συνέλθη ἡ Πανορθόδοξη Σύνοδος, γιατί τότε θά συνέλθη γιά νά ἐπικυρωθῆ ἡ διαφωνία καί, φυσικά, θά ἀποτύχη νά λάβη συγκεκριμένη ἀπόφαση. Ἔτσι θά φανῆ ἀκόμη περισσότερο ἡ διάσπαση πού ὑπάρχει μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.
γ) Μιά πρόταση γιά ἐπεξεργασία

Ποιά, λοιπόν, θά μποροῦσε νά εἶναι μιά πρόταση πού θά μποροῦσε νά τύχη μιᾶς σοβαρῆς ἐπεξεργασίας; Θά προσπαθήσω νά συγκεκριμενοποιήσω μιά πρόταση πού, ἐνδεχομένως, θά ἔχη ἐλλείψεις καί θά χρειασθῆ νά γίνουν βελτιώσεις.

Πρῶτον. Θά πρέπει νά γίνη μιά, ἔστω καί ἄτυπη κατ᾽ ἀρχήν, συνάντηση τῶν ἀντιπροσώπων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας γιά νά ἀποφασισθῆ ἡ συνέχιση τοῦ διαλόγου γιά τήν ὁλοκλήρωση τῆς συζήτησης γιά τό πῶς χορηγεῖται τό αὐτοκέφαλο σέ μιά Ἐκκλησία καί νά καθορισθῆ ἕνα προσχέδιο ἐπιλύσεως τοῦ θέματος τῆς Οὐκρανίας, σύμφωνα μέ τά σημεῖα πού θά παρατεθοῦν πιό κάτω.

Δεύτερον. Ἡ ἀπόφαση τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας νά παύση τήν ἐκκλησιαστική κοινωνία μέ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί νά μήν τόν μνημονεύη στά Δίπτυχα καί μάλιστα ὡς πίεση γιά νά μή δοθῆ ἡ αὐτοκεφαλία στήν Οὐκρανία καί ἔπειτα νά παροτρύνη τούς πιστούς του νά μή συμμετέχουν σέ Λειτουργίες καί ἀκολουθίες στίς ὁποῖες μνημονεύεται ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, δέν συνιστᾶ ἐκκλησιαστική σοβαρή πράξη.

Δέν μπορεῖ νά χρησιμοποιῆται τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, πού εἶναι Μυστήριο ἑνότητος, καί τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως γιά νά ἀσκοῦνται πιέσεις σέ ἄλλες Ἐκκλησίες, καί μάλιστα γιά πράγματα δευτερεύοντα.

Κατ’ ἐπέκταση, εἶναι ἀπαράδεκτο τό γεγονός πού ἐπικρατεῖ σέ ἀρχιερατικά συλλείτουργα Ἀρχιερέων ἀπό ὅλες τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, οἱ Ἀρχιερεῖς νά ἀπέχουν ἀπό τήν συμμετοχή τους στήν θεία Λειτουργία, ἐπειδή σέ αὐτήν συμμετέχουν ἐκπρόσωποι ἄλλων Ἐκκλησιῶν, μέ τίς ὁποῖες ἔχουν ἀκοινωνησία καί ταυτόχρονα νά συμμετέχουν στά ἐπίσημα γεύματα καί δεῖπνα, συμπροσευχόμενοι καί συνευωχούμενοι.

Γι’ αὐτό, προκειμένου νά ἀρχίση μιά προσπάθεια ἐπιλύσεως τοῦ θέματος αὐτοῦ, θά πρέπει ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας νά ἄρη τήν ἀπόφαση αὐτή καί ὡς ἔνδειξη καλῆς θελήσεως ὁ Πατριάρχης Μόσχας νά ἀρχίση νά μνημονεύη τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη στά Δίπτυχα.

Ἄλλωστε, πρέπει νά ἐξασφαλισθῆ ἡ δυνατότητα διαλόγου μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, γιατί διαφορετικά, ὅταν βρίσκωνται σέ ἀπομόνωση, δέν θά λυθῆ ποτέ τό θέμα αὐτό.

