Ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς – στον 5ο τόμο του έργου του με τίτλο «Ορθόδοξη Φιλοσοφία της Αλήθειας», εκδ. L’ Age D’ Homme, Paris 1997, σελ. 365-369 – πραγματεύεται το θέμα της μερικής κρίσης από τον Χριστό του ανθρώπου κατά τον θάνατό του. Το θέμα αυτό είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον, διότι μας δίνει την αληθινή φιλοσοφία της ζωής μέσα σε έναν επίγειο κόσμο που μας απορροφά στις βιοτικές του μέριμνες και στις πάσης φύσεως εφήμερες ηδονές του.

Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ, Ο ΣΩΤΗΡΑΣ, Ο ΑΓΙΑΖΩΝ, Ο ΚΡΙΤΗΣ

Ο Χριστός είναι ο Δημιουργός = Εκείνος που μας έδωσε τη ζωή.

Ο Χριστός είναι ο Σωτήρας = Εκείνος που μας έσωσε από την αμαρτία, τον θάνατο και το διάβολο.

Ο Χριστός είναι ο Αγιάζων = Εκείνος που μας προσφέρει στην Εκκλησία όλα τα μέσα που είναι ωφέλιμα για τον αγιασμό μας, για τη σωτηρία μας, για τη θέωσή μας (εννοούνται τα μυστήρια και η άσκηση).

Ο Χριστός είναι ο Κριτής = Εκείνος που θα αξιολογήσει, θα εκτιμήσει και θα κρίνει πώς μπορέσαμε να επωφεληθούμε αυτής της ζωής, την οποία Εκείνος μας έδωσε, και των μέσων της σωτηρίας, τα οποία Εκείνος μας άφησε στην Εκκλησία.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Στην Αγία Γραφή γράφεται: «ουδέ γαρ ο Πατήρ κρίνει ουδένα, αλλά την κρίσιν πάσαν δέδωκεν τω Υιώ (Ιωαν. 5, 22).

Κατά τη Δευτέρα Του Παρουσία, όταν έλθει πάλι, θα πραγματοποιήσει την τελευταία κρίση = η κρίση των τότε ζώντων και των νεκρών.

Η ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

1 – Ποια είναι η προηγούμενη κρίση του Χριστού;

Η μερική Του κρίση για κάθε άνθρωπο, όταν η ψυχή του εγκαταλείπει αυτόν τον κόσμο για τον άλλο.

2 – Ποια είναι τα αποτελέσματα της μερικής κρίσης;

Οι ψυχές των δικαίων απολαμβάνουν μιας ευτυχίας προσωρινής και ατελούς, και οι ψυχές των αμαρτωλών υφίστανται ένα βασανισμό προσωρινό και ατελή.

3 – Τί λαμβάνει υπόψη Του ο Χριστός στη μερική κρίση;

Το σύνολο της ηθικής κατάστασης της ψυχής κατά τη στιγμή του θανάτου = ό,τι φέρει η ψυχή καθ’ εαυτή και με το οποίο εισέρχεται στον κόσμο πέραν του τάφου.

4 – Ποιό είναι το αποφασιστικό κριτήριο της δικαιώσεως κατά τη μερική κρίση:

Η σχέση την οποία ο άνθρωπος διατηρεί κατά τη διάρκεια της ζωής του στη γη, 1 ) με την Τριαδική Θεότητα και 2) με το Σώμα του Χριστού που είναι η Εκκλησία.

5 – Ποιές είναι ενδεικτικές αναφορές για τη μερική κρίση από την Καινή Διαθήκη:

Η παραβολή του Λαζάρου και του πλουσίου (Λουκ. 16, 23-25).

Απόστολος Παύλος: «καθ’ όσον απόκειται τοις ανθρώποις άπαξ αποθανείν, μετά δε τούτο κρίσις» (Εβρ. 9, 27).

6 – Ποιοι μας αποκαλύπτουν πώς διεξάγεται η μερική κρίση και σε ποιά έκταση;

Οι οικείοι του Θεού (Εφ. 2. 19), δηλαδή οι Απόστολοι και οι Πατέρες, μόνον μερικώς, μετά την αποκάλυψη σε αυτούς μερικών πτυχών των σχετικών θείων ουράνιων μυστηρίων.

στους οποίους ο Φίλος τους αποκάλυψε σε αυτούς μερικές πτυχές των σχετικών θείων ουράνιων μυστηρίων.

7 – Πώς ακριβώς διεξάγεται η μερική κρίση;

Όταν η ψυχή χωρίζεται από το σώμα, τα ασώματα πνεύματα (είτε άγιοι άγγελοι, είτε πονηρά πνεύματα) έρχονται να παραλάβουν την ψυχή του ανθρώπου, για να την συνοδέψουν στην πορεία την οποία πρέπει να ακολουθήσει μέσω διαφόρων επιμέρους στάσεων της κρίσης, ενώπιον των οποίων πρέπει να λογοδοτήσει για το σύνολο της ζωής του στη γη: 1) των σκέψεών του, 2) των αντιλήψεών του, 3) των επιθυμιών του, 4) των λόγων του, 5) των πράξεών του.

8 – Ποιές είναι μερικές μαρτυρίες από την Ιερά Παράδοση για τη μερική κρίση;

Επί παραδείγματι, τα «τελώνια» = σημεία ελέγχου, μεταξύ γης και ουρανού, 1) στα οποία παρουσιάζονται οι ψυχές των νεκρών κατά την ανάβασή τους προς το θρόνο του ουράνιου Κριτή, και 2) στα οποία τα πονηρά πνεύματα ερευνούν τις αμαρτίες τους, προσπαθώντας να τις ενοχοποιήσουν με οποιαδήποτε πιθανή αμαρτία, για να τις αποσπάσουν με αυτόν τον τρόπο στην κόλαση.

9 – Τί διδάσκει ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας για τα τελώνια στο Λόγο του «περί εξόδου της ψυχής»;

«Φοβούμαι τον θάνατον, ότι πικρός μοί εστί… Φοβούμαι την κόλασιν την ουκ έχουσαν τέλος… Δια πρόσκαιρον αμαρτίας απόλαυσιν, αθάνατα βασανίζομαι… Δικαία η κρίσις του Θεού. Εκαλούμην, και ουχ υπήκουον. Εδιδασκόμην, και ου προσείχον. Διεμαρτύραντό μοι, εγώ δε κατεγέλων… αλλ’ εν αμελεία, και ραθυμία και ακηδία, και εν περισπασμοίς, και ταραχαίς, και ζάλαις τρυφών και σπαταλών, και σκιρτών αγαλλόμενος, και ευφραινόμενος εδαπάνησά μου τα έτη, και τους μήνας, και τας ημέρας εις τα πρόσκαιρα, και φθαρτά, και γήϊνα κοπιών, και μοχθών, και αγωνιζόμενος, μη εις νουν λαμβάνων, ή λογιζόμενος, οίον φόβον και τρόμον, και αγώνα, και ανάγκην έχει ιδείν η ψυχή, ότε του σώματος χωρίζεται.

Παραγίνονται γαρ εφ’ ημάς στρατιαί και δυνάμεις ουράνιοι, και των εναντίων δυνάμεων, οι του σκότους άρχοντες, οι κοσμοκράτορες της πονηρίας, οι τελωνάρχαι, και λογοθέται, και πρακτοψηφισταί του αέρος, και συν αυτοίς ο ανθρωποκτόνος διάβολος, ο εν κακία δυνάστης… ο άρχων της εξουσίας του σκότους, ο έχων του θανάτου του κράτος και τρόπω τινί δίκην, κατέχων την ψυχήν, επιφέρων και ψηφίζων πάντα τα εμοί πεπραγμένα εν έργω και λόγω, τα εν γνώσει, και εν αγνοία, ανομήματα και αμαρτήματα, από της νεότητος, έως της ημέρας του τέλους, ής κατελήφθην, εξερευνών λοιπόν… Οποίον φόβον και τρόμον δοκείς την ψυχήν έχειν εν τη ημέρα εκείνη, θεωρούσαν τους φοβερούς, και αγρίους, και απηνείς, και ανηλεείς και ατιθάσσους δαίμονας… ούστινας ορώσα η ψυχή θορυβείται, θροείται, οδυνάται, ταράσσσεται, και συστέλλεται, προς τους του Θεού αγγέλους προσφεύγουσα; Κατέχεται ουν η ψυχή υπό των αγίων αγγέλων, δια του αέρος παρερχομένη, και υψουμένη, ευρίσκει τα τελώνια φυλάττοντα την άνοδον, και κρατούντα, και διακωλύοντα τας αναβαινούσας ψυχάς.

