Η Μητρόπολη Παραμυθιάς είναι μία από τις πιο ιστορικές Μητροπόλεις της Ελλάδος με πολυσχιδή δράση σε περιόδους αναφοράς της χώρας, σε πολέμους και σε εποχές ταραχώδεις. Το κοινωνικό της έργο χάνετε από τα βάθη των αιώνων, όταν ήταν ακόμα επισκοπή Παραμυθιάς της Μητρόπολης Ιωαννίνων.
Οι Μητροπολίτες της είχαν την τύχη και την ατυχία να μην ασχολούνται μόνο με το πνευματικό έργο των χριστιανών της περιοχής μας, αφού οι συνθήκες τους ανάγκασαν να έχουν ενεργό ρόλο ακόμα και στους αγώνες της απελευθέρωσης του έθνους και επι Τουρκοκρατίας και στην κατοχή του 40, όπως ο Δωρόθεος με τις γνωστές δράσεις κατά των κατακτητών του 40. 29 Επίσκοποι και Μητροπολίτες, έχουν βρεθεί στην κορυφή της έδρας της Επισκοπής και της Μητρόπολης Παραμυθιάς.
Ο Φώτιος Οικονόμου, το 1964 στο βιβλίο η Εκκλησία Εν Θεσπρωτία, αναφέρει χαρακτηριστικά: Η Παραμυθιά η μεσαιωνική πόλη που εμφανίστηκε τον 11ο αιώνα οφείλει την ονομασία της στην παραμυθία = παρηγοριά γιατί οι κάτοικοι των γύρω χωριών κατέφευγαν στο φρούριό της, τον καιρό των βαρβαρικών επιδρομών και έβρισκαν εκεί «παραμυθία = παρηγοριά» ενώ μεταγενέστερα τον ίδιο ρόλο έπαιξε η Μονή της Παναγίας της Παραμυθίας (της Παρηγορήτριας), όπως αναφέρεται στα σιγίλια του Πατριάρχη Κων/λεως Νεοφύτου το 1636.
Έγινε έδρα Επισκοπής κατά το 1500 μ.Χ. όταν μεταφέρθηκε από την Επισκοπή Βουθρωτού, μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν ο τίτλος «Παραμυθίας» επικράτησε. Ο Επίσκοπος Παραμυθίας επόπτευε τους χριστιανούς της επαρχίας Παραμυθίας, Φιλιατών, Μαργαριτίου, Φαναρίου, μέρος της Δελβίνου και της Ζίτσης ως και την Πάργα, έως την εποχή της κυριαρχίας των Ιονίων . Το 1895 επί της Πατριαρχείας Ανθίμου Ζ’ (1895-1896) η Επισκοπή Παραμυθίας προήχθη σε Μητρόπολη υπό το Πατριαρχείο Κων/λεως.
Επίσκοποι Παραμυθίας: Παϊσιος Δήμαρος ή Δήμαρης ή Δήμερος Άνθιμος Χρύσανθος Κουφάλας ή Κεφάλας Προκόπιος ο Βυζάντιος Παρθένιος Πάργιος ο από Χειμάρας Αρσένιος Ιωαννίτης Αμβρόσιος Νεόφυτος ο Βυζάντιος Αγάπιος Χατζή Ιωάννου Διονύσιος ο από Ευδοξιάδος Άνθιμος Τσάτσος Γρηγόριος Δρακόπουλος Ιωάννης Χατζή – Αποστόλου Λεόντιος Ελευθεριάδης ο από Κίτρους
Η Ιερά Μητρόπολη Παραμυθίας συγκροτήθηκε από τις αρχαίες, περήφανες Επισκοπές Ευροίας, Φωτικής και Βουθρωτού. Από το τέλος του 15ου αιώνα έως και τις αρχές του 19ου αιώνα παρατηρείται μια μαζική προαγωγή των Επισκοπών και Αρχιεπισκοπών σε Μητροπόλεις σε όλη την Ελλάδα.
Tον Μάιο του 1895 ο Πατριάρχης Άνθιμος Ζ’, λαμβάνοντας υπ’ όψη του την από 10 Απριλίου 1895 αναφορά των χριστιανών της Επισκοπής Παραμυθίας, προάγει την Επισκοπή Παραμυθίας σε Μητρόπολη υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Συγχρόνως, κατήργησε την Εξαρχία Γηρομερίου με τα 12 χωριά της, και την προσάρτησε οριστικά στην Μητρόπολη Παραμυθίας, που μετονομάστηκε Παραμυθίας και Φιλιατών. Η Μητρόπολη Παραμυθίας αρχικά υπάγεται στο Πατριαρχείο Κων/λεως έως τις 10 Ιουλίου 1928, όταν βάσει του νόμου «Περί Εκκλησιαστικής Διοικήσεως στην Νέα Χώρα της Ελλάδος των Μητροπόλεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου» και της από 4 Σεπτεμβρίου 1928 Πατριαρχικής και Συνοδικής απόφασης, υπήχθη υπό την άμεση διακυβέρνηση της Αγιωτάτης Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος. Αργοτερα ονομάστηκε Παραμυθίας Φιλιατών Γηρομερίου και Πάργας
Μητροπολίτες Παραμυθίας: Λεόντιος Ελευθεριάδης Κωνσταντίνος Μικρούλης Βασίλειος ο από Λιτίτσης Καλλίνικος ο από Κώου Ιερόθεος Ανθουλίδης Νεόφυτος Κοτζαμανίδης Ιωακείμ Μαρτιάνος Αθηναγόρας Ελευθερίου Γεώργιος Μισαηλίδης ο από Θάσου Κύριλλος Καρμπαλιώτης Δωρόθεος Νάσκαρης Δωρόθεος Βασιλιάς Τίτος Ματθαιάκης Παύλος Καρβέλης Τίτος Παπανάκος
http://www.paramythia-online.gr