Τρίτον. Ὁ διάλογος μεταξύ τῶν ἐκπροσώπων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν πρέπει νά ἔχη ὡς βάση τήν συμφωνία καί ἐπικύρωση τῶν δύο κειμένων τά ὁποῖα εἶχαν ἑτοιμασθῆ νά κατατεθοῦν στήν Σύνοδο πού ἔγινε στήν Κρήτη τόν Ἰούνιο τοῦ 2016, ἀλλά τελικά δέν συμφωνήθηκε νά συζητηθοῦν στήν Σύνοδο ἐκείνη καί νά ὑπογραφοῦν.

Πρόκειται γιά τά δύο κείμενα πού ἀφοροῦν τό Αὐτοκέφαλο καί τά Δίπτυχα. Εἶναι δύο κανονικά θέματα, τά ὁποῖα, ἄν δέν ὑπῆρχε ἡ ἀντίθετη ἄποψη ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Μόσχας ὡς πρός τόν τρόπο τῆς ὑπογραφῆς τοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας καί κατατίθεντο στήν Σύνοδο τῆς Κρήτης γιά ἀπόφαση, τότε δέν θά εἴχαμε τά θέματα αὐτά μέ τήν Οὐκρανία σήμερα.

Ἑπομένως, πρέπει νά ἀρχίση ἡ συζήτηση μεταξύ ἐκπροσώπων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἡ ὁποία διακόπηκε, γιά τό πῶς θά ὑπογράφεται ὁ Τόμος τῆς Αὐτοκεφαλίας, ὥστε νά ὁλοκληρωθῆ ἡ συζήτηση γιά τό θέμα αὐτό. Μέσα στήν προοπτική αὐτή, θά ἀποφασισθῆ πῶς θά χορηγῆται ἐφ’ ἑξῆς τό Αὐτοκέφαλο σέ μιά Ἐκκλησία, ὅπως ἔχει καθορισθῆ στό ὑφιστάμενο κείμενο γιά τήν Αὐτοκεφαλία, χωρίς νά παραθεωροῦνται τά κανονικά καί παραδοσιακά προνόμια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου.

Τέταρτον. Ἀφοῦ μία προπαρασκευαστική Ἐπιτροπή ἀπό ἐκπροσώπους ὅλων τῶν Ἐκκλησιῶν ἑτοιμάσει τά δύο αὐτά κείμενα πού ἀφοροῦν τό Αὐτοκέφαλο καί τά Δίπτυχα, στήν συνέχεια, νά συγκληθῆ μία Σύνοδος τῶν Προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν μέ τίς συνοδεῖες τους, ἡ ὁποία θά τά ἐπικυρώση.

Ἡ Πανορθόδοξη αὐτή Σύνοδος θά πρέπει νά προβῆ σέ διαπίστωση ὅτι σήμερα ὑφίστανται δεκατέσσερεις Ἐκκλησίες, νά ἐπικυρώση τήν Πατριαρχική ἀξία καί τιμή μερικῶν νεωτέρων Πατριαρχείων ὥστε νά λυθῆ καί μιά ἐκκρεμής κατάσταση, νά ἐπικυρώση τήν ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν χορήγηση τῆς Αὐτοκεφαλίας στήν Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὥστε νά εἶναι δεκαπέντε Ἐκκλησίες καί νά ἀντιμετωπίση ἐπί μέρους θέματα πού ἀνέκυψαν.

Πέμπτον. Θά πρέπει νά προσυνεννοηθῆ ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον θά ἐπιλυθῆ καί θά ἰσχύση τό ἐκκλησιαστικό καθεστώς τῆς Οὐκρανίας σέ ὅλες τίς διαστάσεις του. Ἐνδεχομένως, θά πρέπει νά λυθῆ μέ ἐκκλησιαστική οἰκονομία «ἄχρι καιροῦ».