Έκαστον τελώνιον τας οικείας αμαρτίας προσφέρει αυτών… έκαστον πάθος ψυχής, και παν αμάρτημα ιδίους τελώνας έχει, και φορολόγους. Ψυχή ουν η ταύτα και μείζονα, και πλείονα τούτων θεωρούσα, οποίον φόβον, και τρόμον, και κλόνον δοκείς έχειν, έως ότου η απόφασις έλθη, και η ελευθερία αυτής γένηται; Εκείνη εστίν η ώρα επόδυνος, και επικίνδυνος, και πολυστένακτος, και απαραμύθητος, έως αν ίδη τί το αποβησόμενον. Αι γαρ θείαι δυνάμεις ίστανται, και πρόσωπον των ακαθάρτων πνευμάτων. Και αύται τας καλάς αυτής επιφέρουσι πράξεις, δια τε των λόγων, και έργων, και λογισμών, και εννοιών. Κατανοεί η ψυχή μέσον ισταμένη εν φόβω και τρόμω, έως ού εκ των πράξεων, και των έργων, και λόγων αυτής, ή κατακριθείσα δεσμευθή, ή δικαιωθείσα ελευθερωθή (των ιδίων γρα αμαρτημάτων έκαστος ταις σειραίς σφίγγεται).Και εάν ή αξία, ευσεβώς ζήσασα, και θεαρέστως βιώσασα, παραλαμβάνουσιν αυτήν άγγελοι.

Και λοιπόν αμέριμνος ούσα, πορεύεται έχουσα συνοδοιπόρους τας αγίας δυνάμεις, κατά το γεγραμμένον: «Ως ευφραινομένων πάντων η κατοικία εν σοί». Τότε πληρούται το ειρημένον: «Απέδρα οδύνη, λύπη και στεναγμός». Τότε απαλλαγείσα των πονηρών και σαπρών και φοβερών πνευμάτων εκείνων, πορεύεται εις εκείνην την ανεκλάλητον χαράν… Εάν δε ευρεθή εν αμελεία και ασωτία ζήσασα, ακούει την δεινοτάτην εκείνην φωνήν: «Αρθήτω ο ασεβής, ίνα μη ίδη την δόξαν Κυρίου»… Τότε αφέντες αυτήν οι άγιοι του Θεού άγγελοι παραλαμβάνουσιν αυτήν … δαίμονες… ρίπτουσιν αυτήν δεδεμένην δεσμοις αλύτοις, εις γην σκοτεινήν και ζοφεράν, εις τα κατώτερα μέρη εν τοις καταχθονίοις δεσμωτηρίοις, και φυλακαίς του άδου, ένθα τυγχάνουσιν αποκεκλεισμέναι αι ψυχαί των αμαρτωλών… Στενάζουσι διηνεκώς και απαύστως, αλλ’ ουδείς ο ελεών. Κράζουσιν εκ βάθους, αλλ’ ουδείς ο εισακούων. Αποδύρονται, αλλ’ ουδείς ο ρυόμενος… κόπτονται, αλλ’ ουδείς ο σπλαχνιζόμενος…» (Ελληνική Πατρολογία του Migne, τομ. 77, σελ. 1071-1078).

10 – Σε ποιά λειτουργικά κείμενα εκφράζεται ιδίως η θεολογική σκέψη της Εκκλησίας για τη μερική κρίση;

Στα ακόλουθα λειτουργικά κείμενα που βρίσκονται στο Μέγα Ευχολόγιο της Εκκλησίας:

Α. Ευχή σε ψυχή που κρίνεται (σελ. 335-336)

Β. Άλλη ευχή σε ψυχορραγούντα (σελ. 336-337)

Γ. Ακολουθία σε ψυχορραγούντα (σελ. 389-393).

