Η εντρύφησή του στο χώρο της Δογματικής τον οδήγησε στην συγγραφή και εκδοσή αυτού του θαυμάσιου έργου, στο όποιο φαίνεται καθαρά η γνώση του στη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων και της θεόπνευστης Θεολογίας των. Το τι σήμαιναν γι αυτόν οι ’γιοι Πατέρες και η δογματική τους Θεολογία το μαρτυρούν τα ακόλουθα λόγια του: Ορθοδοξία είναι η ορθή πίστη των αγίων. Αγιότητα είναι η ζωή εν Πνεύματι Αγίω και με το Πνεύμα το ’γιο. Δεν υπάρχει Ορθοδοξία εκτός των αγίων, υπεράνω της πνευματικότητας. Στον κόσμο της ανθρώπινης πραγματικότητας η αγιότητα είναι το μέτρο της ορθοδοξίας. Το μέτρο της αγιότητας είναι το μέτρο της ορθοδοξότητας. Ορθόδοξο είναι μόνο ό,τι προέρχεται από τους πνευματοφόρους αγίους, απ’ τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας. Ορθόδοξη Θεολογία είναι μόνο η Ευαγγελική Θεολογία, γιατί προέρχεται από το ’γιο Πνεύμα, γιατί προέρχεται από τους πνευματοφόρους Απόστολους και τους Αγίους Πατέρες: Θεολογία εν Αγίω Πνεύματι… Η αληθινή, Ευαγγελική Θεολογία, υπάρχει μόνο με Πνεύμα ’γιο, αποκτά Αυτώ και πραγματοποιείται μόνο μέ Αυτό. Γι’ αυτό για μας τους ορθόδοξους οι πνευματοφόροι Πατέρες της Εκκλησίας είναι οι δίκαιοι θεολόγοι, οι μοναδικοί γνώστες των μυστηρίων της Θεολογίας, οι μοναδικοί διδάσκαλοι της αιώνιας άλήθειας του Τρισυπόστατου Θεού. Αυτοί είναι οι οδηγοί μας, αυτοί είναι οι διδάσκαλοι της ορθοδοξίας, αυτοί είναι οι σάλπιγγες του Αγίου Πνεύματος, αυτοί είναι οι μύστες της Αγίας Τριάδος, αυτοί είναι οι οφθαλμοί του Χριστού. Γι’ όλα αυτά, αυτοί είναι το μέτρο και το κριτήριο κάθε ορθόδοξου, κάθε ευαγγελικού. Ό,τι δεν προέρχεται από αυτούς, ό,τι δεν υπάρχει στο πνεύμα αυτών, δεν είναι ορθόδοξο. Μόνο ό,τι είναι παραδεκτό απ’ αυτούς, ο,τι αναφέρεται στην διδασκαλία τους, είναι ορθόδοξο, είναι ευαγγελικό, είναι αιώνιο. Η μελέτη των Αγίων Πατέρων είναι διδακτική για τον ορθόδοξο Θεολόγο. Στα έργα τους βαπτίζεται ωσάν σε ζωοποιό ύδωρ και πετά προς την αιώνιο ζωή. Η ψυχή ευφραίνεται, η αίσθηση γίνεται αθάνατη, ο λογισμός ενισχύεται και πετά στα καθάρια ύψη του αετού. Και αναπτύσσεται με όλες τις θείες αλήθειες, οι οποίες αποκτούνται με την αναζήτηση της Θείας Σοφίας ( Logosnost ). Η λέξη αυτή Logosnost , εισάγεται για πρώτη φορά από τον π. Ιουστίνο, εκφράζει μια βασική αλήθεια της ορθόδοξης πατερικής θεολογίας. Το περιεχόμενο και το νόημά της είναι χριστολογικό. Η Logosnost , σημαίνει την υπό του Θεού Λόγου δύναμη και ενέργεια, την θεία σφραγίδα Του και την θεία Σοφία Του, που εναπέθεσε η δημιουργική παλάμη Του, σε όλη την κτίση, η οποία δι’ Αυτού, του Λόγου, εγένετο (Ιωαν. 1, 3).
Από αγάπη προς τους Αγίους και την αγιοπατερική ορθόδοξη θεολογία, όταν ο π. Ιουστίνος διορίστηκε στην Εκκλησιαστική Σχολή του Karlovac, μαζί με τον ιερομόναχο Ειρηναίο Τσόρτσεβιτς προσπάθησαν να εισαγάγουν στην Σχολή το μάθημα της Αγιολογίας, ως υποχρεωτικό μάθημα (1). Γιατί από την αρχή ήταν αντίθετος με την σχολαστική και προτεσταντική θεολογία του ορθολογισμού καθώς και αυτού του τρόπου διαπαιδαγώγησης των νέων ψυχών. Για τον π. Ιουστίνο η ορθή χριστιανική διδασκαλία, πάντοτε ήταν συνδεδεμένη με την αγιότητα και τους αγίους, δηλαδή με την άσκηση και την ασκητικότητα: Αγιότητα είναι άσκηση, γι’ αυτό και η παιδεία είναι άσκηση. Τα λόγια αυτά συνήθως τα έλεγε προς παρηγορία αυτών που μοχθούσαν για την απόκτηση της εκκλησιαστικής παιδείας, όμως και ο ίδιος δεν ήταν λίγες οι φορές που συναντούσε δυσκολίες και αδιαφορία άπό πολλούς. Όμως δεν αμφέβαλλε, πάντοτε την μέριμνά του εναπέθετε στον Θεάνθρωπο Κύριο Ιησού Χριστό και στο έργο της σωτηρίας Του, του αγιασμού και της μεταμορφώσεως. Γι’ αυτό έως και σήμερα έμεινε το ιδανικό πρότυπο μίμησης του διδασκάλου για τους μαθητές του, του πνευματικού γέροντα προς τα πνευματικά του τέκνα.
Ο π. Ιουστίνος δεν ήταν ο διδάσκαλος «εκ καθέδρας», αλλά πάνω απ’ όλα ο ζωντανός και αληθινός μάρτυρας τοὒ Χριστού, γι’ αυτό όλη η διδακτική ζωή του και το έργο του ήταν μια «καλή μαρτυρία», για τον Σωτήρα Χριστό, προς τον Οποίο καθοδηγούσε με παιδαγωγικό τρόπο τους μαθητές του. Πάμπολες είναι οι μαρτυρίες των μαθητών του, μια απ’ αυτές αναφέρει: Η προσωπικότητα του παιδαγωγού μας, του π. Ιουστίνου, και ο τρόπος με τον οποίο μας εισήγαγε στα άδυτα του Ευαγγελίου, ήταν η αιτία που μας συνάρπασε και μας συνέδεσε μέ αυτόν. Το ωραιότερο και αξιότερο έργο του ήταν ότι μας δίδαξε να αγαπούμε τον Χριστό. Η αγάπη για τον Χριστό, καθαρή αμόλυντη, ήταν αυτή που μας συνένωνε με τον παιδαγωγό μας, ο οποίος για πολλούς από μας έγινε ο πνευματικός πατήρ. Γι’ αυτό όλοι τον φωνάζαμε πατέρα Ιουστίνε.
Το παιδαγωγικό του έργο για τους μαθητές του, το θεωρούσε ως έργο για την αιώνια ζωή, γιατί όπως ο ίδιος έλεγε: «Οποιος δεν διδάσκει την αιώνιο ζωή, είναι ψεύτικος παιδαγωγός. Η παιδαγωγική του μέθοδος ήταν μόνο το Ευαγγέλιο και ο σκοπός πάλι ευαγγελικός: «Έσεσθε ουν υμείς τέλειοι, ώσπερ ο πατήρ ύμών ο εν τοϊς ούρανοϊς τέλειος έστιν» (Ματ. 5, 48). Με την πνευματική έγρήγορση και την άδιάλειπτη προσευχή, δίδασκε στα παιδιά το ορθόδοξο βίωμα, την ζωή της άσκησης και των αρετών.
Δεν ήταν όλοι οι μαθητές του δεκτικοί στον παιδαγωγικό τρόπο της διδακτικής του, όμως ήταν σίγουροι ότι τους άγαποΰσε και προσευχόταν γι’ αυτούς. Μια μελέτη του περί παιδαγωγίας (2), φανερώνει πραγματικά τι σήμαινε γι’ αυτόν παιδαγωγία: Το να οδηγήσεις τον μαθητή σου στην πρακτική του Ευαγγελίου, είναι ο σκοπός του ορθόδοξου Θεολόγου παιδαγωγού. Αυτό και τίποτα άλλο. Όποιος θέτει άλλο σκοπό είναι Χριστομάχος. Ο θαυμαστός Κύριος Ιησούς ήλθε σε αυτόν τον κόσμο, ταπεινωθείς εως θανάτου, για να γίνει τα πάντα εν πάσι. Όποιος έρχεται μακράν Αυτού, δίχως Αυτόν, είναι εναντίον Του, ως άφρων και ληστής. Η συνείδηση περί Αυτού ως μοναδικού και απερινοήτου Θεού και Κυρίου, ενυπάρχει σε κάθε αληθινή χριστιανική ψυχή. Αν η παιδαγωγική μέθοδος δεν οδηγεί προς Αυτόν, τότε αναμφισβήτητα οδηγεί, όχι στον Χριστό, αλλά στον Αντίχριστο. Η ορθόδοξη παιδαγωγία, προσπαθεί ώστε το Ευαγγέλιο του Σωτήρα να κερδίσει όλη την ψυχή του ανθρώπου, σε όλα τα μήκη και όλα τα πλάτη της, και κατ’ αυτό τον τρόπο να μεταμορφώσει τον άνθρωπο σε αιώνια ύπαρξη και σε θεάνθρωπο. Γι’ αυτό η ορθόδοξη παιδαγωγία είναι μια πολύπλευρη προσωπική άσκηση. Δεν μπορεί να εφαρμοστεί με την βία, ούτε μηχανικά. Απ’ αρχής εως τέλους επαφίεται στην ελεύθερη βούληση, είναι προσωπικό έργο του ανθρώπου ως κατόχου και φορέα της ίδιας του της ψυχής. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να υπάρχει αδιάκοπη πνευματική προσπάθεια, προσωπικός άγώνας. Η διαπαιδαγώγηση στο πνεύμα του Ευαγγελίου δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ευαγγελική συνεργασία του παιδαγωγού και του παιδαγωγούμενου, και όλων εν Χριστώ. Σ’ αυτό υπάρχει η χαρά και η βάσανος, η χαρά, γιατί ο άνθρωπος αγωνίζεται για την πραγμάτωση της αληθινής ευαγγελικής χαράς και βάσανος, γιατί είναι δύσκολο να δαμάσεις την ψυχή και ελεύθερα να άκολουθήσεις τις θείες ευαγγελικές έντολές… Αρχή της ευαγγελικής παιδαγωγίας του ανθρώπου, είναι να γίνει ο άμείλικτος κριτής προς τον ίδιο τον εαυτό του. Ευαγγελικός κριτής, που σημαίνει: Αδιαλείπτως και ακούραστα να κρίνει με γνώμονα το Ευαγγέλιο, κάθε λογισμό του, κάθε επιθυμία του, κάθε αίσθησή του, κάθε έργο του. Όλα αυτά θεόπνευστα έχουν εκφραστεί στα αγιοπατερικά λόγια: «Η αυτοκριτική είναι η αρχή της σωτηρίας».Ο Κύριος Ιησούς Χριστός έκανε φανερή τη πορεία του κόσμου μέσα από την προφητική του παραβολή περί του θερισμού και του σπόρου. Αυτή η παραβολή είχε εφαρμογή και στη πρακτική ζωή της Εκκλησιαστικής μας Σχολής. Η καλή γη καρποφορούσε τα εκατό ή τα εξήκοντα αλλά υπήρχαν και οι τριβόλοι που πολλούς σπόρους κατέστρεψαν και οι λίθοι επίσης το ίδιο. Όμως, αυτός είναι ο λόγος που ο Ουράνιος Θεριστής, με τις δικές μας ικεσίες και προσευχές, αυξάνει την καλή γη, στις ψυχές των παιδαγωγουμένων Του.
‘Ιδιαιτερα, ο π. Ιουστίνος, προσευχόταν για τους μαθητές του ωσάν για τα πνευματικά του τέκνα και μεριμνούσε προσωπικά για τα σωματικά και πνευματικά τους προβλήματα και τις δοκιμασίες. Αυτή η φροντίδα του για τους μαθητές του δεν σημαίνει ότι τον είχε κάνει ελαστικο απέναντί τους. Αντίθετα γινόταν φοβερά αυστηρός όταν π.χ. έβλεπε μαθητές του να καπνίζουν, πράγμα απαγορευμένο για μαθητές. Τότε τους έλεγε: Μου είναι αδύνατο να σκεφθώ τον Αποστολο Παύλο με τσιγάρο στο στόμα! Θαυμαστή είναι η υπεράσπισή του για τον μαθητή του, Τύχομιρ Κόστιτς (αργότερα επίσκοπο Ζίτσης Βασίλειο) όταν κάποιοι καθηγητές θέλησαν να τον διώξουν από την Σχολή επειδή τηρούσε αυστηρά τις καθορισμένες νηστείες της εκκλησίας. Όμως, ο ίδιος ο π. Ιουστίνος τους βοηθούσε όχι μόνο πνευματικά, μα και υλικά, όταν τελείωναν τις σπουδές τους και με προσευχές και δάκρυα τους ευχόταν καλή σταδιοδρομία (3). Εκείνο τον καιρό στην Σχολή είχε πολύ αφιερωθεί στην διδασκαλία και την Θ. Λειτουργία και τότε έλαβε και τον δεύτερο βαθμό της ιερωσύνης.
Σημειώσεις
(1)Τό κείμενο της αιτιολογίας για την εισαγωγή του μαθήματος αυτού δημοσιεύθηκε στο περιοδικό: Hriscanski Z ivot, br . 3, 1923. Τον καιρό εκείνο ο ίδιος ο π. ‘Ιουστινος ήταν συντάκτης του περιοδικού.
(2) Εκφωνήθηκε και ως λόγος στην Εκκλησιαστική Σχολή Μοναστηρίου – Bitola και τυπώθηκε στο: Izvestaj , το ίδιο ακαδημαϊκό έτος 1932/33.
(3) Υπάρχει, σημειωμένο, στο προσωπικό του ημερολόγιο, στις 15 Ιουνίου 1925: Στο δωμάτιό μου προσευχόμουν για τους τελειόφοιτους, να τους καθοδηγήσει ο Κύριος σε όλη τους την ζωή, «θρήνος, δάκρυα και θλίψη, που θα τους αποχωριστώ».