Μία λύση εἶναι νά βρεθῆ τρόπος στήν Αὐτοκέφαλη αὐτήν Ἐκκλησία νά ὑπαχθοῦν ὅλες οἱ ἐκκλησιαστικές δικαιοδοσίες πού ὑπάρχουν στήν Οὐκρανία.

Περίπου νά ἰσχύση κατ’ οἰκονομία καί ἴσως ἄχρι καιροῦ αὐτό πού γίνεται στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, πού συνέρχονται καί συναποφασίζουν οἱ Ἀρχιερεῖς τῆς Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί οἱ Ἀρχιερεῖς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἐν Ἑλλάδι, τῶν λεγομένων Νέων Χωρῶν.

Ἐάν αὐτό γιά διαφόρους λόγους δέν μπορῆ νά ἰσχύση καί στήν Οὐκρανία, τότε, θά μποροῦσε νά ἰσχύση τό σύστημα πού ἐπικρατεῖ στήν Διασπορά μέ τίς Ἐπισκοπικές Συνελεύσεις, ὁ Κανονισμός λειτουργίας τῶν ὁποίων ψηφίσθηκε στήν Σύνοδο τῆς Κρήτης τό 2016. Ὑπάρχει, δηλαδή, ἕτοιμος Κανονισμός, πού μπορεῖ νά προσαρμοσθῆ καταλλήλως γιά τήν Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας.

Μέσα στά πλαίσια αὐτά εἴτε μέ τήν μορφή διοικήσεως τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, εἴτε μέ τήν μορφή τῆς λειτουργίας τῶν Ἐπισκοπικῶν Συνελεύσεων θά μποροῦσε νά λειτουργήση μία Σύνοδος, ἡ ὁποία θά ἀποτελῆται ἀπό ὅλες τίς ἐκκλησιαστικές δικαιοδοσίες, ἡ ὁποία θά ἔχη ἕναν Ἀρχιεπίσκοπο. Καί, ἐάν αὐτό δέν μπορῆ νά γίνη, τότε μπορεῖ νά ἰσχύση τό ὑφιστάμενο καθεστώς στήν Ἑλλάδα, μέ τήν Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία – Νέες Χῶρες, τήν ἡμιαυτόνομη Ἐκκλησία τῆς Κρήτης καί τίς Μητροπόλεις στά Δωδεκάνησα.

Οἱ Μητροπολίτες τῶν διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν θά μνημονεύουν τήν Ἐκκλησία στήν ὁποία ἀναφέρονται, δηλαδή ἤ τόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ἤ τόν Πατριάρχη Μόσχας καί νά συμπληρώνουν καί τήν Σύνοδό τους, ἤτοι: «Ἐν πρώτοις μνήσθητι Κύριε τοῦ Ἀρχιεπισκόπου καί Πατριάρχου ἡμῶν (Βαρθολομαίου ἤ Κυρίλλου) καί τῆς Ἱερᾶς ἡμῶν Συνόδου τῶν ὀρθοτομούντων τόν λόγον τῆς σῆς ἀληθείας».

Στήν Διαρκῆ Ἱερά Σύνοδο πού θά ἀποτελῆται ἀπό δώδεκα Ἀρχιερεῖς καί ὡς δέκατο τρίτο θά ἔχη τόν Πρόεδρο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου νά συγκαταλέγωνται μέλη κατά ἴσον ἀριθμό ἀπό τίς ὑπάρχουσες ἐκκλησιαστικές δικαιοδοσίες. Στήν Ἱεραρχία θά μετέχουν ὅλοι οἱ Ἱεράρχες τῆς Αὐτοκεφάλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας. Τήν πρώτη φορά πού θά συνέλθουν οἱ Ἀρχιερεῖς τῆς Αὐτοκεφάλου αὐτῆς Ἐκκλησίας θά μποροῦσε νά ἐκλεγῆ ἤ νά ἀποφασισθῆ ποιός θά εἶναι Προκαθήμενος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐν Οὐκρανίᾳ.

Ἕκτον. Νομίζω ὅτι πρός τήν κατεύθυνση αὐτή πρέπει νά ἐργασθοῦν τόσο οἱ ἐκκλησιαστικοί, ὅσο καί οἱ πολιτικοί παράγοντες τῆς Οὐκρανίας. Ὁμιλῶ καί γιά πολιτικούς παράγοντες, γιατί πάντοτε, ἀκόμη καί στίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, οἱ ἀποφάσεις θεσπίζονταν μέ νόμο ἀπό τούς Αὐτοκράτορες. Γιατί, ἄν μιά Σύνοδος λαμβάνη μόνη της τίς ἀποφάσεις, τότε δέν εἶναι δυνατόν νά ἐφαρμοσθοῦν, ἄν ἡ πολιτική ἐξουσία δέν παρέμβη γιά τήν κατοχύρωσή τους μέ νόμους. Αὐτός ἦταν ὁ λόγος, γιά τόν ὁποῖο τίς Οἰκουμενικές Συνόδους τίς συγκαλοῦσαν οἱ Αὐτοκράτορες καί οἱ ἀποφάσεις τους τήν τελευταία ἡμέρα ἀναγινώσκονταν στό παλάτι ὅπου καί ἀποφασίζονταν νά ἰσχύσουν μέ νόμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι ἡ Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδο, ἡ ὁποία ὀνομάσθηκε ἐν Τρούλλῳ Σύνοδος, ἀκριβῶς, γιατί ἔγινε στήν μεγάλη αἴθουσα τῶν Ἀνακτόρων πού εἶχε τροῦλλο.

Τά ὅσα ἀνέφερα προηγουμένως εἶναι κατά τήν γνώμη μου μιά κατ’ ἀρχήν ρεαλιστική ἐκτίμηση τῆς καταστάσεως καί εἶναι μιά κατ’ οἰκονομία «ἄχρι καιροῦ» πρόταση ἤ μᾶλλον ἕνα κατ’ ἀρχήν σχεδίασμα, πού μπορεῖ νά βελτιωθῆ ἀκόμη περισσότερο ἤ νά ἀπορριφθῆ.

Βεβαίως καί κάθε καλύτερη πρόταση θά πρέπει νά τεθῆ καί νά μελετηθῆ, κυρίως ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τό ὁποῖο ἔχει μεγάλη διαχρονική πείρα στήν ἀντιμετώπιση σοβαρῶν ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων γιά νά ὁδηγήση στήν ἐπίλυση τοῦ θέματος ὄχι μόνον στήν Οὐκρανία, ἀλλά, κυρίως, στίς σχέσεις μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, οἱ ὁποῖες στήν παροῦσα φάση βρίσκονται στό χειρότερο σημεῖο, τό ὁποῖο μᾶς θυμίζει λίγο τήν περιγραφή τῆς καταστάσεως τῆς ἐποχῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, πού ἀναφέρθηκε στήν ἀρχή τοῦ κειμένου αὐτοῦ.

Θά μποροῦσα καί ἐγώ νά σιωπήσω γιά νά εἶμαι ἀρεστός σέ ὅλους, ἀλλά ἀπό ἀγάπη στήν Ἐκκλησία καί ὄχι ἀπό ἄλλες σκοπιμότητες, ἀσχολήθηκα μέ τό θέμα καί κατέγραψα τίς σκέψεις μου, κατά τήν ἀρχή «δίδου σοφῷ ἀφορμήν, καί σοφώτερος ἔσται» (Παρ. θ´, 9).

Νομίζω, καί στό θέμα αὐτό ἰσχύει ὁ μακαρισμός τοῦ Χριστοῦ: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί ὅτι αὐτοί υἱοί Θεοῦ κληθήσονται» (Ματθ. ε´, 9).

Σεπτέμβριος 2019

http://www.parembasis.gr