11 – Τί εκφράζουν ο 2ος και ο 3ος ύμνοι της 1ης ωδής της ακολουθίας σε ψυχορραγούντα: «Τανύν ο χρόνος μου άπας ο της ζωής, ως καπνός παρέδραμε, και παρέστησαν λοιπόν, Άγγελοι πεμφθέντες εκ Θεού, την αθλίαν μου ψυχήν, ζητούντες ασυμπαθώς» (1η ωδή, 2ος ύμνος) και «Ιδού εφέστηκεν όχλος των πονηρών, πνευμάτων κατέχοντες, των εμών αμαρτιών, εγγραφάς, και κράζουσι σφοδρώς εκζητούντες αναιδώς, την ταπεινήν μου ψυχήν (1η ωδή, 3ος ύμνος)»

Την προσέλευση των αγγέλων και των πονηρών πνευμάτων την ώρα του θανάτου.

12 – Τί εκφράζει ο 2ος ύμνος της 3ης ωδής: «Αγαπητοί μου αδελφοί, τας εμάς καθορώντες αμαρτίας κειμένας, εν τη στάθμη του ζυγού, Χριστόν τον πάντων Θεόν, δυσωπείτε ίλεων γενέσθαι με»;

Τη δικαιοσύνη του Χριστού μετά τον θάνατο του ανθρώπου (εν τη στάθμη του ζυγού).

Την εκζήτηση της προσευχής των αδελφών (των Ορθόδοξων Χριστιανών), για να ελεήσει ο Χριστός τον ψυχορραγούντα πριν τον θάνατο του, από τον οποίο υπάρχει μόνο η δικαιοσύνη του Χριστού.

13 – Τί εκφράζει ο 2ος ύμνος της 6ης ωδής: «Ιδού νυν χωρίζεται, μετ’ οδύνης η ψυχή, εκ του δεινού μου σώματος. Μη ουν το σώμα μου θάψητε εν τη γη. Εάσατε άταφον, όπως φάγωσι κύνες την καρδίαν μου»;

Την αγωνία του ανθρώπου κατά τον επώδυνο χωρισμό της ψυχής από σώμα.

Την ταπείνωση του ποιητή της ακολουθίας σε ψυχορραγούντα, του Αγίου Ανδρέα Κρήτης του Ιεροσολυμίτη – του επίσης ποιητή του κατανυκτικού Μεγάλου Κανόνα – ο οποίος θεωρεί άξιο ταφής το νεκρό του σώμα και προτρέπει να αφεθεί άταφο για να φάνε σκύλοι την καρδιά του.

14 – Τί εκφράζει ο 1ος ύμνος της 7ης ωδής: «Ιδού σύραντες απέσπασαν του σώματος, δεινώς άφνω αθλίαν ψυχήν, και απάγουσι, προς Κριτήν φρικτόν και φοβερόν. Μνησθέντες μου ουν αγαπητοί, της προς υμάς ομιλίας, μνείαν ποιείσθε μου»;

Την αγωνία του ανθρώπου κατά τη μεταφορά από τα ασώματα πνεύματα της ψυχής, μετά το χωρισμό της από το σώμα, προς τον Κριτή.

Την εκζήτηση της προσευχής των αδελφών για την ανταπόκριση του αγωνιώντος σε αυτήν την αγωνία.

15 – Τί εκφράζει ο 3ος ύμνοας της 9ης ωδής: «Θρηνήσατέ με νυν και πενθήσατε, άδου πυθμήν και άβυσσος, και σκώληξ και τάρταρος. Αι κολάσεις ουν πάσαι στενάξατε. Μόνος γαρ εγώ ο άθλιος, ήχθην εις υμάς παραδοθείς, του τιμωρείσθαι πικρώς»;

Προσωποποιείται ο άδης (δηλαδή η πρόγευση της κόλασης) και ζητείται από αυτόν να θρηνεί τον σε αυτόν εισαγόμενο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η αληθής φιλοσοφία της ζωής και της δράσης του ανθρώπου υπενθυμίζεται από την ακολουθία σε ψυχορραγούντα (του Αγίου Ανδρέα Κρήτης), από την ακολουθία της κηδείας (του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού) και από τον κατανυκτικό μεγάλο κανόνα της μετανοίας (του Αγίου Ανδρέα Κρήτης). Όταν εντρυφά κάποιος ιδίως σε αυτά τα λειτουργικά κείμενα δεν χάνει τον προσανατολισμό του στη ζωή και αποφεύγει τις πλάνες και τις μάταιες επίγειες ηδονές.

*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός.