- Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου | Εμπειρική Θεολογία
γ Η καινή θεολογία των θρασέων θεολόγων οι οποίοι απορρίπτουν τις εμπειρίες των Αγίων και θεολογούν διαλεκτικώς κατά τις δικές τους φιλοσοφικές αρχές Εκπρόσωπος της διαλεκτικής θεολογίας ήταν στους χρόνους του Αγίου Παλαμά ο δυτικός μοναχός Βαρλαάμ H προσευχή του Αγίου Μαρτίνου Η νοερά προσευχή στην αρχαία Ορθόδοξη Εκκλησία της δύσεως 1 8 2010 Λόγος Ηθικός Ε Διδασκαλίες Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας Του Οσίου Πατρός ημών Συμεών του νέου
http://www.impantokratoros.gr/empeiriki-theologia.print.el.aspx (2013-03-22)
- Login
Ομίλου Ορθ Ιεραποστολής Έγινε στις 14 Μαρτίου 2013 21 3 2013 Κυκλοφορεῖ τό φύλλον τῆς 22 3 13 τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου Μερικά ἀπό τά περιεχόμενά του 21 3 2013 Όλες οι καταχωρήσεις Ενδιαφέροντα άρθρα ιστολογίων και ιστοσελίδων Εμπειρική θεολογία Φιλόσοφος Θεολογία Καινή θεολογία Login Username Κωδικός πρόσβασης Υπενθύμιση κωδικού Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο Εγγραφή στην ομάδα IΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΜΕΛΙΣΣΟΧΩΡΙΟΥ Παρασκευή 22 Μαρτίου 2013 Α Χαιρετισμοί Βασιλείου ιερομάρτυρος πρεσβυτέρου της Αγκυρανών εκκλησίας
http://www.impantokratoros.gr/empeiriki-theologia.login.el.aspx (2013-03-22)
- Δογματικά
από τους Αγίους της Εκκλησίας σύμφωνα μ όσα παρέλαβαν από τους συγγραφείς της Αγίας Γραφής κατόπιν Θείας αποκαλύψεως Όπως δηλώνει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ο μέγας αυτός δογματολόγος της Εκκλησίας μας στην αρχή του έργου του Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως ο Θεός απεκάλυψε αυτό ακριβώς που ήταν συμφέρον να γνωρίσουμε σ αυτά ας αρκεσθούμε κα σ αυτά και σ αυτά ας μείνουμε χωρίς να μετακινούμε αιώνια όρια ούτε να ξεπερνούμε τη θεία παράδοση Η εμμονή λοιπόν στα ιερά δόγματα δεν αποτελεί κάποια φανατική προσκόλληση αλλά στην θεμιτή αποδοχή των αληθειών που ο ίδιος ο Κύριος μας παρέδωσε και εφέστησε την προσοχή να τα φυλλάττουμε με ακρίβεια ώστε να μην γίνει η παραμικρή αλλαγή σ αυτά ούτε κατά ένα κόμμα η κεραία Η αίρεση του Αρείου και η Α Οικουμενική Σύνοδο Ειρήνης Αρτέμη Πτ Θεολογίας Φιλολογία Πανεπιστημίου Αθηνών Mphil Θεολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών υπ διδάκτορος Θεολογίας 27 5 2010 Μητροπολίτης Πειραιώς Η αίρεση της ικανοποιήσεως της Θείας Δικαιοσύνης δια της Σταυρικής Θυσίας του Κυρίου Θεολογική μελέτη του Μητροπολίτου Πειραιώς κ Σεραφείμ 26 6 2012 Η αίρεση του Απολλιναρίου και η Β Οικουμενική Σύνοδος Ο Απολλινάριος και η διδασκαλία του Ειρήνης Αρτέμη Θεολόγος Φιλόλογος Mphil Θεολογίας Υπ διδάκτορος Θεολογίας 14 7 2011 Η οντολογία της θεοποιού Χάριτος κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά Δημητρίου Ι Τσελεγγίδη Η οντολογία της θεοποιού Χάριτος κατά τον υπέρμαχο του Ησυχασμού 14 7 2011 Θεοδώρητος Κύρου Ερανιστής Χριστολογικές θέσεις και προβλήματα στον Ερανιστή του Θεοδωρήτου Κύρου 3 2 2011 Ανθολόγιο Πατερικών χωρίων υπέρ των εικόνων Το είδος αυτό των συλλογών αποσπασμάτων από πατερικά κείμενα τα οποία παρουσίαζαν την συνεχή παράδοση της Εκκλησίας 12 9 2010 Κύριλλος Αλεξανδρείας και Απολλινάριος Ειρήνης Αρτέμη Μία φύσις του Θεού Λόγου σεσαρκωμένη α Απολλιναρική ανάγνωση β Κυρίλλειος ανάγνωση 15 6 2010 Η Σημασία του Δόγματος στους Διαλόγους Δημητρίου Τσελεγγίδη Καθηγητού Θεολογικής
http://www.impantokratoros.gr/dogmatika.el.aspx (2013-03-22)
- Φιλοκαλικά Θέματα Ερημικής Εσωτερικότητος
Θεματικές κατηγορίες Θεολογικές μελέτες Φιλοκαλικά Θέματα Ερημικής Εσωτερικότητος Φιλοκαλικά Θέματα Ερημικής Εσωτερικότητος ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΡΝΑΡΑΚΗ ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΗΜΙΚΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΟΣ Το γαρ εαυτόν επιγνώναι τέλος της των αρετών εργασίας Όσιος Νικήτας ο Στηθάτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Η ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ 2 Η ΕΡΗΜΟΣ 3 ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ 4 Η ΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΗ ΕΡΗΜΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΣ 5 Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΕΡΗΜΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ 6 ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΡΔΑΝΗ 7 ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΓΝΩΣΙΑ 8 ΔΟΣ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΛΑΒΕ ΠΝΕΥΜΑ 9 ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΗΜΙΚΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΡΝΑΡΑΚΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ 1 Η Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Η Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών είναι συλλογή πατερικών κειμένων τα οποία έχουν ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο 6 7 2011 2 Η έρημος Η έρημος είναι συνήθως ο σκηνικός χώρος της απουσίας της ζωής Είναι μια περιοχή υπαρξιακής σιωπής Μια διάσταση σιωπηλού μυστηρίου 6 7 2011 3 Το κοινωνικό νόημα της Ερήμου Όταν πεισθή ο κοινωνικός ή εγκόσμιος χριστιανός για την περίοπτη και πολυδύναμη θέση της ερήμου μέσα στο βιβλίο του λυτρωτικού 6 7 2011 4 Η ασχημάτιστη ερημική εσωτερικότης Η ψυχολογία διαπιστώνει και σήμερα πως η συμπεριφορά καθενός ανθρώπου είναι σε κάθε στιγμή μια σχηματισμένη συμπεριφορά 6 7 2011 5 Η ασκητική ερήμωση του ασυνειδήτου Η πιο βασική κατάκτηση της ψυχολογίας υπήρξε ασφαλώς η ανακάλυψη του ασυνειδήτου 6 7 2011 6 Πέρα από τον Ιορδάνη Η βασική θεραπευτική άποψη της ψυχολογίας του Βάθους και επομένως και της ψυχοθεραπείας είναι ότι οι δυσάρεστες εμπειρίες της ζωής 6 7 2011 7 Αυτογνωσία και ετερογνωσία Η αυτογνωσία έχει αναγνωρισθή από καιρό σαν το πιο δύσκολο εγχείρημα του ανθρώπου στην περιοχή της κατακτήσεως της πνευματικής ωριμότητος 6 7 2011 8 Δος αίμα και λάβε Πνεύμα Ο όσιος Νικήτας ο Στηθάτος συμπυκνώνει σε ολίγες λέξεις την περιγραφή της ασκήσεως και του μαρτυρίου που βιώνουν οι αυθεντικοί 6 7 2011 9 Μπροστά στον εαυτό
http://www.impantokratoros.gr/kornarakhs-filokalia.el.aspx (2013-03-22)
- Η πέτρα της πίστεως, ο Απόστολος Πέτρος και το πρωτείο εξουσίας
επεκράτησε τελικά η θέση του Απ Παύλου υποχωρούντος του Απ Πέτρου Εάν ο Απ Πέτρος είχε πρωτείο εξουσίας τότε θα επέβαλε μοναρχικά τη γνώμη του και δεν θα υποχωρούσε Όμως δεν έγινε έτσι 3 Κατά την Πεντηκοστή βλέπουμε ότι το Άγιον Πνεύμα εκάθισε με τη μορφή πυρίνων γλωσσών σε καθένα από τα κεφάλια των Αποστόλων ισομερώς και ισόποσα Όλοι οι Απόστολοι διαμοιράστηκαν την ίδια γλώσσα Εάν ο Απ Πέτρος είχε πρωτείο εξουσίας τότε θα έπρεπε ή το Άγιον Πνεύμα να καθίσει αποκλειστικά και μόνον στον Απ Πέτρο χωρίς να φωτίσει τους υπολοίπους ένδεκα ή κάποια γλώσσα μεγαλύτερη και ανισότερη από τις υπόλοιπες να καθίσει στο κεφάλι του Απ Πέτρου Όμως δεν έγινε έτσι 4 Όταν ο Χριστός ομιλούσε στους Μαθητές Του για το Πάθος Του τον Σταυρικό θάνατο την ταφή και την Ανάσταση τότε ο Απ Πέτρος ανθρωποπρεπώς και κοσμικώς σκεπτόμενος άρχισε να Τον επιτιμά και προσπάθησε να μεταπείσει να αποδιώξει και να αποτρέψει τον Κύριο από το πικρό ποτήριον του Σταυρού και του θανάτου Τότε όμως εισέπραξε από τον Κύριό μας ένα πολύ αυστηρό και σκληρό χαρακτηρισμό Ύπαγε οπίσω μου Σατανά σκάνδαλόν μου ει ότι ου φρονείς τα του Θεού αλλά τα των ανθρώπων 18 Ο ίδιος ο Κύριος αποκαλεί τον Απ Πέτρο σατανά και σκάνδαλο Εάν ο Απ Πέτρος είχε πρωτείο εξουσίας τότε δεν θα τον χαρακτήριζε έτσι ο Κύριος αλλά θα έπρεπε να ακούσει τον Απ Πέτρο και να αποφύγει τον Σταυρικό θάνατο Όμως δεν έγινε έτσι 5 Είναι γνωστή η τριπλή άρνηση του Απ Πέτρου αλλά και η μετά δακρύων μετάνοιά του και η αποκατάστασή του στο Αποστολικό αξίωμα από τον ίδιο τον Κύριο Εάν ο Απ Πέτρος είχε πρωτείο εξουσίας τότε δεν θα χρειαζόταν να μετανοήσει και να επαναποκατασταθεί στο αξίωμά του Θα παρέμενε αμετανόητος όπως ο Ιούδας και εκτός Χριστού Όμως δεν έγινε έτσι 6 Η παράδοση της Εκκλησίας μαρτυρεί ότι Μήτηρ των Ορθοδόξων Εκκλησιών είναι η Σιών τα Ιεροσόλυμα και όχι η Ρώμη λόγω της δράσεως του Ιησού Χριστού Χαίρε Σιών αγία Μήτηρ των Εκκλησιών 19 Εάν ο Απ Πέτρος είχε πρωτείο εξουσίας τότε θα έπρεπε Μήτηρ των Εκκλησιών να είναι η Ρώμη Όμως δεν συμβαίνει έτσι Η διαφορετική ερμηνεία των λόγων αυτών από τους παπικούς οφείλεται στην προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν εσκεμμένα την πτώση των παπών στο λάκκο της κενοδοξίας της αλαζονίας της δαιμονικής υπερηφανείας και του εωσφορικού εγωισμού που είναι τόσο μεγάλη ώστε να χαρακτηρίζεται από τον άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς ως τέταρτη μέσα στην ιστορία ύστερα από τις πτώσεις του Σατανά του Αδάμ και του Ιούδα 20 Εν κατακλείδι οι ορθόδοξες θέσεις που αποδέχεται η Εκκλησία μας περί του θέματος είναι οι εξής 1 Ο Ιησούς Χριστός έδωσε στους Αποστόλους Του την ίδια ακριβώς εξουσία που έδωσε και στον άγιο Πέτρο 2 Οι Απόστολοι ουδέποτε αναγνώριζαν στο πρόσωπο του αγίου Πέτρου τον τοποτηρητή του Ιησού Χριστού και τον αλάθητο διδάσκαλο της Εκκλησίας 3 Ο άγιος Πέτρος ουδέποτε θεωρούσε πως ήταν πάπας και ουδέποτε ενεργούσε κατά τον τρόπο με τον οποίο ενεργούν οι πάπες 4 Οι Σύνοδοι των πρώτων τεσσάρων αιώνων αναγνωρίζοντας
http://www.impantokratoros.gr/3CD25104.el.aspx (2013-03-22)
- Η εργασία κατά την θεολογική σκέψη των Τριών Ιεραρχών
ο Μέγας Καππαδόκης κατά την πρώτην ηλικίαν τοις γονεύσιν υποτασσόμενος άπαντα πόνον σωματικόν πράως και ευπειθώς συνδιέφερεν Γιατί βέβαια η υποταγή στους γονείς αποδεικνύει ότι υπέμεινε τους κόπους με ευπείθεια 26 Άλλωστε και πριν αρ χίσει το δημόσιο σωτηριώδες έργο του ο Χριστός είναι γνω στό από το Ευαγγέλιο ότι ασκούσε την εργασία του ξυλουργού 27 Αλλά και ο κορυφαίος των Αποστόλων ο απόστολος Παύλος εργαζόταν όχι μόνο την ήμερα αλλά και τη νύχτα Αυτός που κατά τον Ιερό Χρυσόστομο δεν ήταν καθόλου τυχαίος άνθρωπος αλλά ήταν εκείνος που διέτασσε δαιμό νια ήταν δάσκαλος όλης της οικουμένης και είχε την φροντί δα για την Εκκλησία σ όλο τον τότε γνωστό κόσμο και δι καιούνταν να ζει από το κήρυγμα του Ευαγγελίου 28 Κατά τον Μέγα Βασίλειο η εργασία συνιστάται μέσα στα πλαίσια του φυσιολογικού και του μέτρου ενώ η αργία χαρακτηρίζεται από την ίδια την Αγία Γραφή ως αταξία 29 Ο μέγας Ιεράρχης υπενθυμίζει εδώ την Β Επιστολή του α ποστόλου Παύλου προς τους συμπολίτες μας Θεσσαλονικείς Ακούομέν τινας εν υμίν ατάκτως περιπατούντας μηδέν εργαζομένους 30 Αλλά και για τον εαυτό του ο απόστολος Παύ λος στην ίδια Επιστολή σημειώνει Ουκ ητακτήσαμεν εν υ μίν ουδέ δωρεάν άρτον εφάγομεν παρά τινος αλλ εν κόπω και μόχθω νύκτα και ημέραν εργαζόμενοι προς το μη επιβαρήσαί τινα υμών 31 Ο απόστολος Παύλος σημειώνει ιδιαίτε ρα τον χειρωνακτικό χαρακτήρα της εργασίας του λέγοντας ταις χρείαις μου και τοις ουσι μετ εμού υπηρέτησαν αι χεί ρες αύται 32 Κατά συνέπεια αν η εργασία σηματοδοτείται θετικά ως αγαθό η αργία απορρίπτεται και χαρακτηρίζεται απερίφραστα ως κακό 33 Η εργασία ανήκει στα κατά φύσιν ενώ η αργία ανήκει κατά τον ιερό Χρυσόστομο στα παρά φύσιν Έτσι παρά φύσιν εστί το αργείν 34 Η αργία κατά τον ίδιο Ιεράρχη είναι κακίας μέρος μάλλον δε και υπόθεσις και ρί ζα πονηρά αφού πάσαν κακίαν εδίδαξεν η αργία 35 και ει δικότερα διδάσκαλος πονηρίας εγένετο εξ αρχής τοις αγαπώσιν αυτήν 36 Και όπως η σωματική αργία βλάπτει το σώμα έτσι και η αργία των αγαθών κινήσεων της ψυχής βλάπτει και εξασθενίζει την ψυχή 37 Ο τι είναι το χαλινάρι στο άλογο είναι στην ανθρώπινη φύση η εργασία 38 Επειδή η παρούσα ζωή είναι τόπος ασκήσεως και παιδαγωγίας και επειδή η άνεση και η απραξία καταστρέφουν τους περισσότε ρους ανθρώπους ο Θεός μας έδωσε και ασχολίες και κόπο λέγει ο ιερός Πατέρας ώστε να λειτουργούν σαν κάποια χα λινάρια για να συγκρατούν και να τιθασσεύουν την υπερη φάνεια του νου μας 39 Και ενώ σε όλους γενικά η αργία ενεργεί διαβρωτικά 40 όταν συμβεί να επιβληθεί στη νεότητα τό τε αυτή θηρίου παντός αγριωτέρα γίνεται 41 Απαντώντας στο ερώτημα ει χρη εργάζεσθαι ο Μ Βασίλειος αποδοκιμάζει την αργία και θεμελιώνει βιβλικά την αναγκαιότητα της εργασίας Όταν ο απόστολος Παύλος παραγγέλλει στους Θεσσαλονικείς ει τις ου θέλει εργάζε σθαι μηδέ εσθιέτω 42 υπογραμμίζει κατά τον Μ Βασίλειο το πόσο κακό είναι η αργία Όπως είναι αναγκαία η καθημε ρινή τροφή έτσι είναι αναγκαία και η εργασία Και επειδή ο ίδιος ο Χριστός συνέδεσε την οκνηρία με την πονηρία λέγον τας εκείνο το γνωστό πονηρέ δούλε και οκνηρέ 43 θα πρέ πει να φοβάται κανείς μήπως κατά την ημέρα της κρίσεως ζητηθεί η εργασία που αναλογεί στη δύναμή μας από Εκεί νον που μας έδωσε την δύναμη να εργαζόμαστε 44 Το χωρίο του αποστόλου Παύλου ει τις ου θέλει εργάζεσθαι μηδέ εσθιέτω 45 έχει την ίδια ακριβώς έννοια που έχει ο λόγος του Χριστού άξιος ο εργάτης της τροφής αυτού 46 και αποτελεί ουσιαστικά διαφορετική διατύπωση με αρνητι κή εκφορά Και τα δύο αυτά χωρία το ένα έμμεσα και το άλ λο άμεσα συνιστούν θα λέγαμε το δικαίωμα της συντηρή σεως του άνθρωπου διά της εργασίας Τούτο όμως δεν σημαί νει ότι εδώ βρίσκεται και ο σκοπός της εργασίας κατά τους Τρεις Ιεράρχες Για να προσεγγίσουμε σωστά και σε βάθος τον σκοπό της εργασίας για τον άνθρωπο της Εκκλησίας θα πρέπει να λά βουμε σοβαρά υπόψη το πλαίσιο της θεολογικής σκέψεως των Τριών Ιεραρχών μέσα στο οποίο εντασσόμενα τα λεγό μενα για την εργασία γίνονται εύκολα κατανοητά και ελα χιστοποιείται ο κίνδυνος των παρανοήσεων Οι Τρεις Οικου μενικοί Διδάσκαλοι της Εκκλησίας προϋποθέτουν την θεμε λιώδη πρόταξη των δύο πρώτων και μεγάλων εντολών Την πρώτη εντολή της αγάπης προς τον Θεό και την δευτέραν τη τάξει και ομοία εκείνη μάλλον δε συμπληρωτικήν της προτέρας και εξ αυτής ηρτημένην την περί του αγαπάν τον πλησίον 47 κατά τον Μέγα Βασίλειο Καταρχήν ως προς την τήρηση της πρώτης εντολής ο άνθρωπος καλείται σε συνεχή σταθερή και αμετεώριστη αγαπητική αναφορά του όλου είναι του στον Θεό Η συνεχής αυτή αγαπητική αναφορά πετυχαίνεται κατεξοχήν με την α διάλειπτη προσευχή όχι όμως αποκλειστικώς και μόνον από αυτήν Κατά τον Μ Βασίλειο ο απόστολος Παύλος προβάλ λει την αναγκαιότητα δύο πραγμάτων που θα πρέπει να συμβιβάζονται λειτουργικά μεταξύ τους να συνδυάζονται και να μην αυτονομούνται ώστε να μπορεί ο άνθρωπος να ευαρεστεί τον Θεό και με τα δύο Συγκεκριμένα ο απόστολος Παύλος προβάλλει στους πιστούς τόσο το αδιαλείπτως προσεύχεσθε 48 όσο και το νύκτα και ημέραν εργαζόμενοι 49 Πώς όμως μπορούν να εφαρμόζονται αυτές οι προτροπές στην πράξη Για την προσευχή λέγει ο Μ Βασίλειος κάθε καιρός εί ναι κατάλληλος Με την καρδιά του μπορεί κανείς να υμνεί τον Θεό πάντοτε Αλλά και παρά την εργασία του ο πιστός μπορεί να εκπληρώνει την υποχρέωση της προσευχής από τη μιά ευχαριστώντας τον Θεό που του έδωσε την δύναμη για την εργασία την σοφία του νου για την ανάληψη της ε πιστήμης που του χάρισε την ύλη των εργαλείων και τα υ λικά των τεχνών οπουδήποτε και αν εργάζεται και από την άλλη προσευχόμενος να κατευθύνεται η εργασία του προς τον σκοπόν της προς Θεόν ευαρεστήσεως 50 Από έδώ γίνεται σαφές ότι ο απώτερος και κύριος σκοπός της εργασίας πρέπει να είναι η ευαρέστηση του Θεού Και φυσικά η κίνηση του ανθρώπου για την ευαρέστηση του Θεού δεν μπορεί παρά να είναι κατεξοχήν αγαπητική και κατ επέκταση κοινωνική Πώς όμως και πότε μπορεί να είναι η εργασία μας ευάρεστη στον Θεό Αναφερόμενος ο Μ Βασίλειος ειδικότερα στο σκοπό της εργασίας δίνει μία ρηξικέλευθη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα που κινείται απόλυτα μέσα στο πνεύμα της Επί του Όρους Ομιλίας του Χριστού Ο εργαζόμενος λέ γει πρέπει να γνωρίζει ότι οφείλει να εργάζεται όχι για να καλύψει τις ανάγκες του αλλά για να τηρήσει την εντολή της αγάπης προς τον πλησίον Εκείνο μέντοι ειδέναι χρη σημειώνει ο ουρανοφάντορας Ιεράρχης ότι ο εργαζόμενος ουχ ίνα ταις εαυτού χρείαις υπηρετή διά των έργων εργάζεσθαι οφείλει αλλ ίνα την εντολήν του Κυρίου πληρώση του ειπόντος Επείνασα και εδώκατέ μοι φαγείν 51 και τα εξής Και συμπεραίνει Σκοπός ουν εκάστω προκείσθαι οφείλει εν τω έργω η υπηρεσία των δεομένων ουχί η ιδία αυτού χρεία 52 Ως σκοπός δηλαδή σε κάθε εργασία πρέπει να τίθε ται εκ των προτέρων η υπηρεσία σ όσους έχουν ανάγκη και όχι η προσωπική ανάγκη του εργαζομένου Έτσι κατανοείται και η θέση του Μεγάλου Ιεράρχη ότι εκείνο που αποθηκεύ ει κανείς ανήκει σ όποιον το έχει ανάγκη Γι αυτό και αδι κεί κανείς τόσους όσους μπορούσε να βοηθήσει με τα αποθη κευμένα 53 Μέσα στο ίδιο πνεύμα και ο άγιος Γρηγόριος ο Θε ολόγος θα πει πως είναι ντροπή να κρατάμε για τον εαυτό μας όσα ανήκουν στους άλλους 54 Για ποιο λόγο όμως να γίνει μιά τέτοια σκοποθεσία της εργασίας Γιατί με τον τρόπο αυτό παρατηρεί ο Μ Βασίλει ος θα αποφευχθεί το μεγάλο αμάρτημα της φιλαυτίας ενώ ταυτόχρονα θα λάβει ο άνθρωπος από τον Χριστό την ευλο γία της φιλαδελφίας 55 μια και ο ίδιος ο Χριστός μάς διαβεβαιώνει ότι εφ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων εμοί εποιήσατε 56 Αλλά μήπως τα παραπάνω έρχονται σε αντίθεση με τον απόστολο Παύλο που συνιστά στους Θεσσαλονικείς να τρώνε το ψωμί τους εργαζό μενοι Ο Μ Βασίλειος διευκρινίζει ότι αυτό έχει λεχθεί προς τους άτακτους και αργούς Με άλλα λόγια θέλει να πει ό τι προτιμότερο από την αργή ζωή είναι το να φροντίζει ο κα θένας τον εαυτό του και να μη ζει εις βάρος των άλλων Στους ατάκτως περιπατούντας στους μηδέν εργαζομέ νους αλλά περιεργαζομένους παραγγέλλει ο απόστολος Παύλος να τρώνε το ψωμί τους εργαζόμενοι ήσυχα 57 προβάλ λοντας και ως παράδειγμα τον εαυτό του που εργαζόταν νύ χτα μέρα για να μην γίνεται βάρος σε κανέναν 58 Εκείνος ό μως που ενδιαφέρεται για την τελείωσή του οφείλει να ερ γάζεται 59 ίνα έχη μεταδιδόναι τω χρείαν έχοντι 60 Αν ο απόστολος Παύλος παρατηρεί ο ιερός Χρυσόστομος ενώ δεν ήταν υποχρεωμένος να εργάζεται εξαιτίας του απο στολικού έργου του όμως εργαζόταν και μάλιστα μέρα νύ κτα για να μπορεί να βοηθεί κι άλλους πολύ περισσότερο αυτό πρέπει να το κάνουν όσοι δεν είναι επιφορτισμένοι με ε πιπλέον εργασία 61 Τόσο ο Μ Βασίλειος όσο και ο ιερός Χρυσόστομος κατανοούν και ερμηνεύουν τον σκοπό της εργασίας στο πλαίσιο της Επί του Όρους Όμιλίας Κατά τον ιερό Χρυσόστομο στην Επί του Όρους Ομιλία κακίζεται η μέριμνα όχι όμως και η εργασία Το να μη μεριμνά κάποιος δεν σημαίνει το να μην εργάζεται αλλά το να μην προσηλώνεται στα βιοτικά πράγ ματα Γιατί είναι δυνατόν να εργάζεται κάποιος χωρίς να α ποταμιεύει για το μέλλον όπως και είναι δυνατόν να εργάζε ται κάποιος χωρίς να μεριμνά καθόλου Δεν ταυτίζεται η μέ ριμνα με την εργασία ούτε εργάζεται ο πιστός επειδή έχει την εμπιστοσύνη του στην εργασία αλλά για να δίνει σε εκείνον που έχει ανάγκη 62 Κατά τον Μ Βασίλειο ο Χριστός στην Επί του Όρους Ομιλία μάς απαγόρευσε να ζητούμε τα προς το ζην και μάς συ νέστησε να ζητούμε τη βασιλεία του Θεού και τη δικαιοσύνη του 63 Το πώς όμως πρέπει να ζητούμε μας το διευκρίνισε καλά Από τη μια μεριά μάς εμπόδισε να εργαζόμαστε την βρώσιν την απολλυμένην τι θα φάμε δηλαδή και τι θα πι ούμε ενώ από την άλλη μας δίδαξε να εργαζόμαστε την βρώσιν την μένουσαν εις ζωήν αιώνιον 64 Ο ίδιος ο Χριστός σε άλλη συνάφεια μάς φανέρωσε ποια είναι αυτή η τροφή που μένει αιωνίως Εμόν βρώμα έστιν είπε ο Χριστός ίνα ποιώ το θέλημα του πέμψαντός με Πατρός 65 Εάν όμως το θέλημα του Θεού είναι να χορτάσουμε αυτόν που πεινά να ντύσουμε τον γυμνό κ λ π 66 τότε είναι εντελώς αναγκαίο λέγει ο Μ Βασίλειος να μιμηθούμε τον απόστολο Παύλο ο οποίος μας υπέδειξε να εργαζόμαστε με κόπο το αγαθό για να βοηθούμε όσους έχουν ανάγκη 67 Πολύ περισσότερο μάλι στα να ενεργούμε έτσι αφού ο Χριστός μάς διαβεβαιώνει ότι αποδέχεται για τον ίδιο τον εαυτό του την φροντίδα που πα ρέχουμε στους αδυνάτους και μας υπόσχεται γι αυτή μας την φροντίδα την βασιλεία των ουρανών 68 Μέσα στο ίδιο πνεύμα ακριβώς κινείται και ο ιερός Χρυσόστομος Όταν ο Χριστός λέει μη εργάζεσθε την βρώσιν την απολλυμένην δεν εννοεί να μένουμε αργοί σημειώνει ο ιερός Πατέρας γιατί και η αργία είναι κατεξοχήν απολλυμένη βρώσις Εννοεί να εργάζεσθε και να μεταδίδετε Αυτό δεν είναι απολλυμένη βρώσις Όποιος ενώ μένει αργός τρώει και φροντίζει για την τρυφή αυτός εργάζεται την α πολλυμένην βρώσιν Όποιος όμως εργάζεται και τρέφει τον Χριστό και τον ντύνει αυτός εργάζεται την βρώσιν την μενουσαν διηνεκώς η οποία ταυτίζεται με τα αγαθά της μέλ λουσας βασιλείας του Θεού 69 Αλλά αν ο κύριος σκοπός της εργασίας είναι τελικά να γίνουμε ευάρεστοι στον Θεό δείχνοντας πρακτικώς αγαπητική στήριξη στον πάσχοντα πλησίον στο πρόσωπο του οποίου συναντούμε τον ίδιο τον Χριστό προκύπτει ευλόγα το έρώτημα Με ποιον τρόπο θα πρέπει να εργαζόμαστε Οι τιμώμενοι σήμερα προστάτες της Παιδείας μας παρουσιάζουν με πολλή σαφήνεια αυτόν τον τρόπο Ο εργαζόμενος λέγει ο Μ Βασίλειος θα πρέπει να είναι προσεκτικός στην εργασία του και να την φροντίζει με πολύ ενδιαφέρον σαν να την εποπτεύει ο ίδιος ο Θεός Να την κάνει εν αόκνω σπου δή και να την ολοκληρώνει κατά τρόπο άμεπτο και με αυ ξημένη επιμέλεια Να μη μεταπηδά από τη μιά εργασία στην άλλη Ο άνθρωπος από τη φύση του δεν μπορεί να κα ταφέρνει με επιτυχία πολλά πράγματα ταυτόχρονα Είναι χρησιμότερο να κάνει κανείς μία εργασία με φιλοπονία από το να ασχολείται με πολλά κατά ελλιπή τρόπο Άλλωστε ο μερισμός σε πολλά και η μετάβαση από το ένα στο άλλο δεν οδηγεί στην ολοκλήρωση των έργων Αποτελεί ελαφρότητα ήθους ή φανερώνει την προΰπαρξη ελαφρότητας ή και αν δεν υπήρχε την εγκαθιστά Αλλά όπως το να μεταβαίνει κανείς αυθαίρετα από τη μιά εργασία στην άλλη είναι ασύμ φορο έτσι και όταν του ζητάται κάποια εργασία και δεν αν ταποκρίνεται αυτό είναι αξιόμεμπτο και τροφοδοτεί το πά θος της αυθάδειας 70 Ο Μ Βασίλειος επιμένει ιδιαίτερα στον προσωπικό κόπο και τον ζήλο που οφείλει να επιδεικνύει ο καθένας στην ερ γασία του ενεργοποιώντας έτσι το θυμικό της ψυχής για να παίρνει η εργασία του έντονα δραστήριο χαρακτήρα Τίποτε δεν μπορεί να αποτελέσει πρόφαση στον υγιή άνθρωπο για την αποφυγή του κόπου Η εκδήλωση της αγάπης προς τον πλησίον στην οποία αποβλέπει η εργασία θα πρέπει απαραι τήτως να περνά μέσα από τον προσωπικό κόπο της εργασί ας 71 Εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μ Βασίλειος ειση γείται και ένα συγκεκριμένο είδος έμπονης αγάπης Αλλά εκτός από τον κόπο ο εργαζόμενος κατά τον Μ Βασίλειο καλείται να δείξει την αγάπη του σ αυτούς που συμβαίνει να υπηρετεί λέγοντας τους και κάποια παρηγορη τικά λόγια ώστε η εργασία του να γίνεται ευπρόσδεκτη να είναι άλατι ηρτυμένη Γενικότερα καλείται να εργάζεται σαν να υπηρετεί τον ίδιο τον Χριστό Να μη περιφρονεί κα μιά εργασία έστω και αν φαίνεται πως είναι ευτελής 72 αφού και ο Χριστός υπηρέτησε τους μαθητές του και ουκ απηξίωσε και τα ευτελή των έργων ποιήσαι 73 Άριστος τρόπος ερ γασίας είναι τέλος κατά τον Μεγάλο Καππαδόκη όταν η ο φειλόμενη εργασία γίνεται με φρόνημα ταπεινό χωρίς έπαρ ση χωρίς οργή και χωρίς γογγυσμό 74 Σε αντίθετη περίπτωση που η εργασία γίνεται με ραθυμία η με έπαρση η εργα σία αυτή είναι ηθικώς μολυσμένη Γι αυτό και αν κάτι τέτοιο συμβεί σε μοναχική αδελφότητα συνιστά την άμεση αποξένωση από αυτήν των έργων του οκνηρού του αντιλόγου και του γογγύζοντος ως μη ευαρέστων στον Θεό 75 Κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο αξιόμεμπτη είναι η εργασία που γίνεται με βίαιο τρόπο που ξεπερνά τα όρια του μέτρου και όταν παίρνει τον χαρακτήρα της πλεονεξίας 76 Αλλά η παραπάνω στάση του άνθρωπου έναντι της εργα σίας καθεαυτήν θέτει ευλόγα ερωτήματα και για τη στάση του εργαζόμενου έναντι του εργοδότη ανεξάρτητα αν αυτός είναι φυσικό πρόσωπο ή θεσμικός φορέας Ο ιερός Χρυσόστο μος κάνει μια πολύ διεισδυτική και λεπτή παρέμβαση στις εργασιακές σχέσεις και επισημαίνει τα υπαρξιακά όρια της α ληθινής ελευθερίας και της αληθινής δουλείας του ανθρώ που Σχολιάζοντας το χωρίο του αποστόλου Παύλου Τιμής ηγοράσθητε μη γίνεσθε δούλοι ανθρώπων 77 παρατηρεί ότι ο λόγος αυτός δεν απευθύνεται μόνο προς όσους ήταν την ε ποχή εκείνη δούλοι αλλά έχει λεχθεί και για τους μη δού λους τους θεσμικά ελεύθερους Γιατί όπως σημειώνει εί ναι δυνατόν ενώ είναι κάποιος θεσμικά δούλος να μην εί ναι ουσιαστικά δούλος και ενώ κάποιος είναι θεσμικά ε λεύθερος να είναι στην πραγματικότητα δούλος Και πώς εί ναι δυνατόν ο δούλος να μην είναι δούλος Τούτο είναι δυνα τόν όταν όλα όσα κάνει αυτός τα κάνει για τον Θεό Όταν δεν υποκρίνεται ούτε χάνει κάτι από ανθρωπαρέσκεια Τότε ενώ είναι θεσμικά δούλος σε ανθρώπους είναι στην πραγ ματικότητα ελεύθερος Και πώς πάλι ενώ είναι θεσμικά ελεύθερος γίνεται στην πραγματικότητα δούλος Γίνεται δούλος όταν υπηρετεί τους ανθρώπους με πονηριά ή για λό γους γαστριμαργίας ή από επιθυμία των χρημάτων ή για α πόκτηση δυνάμεως εξουσίας Αυτού του είδους ο άνθρωπος είναι περισσότερο δούλος απ όλους παρότι είναι θεσμικά ε λεύθερος Τον άνθρωπο τον βλάπτει ουσιαστικά η φύσει δουλεία δηλαδή η δουλεία της αμαρτίας Αν ο εργαζόμενος δεν είναι δούλος αυτής της δουλείας θα πρέπει να είναι αισι όδοξος και να ευφραίνεται γιατί κανείς δεν μπορεί να τον α δικήσει επειδή έχει αδούλωτο το ήθος του Αντίθετα αν κά ποιος είναι δούλος στην αμαρτία και χιλιάδες φορές να είναι θεσμικά ελεύθερος δεν του είναι κανένα όφελος η ελευθερία του 78 Μπορεί όμως κανείς να αποδέχεται κάθε είδος προσφερό μενης εργασίας Και ποια θα μπορούσαν να αποτελέσουν κρι τήρια επιλογής για την επαγγελματική απασχόλησή του Ο Μ Βασίλειος αποφεύγει να κατονομάσει λεπτομερώς όλες τις τέχνες και τα επαγγέλματα της εποχής του που δεν πρέπει κάποιος να τα ασκεί Καταρχήν είναι αποδεκτή κάθε εργασία η οποία καπηλείας απάσης και αισχροκέρδειας απήλλακται 79 Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος μνημονεύει σε μιά Επι στολή του έναν παλαιό αθηναϊκό νόμο που αναφέρεται στον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων θα λέγαμε σήμε ρα Σύμφωνα με το νόμο αυτόν όταν οι νέοι φθάσουν στην ε φηβεία πρέπει να οδηγούνται στις διάφορες τέχνες με τον ε ξής τρόπο Να εκτίθενται σε δημόσιο χώρο τα σύνεργα της κάθε τέχνης και να οδηγούνται μπροστά τους οι νέοι Ο κάθε νέος να μαθαίνει την τέχνη εκείνη της οποίας τα σύνεργα του προσφέρουν χαρά και στα οποία προστρέχει Ο άγιος Γρη γόριος επιδοκιμάζει τον τρόπο αυτό επειδή θεωρεί ως κριτή ριο επιλογής του επαγγέλματος τις φυσικές κλίσεις του αν θρώπου 80 Βέβαια ο Μ Βασίλειος θα συμπληρώσει ότι χρειά ζεται και άρτια ειδίκευση στην τέχνη Δεν είναι σωστό λέ γει να ασκεί κάποιος την τέχνη που απλώς επιθυμεί αλλά εκείνη για την οποία θα κριθεί κατάλληλος μετά από τη σχετική δοκιμασία 81 Σε κάθε περίπτωση επιλογής του επαγγέλματος όμως θα πρέπει να έχουμε ως επιδίωξή μας την λιτότητα και την α πλότητα αποφεύγοντας να υπηρετούμε ανόητες και βλαβερές επιθυμίες ανθρώπων με το να κατασκευάζουμε αυτά που ε πιζητούν αυτού του είδους οι άνθρωποι 82 Εξειδικεύοντας την παραπάνω θέση του ο Μ Βασίλειος γράφει τα εξής διευκρινι στικά Οι ασχολούμενοι λ χ με την υφαντουργία να αναλαμ βάνουν αυτό που είναι σύμφωνο με τον χριστιανικό τρόπο ζωής και όχι αυτό που επινοούν οι ακόλαστοι για να θηρεύ ουν και να παγιδεύουν τους νέους Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες τέχνες Θα πρέπει να παρέχουν το χρήσιμο και να καλύπτουν το αναγκαίο Θεμελιώδες πάντως κριτήριο επιλογής κάποιας εργασίας έναντι πολλών άλλων θα πρέπει να είναι ότι δεν θα υπάρχει σ αυτήν τίποτε που
http://www.impantokratoros.gr/treis_ierarches_ergasia.el.aspx (2013-03-22)
- Το αυτεξούσιο του ανθρώπου
Θεό Εκείνο όμως που μπορούν να προσδιο ρίσουν αποφασιστικά το αυτεξούσιο και η θέληση του αν θρώπου κατά τον Καβάσιλα είναι η ποιότητα της ζωής τό σο στο παρόν όσο και μετά την τελική ανάσταση Συγκεκρι μένα όταν ο άνθρωπος στην παρούσα ζωή προσανατολίσει το αυτεξούσιο και την θέληση του σταθερά και αγαπητικά προς τον Θεό μπορεί και στην επίγεια ζωή να προγευθεί χαρισμα τικούς την αΐδια ζωή του Θεού ενώ στην μέλλουσα βασιλεία να την βιώσει στην πληρότητα της 20 Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει σε καμιά περίπτωση με μόνη την ελεύθερη θέληση τού ανθρώπου Η βίωση της ζωής του Τριαδικού Θεού από τον άνθρωπο αποτελεί σε τελευταία ανάλυση δωρεά της Χά ριτος του Θεού που προϋποθέτει όμως απαραιτήτως την ε λεύθερη αποδοχή της από τον άνθρωπο αλλά και την συνε χή ελεύθερη συνεργία του Κατά την πατερική Παράδοση μάλιστα ο άνθρωπος ευ θύς εξαρχής με την δημιουργία του εμπλουτίστηκε οντολογικώς και με τους δύο θεμελιώδεις παράγοντες της σωτηρίας του το αυτεξούσιο δηλαδή και την άκτιστη θεοποιό Χάρη του Αγίου Πνεύματος Η παροχή της Χάριτος του Θεού προς τον άνθρωπο ανά γεται ήδη από τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας στο γνωστό εμφύσημα του Θεού κατά την δημιουργία του ανθρώπου Ερμηνεύοντας ο άγιος το σχετικό χωρίο της Γενέσεως 21 πα ρατηρεί ότι το εμφύσημα του Θεού προς τον άνθρωπο δεν αποτελεί την ψυχή του ανθρώπου αλλά την άκτιστη Χάρη και ενέργεια του Θεού η οποία παρέχεται στην ανθρώπινη φύση για την τελείωσή της 22 Το εμφύσημα δηλαδή του Θεού ως φυσική ενέργεια προερχόμενη από την θεία φύση δεν είναι δυνατόν να αποτελεί την ψυχή του ανθρώπου γιατί τότε αυτή θα ήταν άτρεπτη ως άκτιστη και η ανθρώπινη φύση σώμα ψυχή θα ήταν οντολογικώς κτιστή και άκτιστη τρεπτή και άτρεπτη Τέτοια όμως οντολογική κατάστα ση δεν υπάρχει σε κανένα κτίσμα Η ανθρώπινη φύση είναι κτιστό αποτέλεσμα των ακτίστων ενεργειών του Θεού που είναι όμως εμπλουτισμένη χαρισματικώς με την άκτιστη θεία Χάρη Οι μαρτυρίες της Αγίας Γραφής άλλωστε κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά για την πνοήν ζωής και για την ζώσαν ψυχήν 23 που χορήγησε με το εμφύσημά του ο Θεός στον πρώτο άνθρωπο δηλώνουν το αθάνατο και το χαριτωμένο από τον Θεό το αείζωον και κεχαριτωμένον θείως της ανθρώπινης ψυχής Επομένως ο άνθρωπος ήταν εξαρχής εμπλουτισμένος με την Χάρη του Θεού κατά Θεού χάριν μεμορφωμένος 24 Ο ίδιος ο Τριαδικός Θεός έθεσε τον εαυτό του στον άνθρωπο με την άκτιστη θεία Χάρη και έτσι τον έκανε κατ εικόνα και καθ ομοίωση του 25 Γι αυτό και ο άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλε ως θεωρεί την Χάρη του Θεού στον άνθρωπο ως μέγα και πρώτον αξίωμα του κατ εικόνα που δόθηκε ως χάρισμα στον άνθρωπο κατά την δημιουργία του με το εμφύσημα του Θεού προς αυτόν 26 Η θεία Χάρη κατά τον Παλαμά περιβάλλει ως ένδοξη στολή τον Αδάμ πριν από την παράβαση της εντολής του Θεού 27 Έτσι ο προπτωτικός άνθρωπος έχει χαρισματικώς οντολογικές προϋποθέσεις για να μετέχει στην ίδια την ά κτιστη ζωή του Τριαδικού Θεού Με την προγονική πτώση όμως ο άνθρωπος χάνει την άκτιστη θεία Χάρη αμαυρώνε ται το κατ εικόνα και αρρωσταίνει η ανθρώπινη φύση Στο πρόσωπο του Χριστού το κατ εικόνα παίρνει όλη την λαμπρότητα και την δόξα του πρωτοτύπου αφού η αν θρώπινη φύση του Χριστού λόγω της υποστατικής ενώσεως δέχεται το πλήρωμα της θείας Χάριτος και όλη την θεότητα Εξαιτίας της ενανθρωπήσεως του Θεού Λόγου ο άνθρωπος μετά την πτώση μέσα στο πλαίσιο της Εκκλησίας ανακτά τις οντολογικές προϋποθέσεις ώστε να μπορεί να μετέχει και πάλι στην άκτιστη θεία Χάρη Κατά τον Μ Βασίλειο το εμφύσημα τού Χριστού στους μαθητές του μετά την ανάστασή του επαναλάμβανε το εμφύσημα του Θεού στον Αδάμ και απέβλεπε να ανανεώσει την ανθρώπινη φύση ξαναδίδοντάς της την άκτιστη Χάρη ώστε να μπορεί να κοινωνεί άμεσα ο άνθρωπος με τον Θεό 28 Η πλήρης και δυναμική παροχή της Χάριτος γίνεται με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντη κοστή 29 όταν δηλαδή συνιστάται και φανερώνεται η Εκκλησία Το εμφύσημα του Χριστού συνεχίζει να πραγματώνει η Εκκλησία μυστηριακώς στα πρόσωπα των πιστών της με το βάπτισμα όπου με την αναγέννηση τους παρέχονται οι ον τολογικές προϋποθέσεις για την μετοχή της Χάριτος του Θεού Με τον τρόπο αυτό γίνονται χαρισματικώς μέτοχοι του Θεού κατά τον Παλαμά όσοι δέχτηκαν μυστικώς στην ψυχή τους το θείο εκείνο εμφύσημα που έχασε ο Αδάμ με την παρακοή 30 Στο μέτρο μάλιστα που το αυτεξούσιο του ανθρώπου συνεργάζεται με την θεία Χάρη γίνεται ο άνθρω πος μέτοχος του Θεού 31 πραγματώνοντας με τον τρόπο αυτό την σωτηρία του Η συμβολή όμως του ανθρώπινου αυτεξου σίου στην προοπτική της σωτηρίας έχει κατά τον Καβάσιλα κατεξοχήν παθητικό παρά ενεργητικό χαρακτήρα Επικεν τρώνεται στο να βαστάξει και να διατηρήσει την δωρεάν προσφερθείσα Χάρη του Θεού υπομείναι την χάριν και μη προδούναι τον θησαυρόν 32 Η οποία ενεργοποίηση δηλαδή του αυτεξουσίου του πιστού δεν κατευθύνεται στην κατάκτηση της θείας Χάριτος αλλά στην ενεργό διατήρηση της Όταν ο άνθρωπος κατευθύνει το αυτεξούσιο του προς τον Θεό και υποτάσσει το θέλημά του στο θέλημα του Θεού εκφράζει πρα κτικώς ταπεινό φρόνημα με συνέπεια να ενεργοποιεί και να διατηρεί σταθερά ενεργό την προσφερθείσα μυστηριακώς ά κτιστη θεία Χάρη Όλη η πνευματικού χαρακτήρα επαγρύ πνηση και αγωνιστικότητα του πιστού έχει το νόημα ότι δεν επιτρέπει να εισάγονται μέσα του εκείνα τα στοιχεία που εναντιώνονται στην όντως ζωή και προκαλούν τον πνευ ματικό θάνατο απενεργοποιώντας ουσιαστικά την θεία Χά ρη 33 Άλλωστε η ενεργός παρουσία της θείας Χάριτος στους πιστούς ερμηνεύει άριστα γιατί η αγιότητα και οι επιμέρους αρετές τους δεν αποτελούν έργο της ανθρώπινης φύσεως και δραστηριότητας της ανθρωπείας φύσεως και σπουδής 34 οντολογικό δηλαδή γνώρισμα του ανθρώπου και επίτευγμα της αυτεξούσιας ενέργειας τους Ως αρετή του ανθρώπου φανερώνεται στην Εκκλησία η πολλαπλή φροντίδα του πιστού για την διατήρηση της θείας Χάριτος ενεργοποιημένης 35 Σε καμιά περίπτωση όμως η αρετή αυτή δεν αποτελεί καθαρά ανθρώπινη ενέργεια αλλά καρπό της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος Η συνεργία τού ανθρώπου για να παραμένει μέσα του ε νεργός η θεία Χάρη είναι δυνατή για όλους τούς πιστούς
http://www.impantokratoros.gr/tselegidis-aytexousio.el.aspx (2013-03-22)
- Η θρησκευτική πολιτική των Βυζαντινών αυτοκρατόρων
τρεις γιοί απέκτησαν τον τίτλο του Αυγούστου και μοίρασαν μεταξύ τους τη διοίκηση της Αυτοκρατορίας 21 Ο Κωνσταντίνος ο Β πήρε τη Γαλατία τη Βρετανία και την Ισπανία ο Κώνστας την Ιταλία την Αφρική και το Ιλλυρικό και ο Κωνστάντιος ολόκληρη την Ανατολή 22 Διαμάχη και ανταγωνισμός υπήρχε ανάμεσα στους νέους Αυγούστους για το ποιος θα υποτάξει τους άλλους Το 340 σκοτώνεται ο Κωνσταντίνος Β σε μια μάχη εναντίον του αδερφού του Κώνστα και ο τελευταίος σκοτώνεται από το Μαξέντιο ένα διεκδικητή του θρόνου το 350 Οι δύο αυτοί Αύγουστοι ήταν υπέρμαχοι της Α Οικουμενικής Συνόδου στη Νίκαια Ο Κωνστάντιος μετά το θάνατο των αδερφών του γίνεται κύριος της Αυτοκρατορίας Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει όμως έως το τέλος της ζωής του είναι οι επαναστάσεις του ξάδερφού του Ιουλιανού εναντίον του Ο Κωνστάντιος ήταν ικανός και συνειδητός κυβερνήτης αλλά και υπέρμαχος του αρειανισμού Η θέλησή του να επιβάλλει τη διδασκαλία του Αρείου σε όλη την Αυτοκρατορία ήταν η αιτία να οξυνθούν επικίνδυνα οι σχέσεις του με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Αθανάσιο Ο πατριάρχης εξορίζεται ενώ ο Κωνστάντιος πετυχαίνει με τις Συνόδους του Σιρμίου και του Ρίμινι το 359 την ανακήρυξη του Αρειανισμού σε κρατικό δόγμα Ο Αρειανισμός προσωρινά φαίνεται ότι έχει κερδίσει στη μονομαχία του εναντίον της Ορθοδοξίας όμως δεν έχει γραφτεί το τέλος του αντιαρειανικού αγώνα Ο Κωνστάντιος μην έχοντας παιδιά γνώριζε ότι έπρεπε να φροντίσει για το μελλοντικό διάδοχό του άλλωστε τα προηγούμενα χρόνια είχε επιδοθεί σε μία συστηματική εξόντωση των συγγενών του Στη ζωή είχαν μείνει μόνο δύο ξαδέρφια του ο Γάλλος και ο Ιουλιανός Η υποψία πιθανής δολοπλοκίας εναντίον του από το Γάλλο τον οδηγεί στη δολοφονία του τελευταίου το 354 Στη συνέχεια έχρισε ως καίσαρα τον αδερφό του δολοφονημένου Γάλλου τον Φλάβιο Κλαύδιο Ιουλιανό που έμεινε στην Ιστορία ως Ιουλιανός ο Παραβάτης ή ο Αποστάτ ης ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΟΙ ΑΡΕΙΑΝΙΚΕΣ ΕΡΙΔΕΣ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ Ι Ένας παγανιστής αυτοκράτορας ο Ιουλιανός Ο Ιουλιανός διορίσθηκε ως Καίσαρας στην Αυτοκρατορική Αυλή το 355 Ο Κωνστάντιος του έδωσε ως σύζυγό του την αδερφή του Ελένη και εξαδέρφη του Ιουλιανού Ο τελευταίος είχε μείνει ορφανός σε πολλή μικρή ηλικία και από μητέρα και από πατέρα Παρ όλη όμως την ορφάνια του έλαβε σπουδαία μόρφωση Διδάχθηκε από το δάσκαλό του Μαρδόνιο την αρχαία κλασική φιλολογία καθώς και από τον Ευσέβιο Νικομηδείας και αργότερα Κωνσταντινουπόλεως την Αγία Γραφή Βαπτίστηκε χριστιανός σε πολύ μικρή ηλικία αλλά ποτέ δεν αποδέκτηκε τη χριστιανική θρησκεία Επηρεασμένος από τη διδασκαλία της αρχαίας ζωροαστρικής θρησκείας και πιστός οπαδός του μυθικού Θεού των Περσών Μίθρα προσπάθησε να πετύχει την αναβίωση της ειδωλολατρίας με συγκερασμό Μιθραϊσμού και αρχαίων ελληνορωμαϊκών θεών Η αγάπη του για την ειδωλολατρία θεωρείται μία από τις βασικές αιτίες εξορίας του Ιουλιανού στην Αθήνα Εκεί ο Ιουλιανός φοίτησε στην περίφημη φιλοσοφική σχολή της εποχής και φημολογείται ότι μυήθηκε και στα Ελευσίνια μυστήρια Άξιο λόγου είναι ότι στη φιλοσοφική σχολή των Αθηνών συνδέθηκε με φιλία με δύο σημαντικούς ανθρώπους και υπερασπιστές του Χριστιανισμού το Μεγάλο Βασίλειο και το Γρηγόριο το Θεολόγο η Ναζιανζηνό Το 356 ο Κωνστάντιος στέλνει τον Ιουλιανό στη Γαλατία για να αντιμετωπίσει τα γερμανικά φύλα Ύστερα από μερικές αποτυχίες ο Ιουλιανός κατόρθωσε να καταφέρει φοβερό πλήγμα στον εχθρό και να ισχυροποιήση της επαρχίες του βυζαντινού κράτους στην περιοχή Η συνολική αποκατάσταση των συνόρων της αυτοκρατορίας κατά μήκος του Ρήνου και του Δουνάβη ολοκληρώθηκε το 359 Μέσα σε πέντε χρόνια η Γαλατία είχε γίνει αγνώριστη και αυτό οφειλόταν αποκλειστικά στον Ιουλιανό Το 360 ο στρατός στη Λουητία το σημερινό Παρίσι ανακηρύσσει τον Ιουλιανό βασιλιά Ο Κωνστάντιος δεν καταφέρνει να προβεί σε καμία ενέργεια σημαντική γιατί τον προλαβαίνει ο θάνατος Με την άνοδο του Ιουλιανού στο θρόνο ήλθε στο πρσκήνιο το πρόβλημα της συμβιώσεως της αρχαίας ελληνικής θρησκείας και του πολιτισμού των αρχαίων Ελλήνων με τις δογματικές αλήθειες και τον τρόπο ζωής που πρέσβευε ο Χριστιανισμός Στο σημείο αυτό ο Γιάννης Κορδάτος 23 σημειώνει ο Ιουλιανός δεν έκανε καλούς υπολογισμούς γιατί ο Χριστιανισμός είχε στα χρόνια αυτά ριζώσει μέσα στα λαϊκά στρώματα και δεν ήταν εύκολο να παραγκωνιστεί Οι χριστιανοί γρήγορα κατάλαβαν τα σχέδιά του και γι αυτό τον έβλεπαν ως εχθρό τους με αποτέλεσμα να αντιδρούν στις διαταγές του Ο Ιουλιανός δεν πτοείται Γράφει υπέρ της αρχαίας ελληνικής θρησκείας υμνεί την ειδωλολατρία σατυρίζει και εμπαίζει τους χριστιανούς Κατά τη βασιλεία του οι ειδωλολάτρες εκτρέπονται σε βιαιότητες εναντίον των χριστιανών Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί χριστιανοί χλιαροί στην πίστη τους ασπάσθηκαν ξανά τα είδωλα Η ειδωλολατρία φαινόταν να κερδίζει έδαφος και να σημειώνει νίκη εναντίον του Χριστιανισμού Ο Ιουλιανός δεν είχε λαϊκό έρεισμα Στήριξη είχε από μία μικρή μερίδα φιλοσόφων και διανοουμένων Η αγάπη του και η αφοσίωσή του προς τα είδωλα τον οδηγούσε σε ακραίες καταστάσεις κάνοντάς τον περίγελο στα μάτια τόσο των χριστιανών όσο και των ίδιων των εθνικών 24 Ενώ στα χρόνια της βασιλείας του οι Χριστιανοί δέχθηκαν ύβρεις απαγορεύσεις και παραγκωνισμό από τον κρατικό μηχανισμό δε συνέβηκε το ίδιο και με τους Εβραίους Ξανάκτισε το ναό του Σολομώντα τον οποίο είχαν καταστρέψει οι Ρωμαίοι το 70 μ Χ και γενικότερα ευνόησε τους Εβραίους Φυσικά ο Ιουλιανός δεν ασχολήθηκε μόνο με την αναβίωση της ειδωλολατρίας αλλά και με την ανόρθωση της οικονομίας και τη βελτίωση της οργάνωσης της διοίκησης 25 Ένα επίσης από τα βασικά μελήματά του ήταν και η αναδιοργάνωση και ο ανεφοδιασμός του στρατού αφού οι σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τους Πέρσες συνέχιζαν να βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση Το 363 ο Ιουλιανός φεύγει από την Αντιόχεια και λαμβάνει μέρος στην εκστρατεία κατά των Περσών Στην αρχή σημειώθηκαν κάποιες νίκες των Βυζαντινών εναντίον των Περσών Σε μία μάχη ο Ιουλιανός τραυματίζεται θανάσιμα Κανείς δεν γνωρίζει ποιος τραυμάτισε τον Αυτοκράτορα Πολλοί υποστήριξαν ότι τον τραυμάτισε κάποιος χριστιανός άλλοι ότι το τραύμα του αποτελούσε τιμωρία του Ιουλιανού από τον άγιο Μερκούριο που πολλά χρόνια πριν είχε μαρτυρήσει στην Καισάρεια της Καππαδοκίας 26 Τον τραυματισμένο αυτοκράτορα μετάφεραν στη σκηνή του οι στρατηγοί και οι στενοί συνεργάτες του και άρχισαν να τον θρηνούν Ο Ιουλιανός αμετανόητος ακόμη και λίγο πριν ξεψυχήσει τους επέπληξε και τους είπε ότι δεν έπρεπε να κλαίνε μια και αυτός επρόκειτο να ενωθεί με τα αστέρια Μετά από λίγο ξεψύχησε Πολλοί ιστορικοί σημειώνουν ότι ο Αυτοκράτορας ξεψύχησε φωνάζοντας Νενίκηκας ω Ναζωραίε Λίγο πριν πεθάνει δεν όρισε το διάδοχό του αλλά είπε ότι αυτός που θα τον διαδεχτεί θα είναι εξίσου ικανός Πέθανε στις 26 Ιουνίου του 363 τριανταδύο ετών ΙΙ Ιοβιανός Βαλεντινιανός Βάλης Ο θάνατος του Ιουλιανού του Παραβάτη άφησε το στράτευμα ακέφαλο σε μία εχθρική χώρα Η κατάσταση ήταν κρίσιμη και η εκλογή νέου αυτοκράτορα επιτακτική ανάγκη Στο τέλος μετά από πολλή σκέψη ο στρατός εξέλεξε για αυτοκράτορα έναν νέο αξιωματούχο χριστιανό τον Ιοβιανό Εκείνος ήταν υπέρμαχος του Συμβόλου της Νικαίας Πιεζόμενος από την άσχημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο στρατός στη Μεσοποταμία υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες με όρους ταπεινωτικούς για το κράτος του Βυζαντίου Οι Βυζαντινοί ήταν υποχρεωμένοι να παραχωρήσουν πέντε επαρχίες στην περιοχή του Τίγρητος ποταμού Ο Ιοβιανός αναγκάστηκε να προχωρήσει στην υπογραφή μίας τέτοιας ταπεινωτικής συνθήκης γιατί έπρεπε να επιστρέψει το δυνατόν γρηγορότερα με το στράτευμα στη Βασιλεύουσα να αναγνωρισθεί ως αυτοκράτορας και από τα στρατεύματα της Δύσεως και γεικά να στερώσει την εξουσία του Φυσικά η ενέργεια του αυτή και το μικρό χρονικό διάστημα που βασίλεψε δε μας δίνει τη δυνατότητα να τον αξιολογήσουμε σαν ηγεμόνα Ο Ιοβιανός βασίλεψε μόνο ένα έτος γιατί πέθανε ξαφνικά 27 Βρέθηκε στο τιμόνι της αυτοκρατορίας μόνο για οχτώ μήνες και δεν μπόρεσε να επιδείξει τις όποιες διοικητικές ικανότητες που ίσως είχε Το μόνο που κατόρθωσε να κάνει όσον αφορά στο θέμα του Χριστιανισμού ήταν η διακήρυξη ανεξιθρησκίας και η κατάργηση των μέτρων εναντίον των χριστιανών και των εκκλησιών τους Μετά το θάνατο του Ιοβιανού στις 17 Φεβρουαρίου 364 στο θρόνο της αυτοκρατορίας ανέβηκε ο Φλάβιος Βαλεντινιανός που εκλέκτηκε δια βοής από το στρατό Εκείνος με τη σειρά του εκλέγει συναυτοκράτορα τον αδερφό του Βάλη Τα δύο αδέρφια κατάγονταν από φτωχή οικογένεια Ο πατέρας τους ήταν αρχικά σχοινοποιός Ήταν αγράμματοι και με φρικτή εμφάνιση κυρίως ο Βάλης Ο Βαλεντιανός ήταν οπαδός της Νίκαιας δηλαδή ορθόδοξος ενώ ο Βάλης οπαδός του αρειανισμού Οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις έγιναν φανερές στα μέρη της αυτοκρατορίας στα οποία είχαν την εξουσία Ο Βαλεντινιανός είχε αναλάβει τη Δυτική πλευρά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ο Βάλης την Ανατολική ώστε να μπορούν να υπερασπισθούν ευκολότερα και αποτελεσματικότερα όλα τα σύνορα του Βυζαντίου Ο πρώτος αν και έδειξε φανερά την εύνοιά του απέναντι στους υπέρμαχους του συμβόλου της Νίκαιας δεν ενόχλησε τους παγανιστές Αντίθετα ο Βάλης εξεδίωξε τους ορθόδοξους χριστιανούς που δεν υιοθετούσαν τις διδασκαλίες του Αρείου Η αντίθεση στο πεδίο της πίστεως μεταξύ Ανατολής και Δύσης έγινε η αιτία για άλλη μία φορά να χαλαρώσουν οι δεσμοί μεταξύ των δύο τμημάτων της Αυτοκρατορίας Ωστόσο δεν στάθηκε εμπόδιο για το σχεδιασμό μίας κοινής εξωτερικής πολιτικής που ήταν η άμυνα απέναντι σε οποιονδήποτε εχθρό Οι πιο επικίνδυνοι εχθροί για ολόκληρη την Αυτοκρατορία και απειλή για την υπόστασή της στάθηκαν οι Γότθοι και γενικότερα τα γερμανικά φύλα Το γερμανικό ζήτημα πάλαιψε να αντιμετωπίσει για έναν ολόκληρο αιώνα το ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας γιατί το δυτικό γρήγορα υπέκυψε λίγο μετά την αντικατάσταση του Βαλεντινιανού από τους γιούς του Γρατιανό και Βαλεντινιανό Β Ο Βάλης αφού κατόρθωσε να εξουδετερώσει ένα σφετεριστή του θρόνου τον Προκόπιο στράφηκε εναντίον των Γότθων των Βησιγότθων και των Οστρογότθων Χρόνια έδινε μάχες εναντίον των Περσών αλλά και των Γερμανικών φύλων Το 378 στη μάχη των Βυζαντινών με τους Βησιγότθους κοντά στην Ανδριανούπολη οι πρώτοι υπέστησαν συντριπτική ήττα και ο Βάλης σκοτώθηκε Ταυτόχρονα τα δύο τρίτα του στρατού χάθηκαν μαζί του Ο Βάλης δε φρόντισε μόνο για την προστασία του κράτους από τους εξωτερικούς εχθρούς αλλά και για την εσωτερική αναδιοργάνωση της Αυτοκρατορίας Ειπώθηκε παραπάνω ότι ασκούσε φιλοαρειανική πολιτική παρ όλα όμως τα θρησκευτικά του θεωρείται ότι τήρησε ήπια στάση απέναντι στους ειδωλολάτρες φροντίζοντας να μην προκαλούν τους χριστιανούς Όσον αφορά στους χριστιανούς αντιτάχθηκε σθεναρά απέναντι στους οπαδούς της Συνόδου της Νίκαιας και καταδίωξε τους μοναχούς Στα κοινωνικά θέματα προσπάθησε να πατάξει τις αυθαιρεσίες των κρατικών οργάνων να μην προβεί σε αύξηση των φόρων και γενικότερα να προστατεύσει τους αδύναμους και τους φτωχούς του Βυζαντίου Φρόντισε για τη βιβλιοθήκη της Κωνσταντινούπολης ενώ έφτιαξε πολλά δημόσια έργα τόσο στην Πόλη όσο και σε άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ Ι Η άνοδος του Μεγάλου Θεοδοσίου στο θρόνο της αυτοκρατορίας και η θρησκευτική πολιτική του Μετά το θάνατο του Βάλη ο Γρατιανός γιός του Βαλεντινιανού ήταν μόλις δεκαεννέα χρόνων Επειδή ήταν αδύνατο για εκείνον να εγκαταλείψει τη Δύση στράφηκε σε κάποιο Θεοδόσιο γιό ενός από τους κορυφαίους στρατηγούς του πατέρα του που μέσα σε λίγους μήνες αποδείχθηκε ένας τόσο ξεχωριστός ηγέτης ώστε τον Ιανουάριο του 379 ο Γρατιανός τον ανακήρυξε συναύγουστό του 28 Το 380 βαφτίζεται χριστιανός στη Θεσσαλονίκη από τον επίσκοπο Ασχόλιο οπαδό της Α Οικουμενικής Συνόδου Το 380 εξέδωσε ένα Διάταγμα σύμφωνα με το οποίο αληθινά μέλη της Καθολικής 29 του Χριστού Εκκλησίας ήταν όσοι πίστευαν στα Τρία ίσα και προαιώνια πρόσωπα της Αγίας Τριάδας σύμφωνα με αυτά που διδάσκονται από τους Αποστόλους και τα ιερά Ευαγγέλια Οι αρετικοί και οι ειδωλολάτρες είχαν να υποστούν τιμωρίες Δεν είχαν το δικαίωμα να συγκεκτρώνονται σε δημόσιο η ιδιωτικό χώρο Το προνόμιο αυτό υπήρχε μόνο στους οπαδούς των αποφάσεων της Νίκαιας Ο αυτοκράτορας έδωσε αρκετά προνόμια στους κληρικούς οι οποίοι πρέσβευαν τα δόγματα της Α Οικουμενικής Συνόδου Παρά τα δικαιώματα όμως που τους παρείχε ήταν πάντα επιφυλακτικός απέναντί τους Ο λόγος ήταν ότι ο Θεοδόσιος δεν ήθελε οι κληρικοί να αποκτήσουν τόσες αρμοδιότητες που να αποτελούν τροχοπέδη στα συμφέροντα και στις ενέργειες του κράτους Ο A Vasiliev 30 σημειώνει ότι ο Θεοδόσιος ήθελε να είναι ο μοναδικός ρυθμιστής των εκκλησιαστικών υποθέσεων της Αυτοκρατορίας και γενικά πέτυχε το σκοπό του αυτό Σε μία περίπτωση όμως ήλθε σε έντονη αντίθεση με τον εκλεκτό ηγέτη της Εκκλησίας της Δύσεως Αμβρόσιο Επίσκοπο Μεδιολάνων Μιλάνου Ο Θεοδόσιος και ο Αμβρόσιος είχαν τελείως αντίθετες απόψεις για τη ρύθμιση των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους Ο πρώτος πίστευε στην υπεροχή του Κράτους ενώ ο δεύτερος επέμενε ότι η Εκκλησία δεν έπρεπε ποτέ να υποταχθεί σε μια πρόσκαιρη δύναμη Η διάσταση του Αυτοκράτορος και του Αμβροσίου είχε ως κύριά της αφορμή τις σφαγές της Θεσσαλονίκης Στην πλούσια αυτή και μεγάλη πόλη είχε εγκατασταθεί ένας μεγάλος αριθμός Γερμανών στρατιωτών με αρχηγό έναν πολύ αγενή και ανίκανο διοικητή που δεν προσπαθούσε καθόλου να εμποδίσει τις βίαιες πράξεις των στρατιωτών του Το αποτέλεσμα ήταν να εξαγριωθούν οι Θεσσαλονικείς και να σκοτώσουν τους Γερμανούς Ο Αυτοκράτορας με τη σειρά του έβαλε Γερμανούς οι οποίοι έχαιραν ιδιαίτερης τιμής από το Θεοδόσιο να σφάξουν αδιακρίτως τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης Η πράξη του αυτή έγινε η αιτία ο Αμβρόσιος να τον αφορίσει και να τον αναγκάσει να μην φορεί το μανδύα του Αυτοκράτορα κατά την περίοδο της μετανοίας του 31 Ο Θεοδόσιος εξέδωσε διάταγμα για το κλείσιμο της φιλοσοφικής Σχολής των Αθηνών 32 στην οποία είχαν φοιτήσει ο Ιουλιανός ο Παραβάτης ο Μέγας Βασίλειος ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και πολλοί άλλοι εθνικοί και χριστιανοί Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η στάση του Θεοδοσίου απέναντι στους ειδωλολάτρες και στους ετερόδοξους ήταν διαλλακτικότερη σε σχέση με εκείνη που τήρησε απέναντι στους αιρετικούς οι οποίοι δημιουργούσαν προβλήματα τόσο στη Χριστιανική Εκκλησία όσο και στην ίδια την ενότητα του Κράτους Στα υπολείμματα των αρειανικών δοξασιών νέες αιρέσεις ήρθαν να προστεθούν Οι αιρετικές διδασκαλίες του Απολιναρίου και του Ευνομίου αλλά και οι κακοδοξίες της αίρεσης των Μακεδονιανών ήταν μεγάλη απειλή τόσο για τη συνοχή της Αυτοκρατορίας όσο και για την Ενότητα της Καθολικής Εκκλησίας Η μόνη λύση ήταν η ενεργοποίηση του συνοδικού θεσμού της Εκκλησίας για άλλη μία φορά Ο Θεοδόσιος συγκάλεσε τη Β Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 381 Ο Θεοδόσιος ήταν σπουδαίος αυτοκράτορας Κατάφερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους εχθρούς της Αυτοκρατορίας Γότθους και Πέρσες Ήταν ο τελευταίος Αυτοκράτορας που κυβέρνησε την ενωμένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία Ο Θεοδόσιος πέθανε το 395 αφού κληροδότησε την Αυτοκρταορία του στους γιούς του Αρκάδιο και Ονώριο Ο Αρκάδιος πήρε το ανατολικό τμήμα και ο Ονώριος το δυτικό ΙΙ Η αίρεση του Απολιναρισμού Ο Απολινάριος θεμελιωτής της νέας αιρέσεως που θα απασχολούσε το δεύτερο μισό του τέταρτου αιώνα και θα έβαζε σε κίνδυνο την ενότητα της Εκκλησίας γεννήθηκε το 315 στη Λαοδικεία Ο πατέρας του ονομαζόταν και αυτός Απολινάριος και ήταν γραμματικός Πατέρας και υιος έγραψαν το κείμενο της Καινής Διαθήκης σε ομηρικό μέτρο Θεωρούσαν απαραίτητο οι χριστιανοί να γνωρίζουν τον Όμηρο τον Πίνδαρο και τους τραγικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας Ήταν τόσο μορφωμένος όσο και οι Καππαδόκες πατέρες χωρίς όμως σωστή θεολογική κρίση και εμμονή στην παράδοση της Εκκλησίας μας Ο Απολινάριος θέλοντας να αντιμετωπίσει τη διδασκαλία του Αρείου αρχικά φαίνεται να συμφωνεί με το Σύμβολο της Νίκαιας και τη διδασκαλία του Μεγάλου Αθανασίου Προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ενσάρκωσης του Θείου Λόγου Είχε όμως ήδη αρνηθεί ενσυνείδητα την πίστη της Εκκλησίας ότι ο θείος Λόγος είναι ενανθρωπήσας δηλαδή προσέλαβε συγχρόνως την σάρκα και το πνεύμα νού ψυχή του ανθρώπου 33 Η θεολογική του διδασκαλία στηρίχτηκε στην άποψη του φιλόσοφου Αριστοτέλη αδύνατον γαρ είναι εκ δύο ουσιών με εντελέχεια εν η ενός δύο γενέσθαι 34 Επομένως κατά τον Απολινάριο ο Χριστός δεν μπορούσε να έχει δύο φύσεις θεία και ανθρώπινη τέλειες γιατί τότε θα είχαμε δύο τέλεια όντα δύο Χριστούς και όχι έναν Ο Απολινάριος υποστήριζε ότι ο Υιος και Λόγος του Θεού κατά την ενανθρώπηση προσέλαβε μόνο το σώμα και την άλογη ψυχή του ανθρώπου τη θέση της λογικής ψυχής 35 η του νού κατέλαβε ο θείος Λόγος 36 Ο Απολινάριος δηλαδή αφαιρούσε ποσότητα από την ανθρώπινη φύση η οποία χωρίς το νού δεν μπορούσε να θεωρείται φυσικό πρόσωπο προβάλλοντας έτσι την προσωπική ενότητα του Χριστού 37 Η θεολογική αυτή άποψη του Απολιναρίου σχετικά με την πρόσληψη από το θείο Λόγο της ανθρώπινης χωρίς υπόστασης σάρκας δημιουργεί σωτηριολογικά προβλήματα Το πρόβλημα ήταν ότι μένει αθεράπευτο οτιδήποτε δεν ενώνεται με το Θεό 38 Ο καθηγητής Στυλιανός Γ Παπαδόπουλος σημειώνει η αποτυχία του Απολιναρίου να δώσει απάντηση στο πρόβλημα της σωτηρίας του ανθρώπου υπογραμμίζει ότι ένα μόνο ήταν το αρχικό του κίνητρο και ένας μόνο ο τελικός του σκοπός να δείξει τη διαδικασία της ενσαρκώσεως για να εξηγήσει πως έγινε δυνατή η μίξη θείου και ανθρωπίνου Η θεολογία όμως όταν και όσο δεν έχει ως πρώτο κίνητρο την σωτηρία μεταβάλλεται σε φιλοσοφία που απλώς διατηρεί λίγα η πολλά θεολογικά στοιχεία Το αποτέλεσμα φυσικά δεν είναι ούτε γνήσια φιλοσοφία εφόσον δεν κινείται απροϋπόθετα και δεν έχει εσωτερική συνέπεια Εξαιτίας της διδασκαλίας αυτής ο Απολινάριος όξυνε τις σχέσεις του με το Γρηγόριο το Θεολόγο και το Βασίλειο τον Καισαρείας Οι τελευταίοι προσπάθησαν με επιστολές τους να τον νουθετήσουν Η εκτίμησή τους προς το πρόσωπο του Απολιναρίου τους έκανε να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για να του δείξουν την πλάνη στην οποία βρισκόταν και να σταματήσουν την αδελφική ζυγομαχίαν 39 Ο Απολινάριος παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε να εξηγήσει με λογικό τρόπο τη διδασκαλία του για την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού δεν κατάφερε να δώσει μία ευλογοφανή εξήγηση της ενότητας στο πρόσωπο του Χριστού γιατί ταύτιζε τη φύση με την υπόσταση Οι Καππαδόκες αντίθετα κινούμενοι από την ανάγκη σωτηρίας ολόκληρου του ανθρώπου διέκριναν γενικά φύση και υπόσταση και διαπίστωναν στο Χριστό ενωμένες τη θεία και την ανθρώπινη φύση Οι φύσεις διασώζονταν ενωμένες και η υπόσταση που είναι ύπαρξη ον και πρόσωπο ήταν μία του Χριστού 40 Η διδασκαλία του Απολιναρίου είχε αρχίσει να κερδίζει υποστηρικτές σε όλη την Αυτοκρατορία Έβαζε σε κίνδυνο για άλλη μία φορά την ενότητα της Εκκλησίας και ταυτόχρονα την ενότητα της Αυτοκρατορίας Επιτακτική γινόταν η ανάγκη για την αντιμετώπισή της από το Συνοδικό θεσμό της Εκκλησίας ΙΙΙ Η Β Οικουμενική Σύνοδος Ο Θεοδόσιος παρά τις προσπάθειές του να επιβάλει την πίστη στην Τριαδική Θεότητα Πατήρ Υιος και Άγιο Πνεύμα με την έκδoση του Θεοδοσιανού Κώδικα Codex Theodosianus 16 1 2 το Φεβρουάριο του 380 και με την καταδίκη όσων αρνούνταν τη θεότητα και ομοουσιότητα του Αγίου Πνεύματος 41 με το διάταγμα του Ιανουαρίου του 381 Codex Theodosianus 16 5 6 δεν κατόρθωσε να σταματήσει τις νέες αιρετικές διδασκαλίες που είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται μέσα στα όρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Το Μάιο του 381 ο Μέγας Θεοδόσιος συγκάλεσε τη Β Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη 42 Η σύνοδος αυτή επρόκειτο να δώσει οριστικό τέλος στα υπολείμματα της διδασκαλίας των αρειανοφρόνων Ευνόμιο να καταδικάσει την αιρετική διδασκαλία του Απολιναρίου και των Μακεδονιανών Στη σύνοδο μετείχαν εκατό πενήντα ανατολικοί επίσκοποι Ανάμεσά τους ήταν ο Γρηγόριος Νύσσης αδερφός του Μεγάλου Βασιλείου 43 ο Κύριλλος Ιεροσολύμων ο Αμφιλόχιος Ικονίου ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ο Διόδωρος Ταρσού και πολλοί άλλοι Πρόβλημα δημιουργήθηκε σχετικά με την άσκηση της προεδρίας της Συνόδου Κατά τη σύγκληση της συνόδου ο μόνος κενός επισημότατος θρόνος ήταν ο θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως μετά την απομάκρυνση του αιρετικού Δημοφίλου και την αντικανότητα της εκλογής του Μαξίμου του Κυνικού 44 Πρόεδρος αρχικά της Συνόδου ορίστηκε ο Μελέτιος Αντιοχείας ο οποίος πέθανε λίγο αμέσως μετά την έναρξη των εργασιών της Συνόδου Στη συνέχεια εκλέχτηκε πρόεδρος της Συνόδου και πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Γρηγόριος Θεολόγος Παραιτήθηκε όμως και από τον Πατριαρχικό θρόνο της Βασιλεύουσας αλλά και από την προεδρία της Συνόδου γιατί δεν μπορούσε να υποφέρει τις αντιδράσεις μερικών επισκόπων για την ειρηνική πολιτική του αλλά και τις αμφισβητήσεις τους σχετικά με την κανονικότητα της εκλογής του 45 Πριν την παραιτησή του είχε διαμορφώσει την πορεία της Συνόδου η οποία τώρα πια δε θα ασχολόταν μόνο με τις κανονικές αλλά και θεολογικές προϋποθέσεις της ενότητας και της ειρήνης της Εκκλησίας με κριτήριο τη θεολογική ερμηνεία της πίστεως με βάση τη διδασκαλία του ίδιου του Μεγάλου Βασιλείου και του Γρηγορίου Νύσσης Η Σύνοδος καταδίκασε τον Απολινάριο τον Ευνόμιο τον Μακεδόνιο και τις διδασκαλίες τους Αναγνώρισε το Σύμβολο της Νίκαιας 325 στο οποίο πρόσθεσε και άλλα πέντε δογματικά άρθρα Το Σύμβολο αυτό έμεινε γνωστό στην Ιστορία ως Σύμβολο της Νίκαιας Κωνσταντινουπόλεως η με απλά λόγια το σύμβολο αυτό είναι το γνωστό σε όλους τους Χριστιανούς ως Πιστεύω Η Σύνοδος τελείωσε τις εργασίες της στις 30 Ιουλίου του 381 ΙV Ο θάνατος του Μεγάλου Θεοδοσίου και οι αυτοκράτορες Αρκάδιος και Ονώριος Όπως προαναφέρθηκε ο Θεοδόσιος πέθανε στο Μιλάνο το 395 Η αυτοκρατορία κληροδοτήθηκε στους γιούς του Ονώριο και Αρκάδιο Ο Ονώριος πήρε το δυτικό τμήμα και ο Αρκάδιος το ανατολικό Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Αυτοκρατορία θεωρούνταν μία και για το λόγο αυτό όποιος από τους δύο Αυτοκράτορες εξέδιδε διάταγμα έφερε και το όνομα και του άλλου Μπορεί η Αυτοκρατορία να θεωρούνταν μία στην πραγματικότητα υπήρχε βαθιά διαφορά ανάμεσα στα δύο τμήματα η οποία σιγά σιγά έγινε αγεφύρωτο χάσμα Ο καθηγητής Ιω Καραγιαννόπουλος 46 σημειώνει Αι ρίζαι του χάσματος τούτου ωφείλοντο εις την διαφορετικήν πολιτιστικήν και γλωσσικήν αφετηρία των δύο μερών εις το δυτικό τμήμα ωμιλείτο η λατινική και συνεχίζετο η πολιτιστική παράδοση της Ρώμης Στο ανατολικό τμήμα ο συνδετικός γλωσσικός κρίκος ήταν η ελληνική γλώσσα και οι δημιουργούμενες πολιτιστικές ζυμώσεις αφορμώντο εκ της ελληνιστικής πολιτιστικής παραδόσεως Οι δύο συναυτοκράτορες ήταν ανήλικοι Στο πλευρό τους είχαν δύ ικανότατους αλλά και φιλόδοξους συμβούλους Ο έπαρχος των πραιτωρίων ο Ρουφίνος ήταν στο πλευρό του Αρκαδίου ενώ στο πλευρό του Ονωρίου υπήρχε ο στρατηγός Στηλίχωνας Στην πραγματικότητα οι δύο αυτοί σύμβουλοι ήταν οι κύριοι ηγεμόνες της Αυτοκρατορίας Ο Ρουφίνος απέβλεπε στο σταδιακό παραγκωνισμό του Αρκαδίου και στην αναρρίχηση του ίδιου στο θρόνο της αυτοκρατορίας Αυτό φαινόταν σχετικά εύκολο γιατί ο Αρκάδιος είχε αδύναμο χαρακτήρα και κινητικές δυσκολίες Επίσης είχε μεγάλα προβλήματα στην άρθρωση του λόγου Υπήρχε ένα εμπόδιο στα σχέδια του Ρουφίνου ο ευνούχος υπηρέτης του Ευτρόπιος Ο τελευταίος ήταν εξίσου διεφθαρμένος και φιλόδοξος όσο ο αφέντης του Ρουφίνος Ο Ευτρόπιος γρήγορα αντιλήφθηκε ότι ο Ρουφίνος σκόπευε να παντρέψει τον Αρκάδιο με μία ανιψιά του Τότε ο δρόμος προς το θρόνο θα ήταν πολύ εύκολη υπόθεση Ο Ευτρόπιος έπρεπε να δράσει γρήγορα Κάποτε όταν έλειπε ο Ρουφίνος παρουσίασε μπροστά στον Αρκάδιο μία πανέμορφη κοπέλα την Ευδοξία Εκείνος την ερωτεύθηκε παράφορα και πριν γυρίσει ο Ρουφίνος την αρραβωνιάστηκε Στο γάμο αυτό οφείλεται η γρήγορη άνοδος του Ευτροπίου στα ανώτατα κλιμάκια της Αυτοκρατορίας Ταυτόχρονα ήταν ο κύριος πρωτεργάτης της δολοφονίας του Ρουφίνου στις 27 Νοεμβρίου του 395 Η αυτοκράτειρα Ευδοξία ήταν μία προληπτική ασεβής και φιλόδοξη γυναίκα Την αναιδή και προκλητική συμπεριφορά της φρόντιζε να την κάνει φανερή ακόμα και στις δημόσιες εμφανίσεις της Χαρακτηριστικό είναι ότι στα μαλλιά της υπήρχε φράντζα χτένισμα γυναίκας εταίρας Η αυτοκράτειρα Ευδοξία είχε κάτω από την προστασία της τον ευνούχο Ευνόμιο Ο τελευταίος δεν έπαυε στιγμή να της υπενθυμίζει ότι σε εκείνον όφειλε τη θέση της Ο τρόπος ζωής της Ευδοξίας προκάλεσε την αυστηρή κριτική του ιερού Χρυσοστόμου Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και κατά συνέπεια την εξορία του Η Ευδοξία ήθελε να επαναφέρει τη λατρεία του αυτοκράτορα και της αυτοκράτειρας για το λόγο αυτό κρέμασε την εικόνα της απέξω από το ναό της Αγίας Σοφίας πράγμα που προκάλεσε τη δριμύ κριτική του Χρυσοστόμου Κατά τη βασιλεία του Αρκαδίου δεν είχαμε καμιά ιδιαίτερη θρησκευτική πολιτική Βέβαια υπήρχε ένα κλίμα έχθρας μεταξύ του αυτοκρατορικού ζεύγους και του Πατριάρχη Αλεξανδρείας το οποίο οφειλόταν στην αυστηρή και όχι άδικη κριτική του Ιωάννη του Χρυσοστόμου εναντίον τους Ο Ονώριος όπως προαναφέρθηκε βρισκόταν υπό την επιροή του Στηλίχωνα γιό Βανδάλου και νυμφευμένου με τη Σειρήνα ανηψιά και υιοθετημένη κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου Ο Στηλίχων ήταν αυτός που καθόριζε την πολιτική του δυτικού τμήματος της Αυτοκρατορίας εναντίον των Γότθων και έναντι των άλλων εχθρών Ο Στηλίχωνας μετά το θάνατο του Αρκαδίου πίστεψε ότι ο δρόμος για την απόλυτη εξουσία ήταν ανοικτός Τα σχέδιά του διαψεύστηκαν Στις 23 Αυγούστου 408 εκτελέστηκε στη Ραβένα Ο Ονώριος είχε να αντιμετωπίσει τους Γότθους με κυριότερο αρχηγό τον Αλάριχο Ως αυτοκράτορας δεν ενδιαφέρθηκε πολύ για το λαό του αλλά ούτε για το κράτος του Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η εκτροφή των πουλερικών του Γενικά η βασιλεία του Ονωρίου χαρακτηρίζεται άθλια και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη θρησκευτική πολιτική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΝΕΣΤΟΡΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟΦΥΣΙΤΙΣΜΟΣ Ι Θεοδόσιος Β Τό 408 πέθανε ο Αρκάδιος λίγο νωρίτερα είχε πεθάνει η αυτοκράτειρα Ευδοξία Διάδοχος του Αρκαδίου γίνεται ο επτάχρονος Θεοδόσιος Β εγγονός του Θεοδοσίου του Μεγάλου Για την προστασία του ανήλικου αυτοκράτορα είχε ορισθεί επίτροπός του από τον ίδιο τον Αρκάδιο ο Ισδιγέρδης Α βασιλιάς της Περσίας Ο τελευταίος έφερε εις πέρας την αποστολή του με μεγάλη επιτυχία Στο γεγονός αυτό οφείλεται ηευνοϊκή θέση της χριστιανικής θρησκείας στην Περσία Ο Θεοδόσιος σε όλη τη διάρκεια της διακυβερνήσεώς του δε νοιάστηκε ιδιαίτερα για τις υποθέσεις του Κράτους Ο ίδιος ασχολήθηκε κυρίως με την καλλιγραφία την ιππασία και με θεολογικά ζητήματα Δίπλα του υπήρχε ένας δραστήριος σύμβουλος ο Ανθέμιος στον οποίο οφείλονται τα έργα ανάπτυξης τη εποχή εκείνη στο Βυζάντιο όπως τα διπλά τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά και η πολιτική του Θεοδοσίου Τέτοιες ενέργειες ήταν ο περιορισμός των Γότθων οι φορολογικές απαλλαγές στα σιτηρά η συνέχιση της φιλικής πολιτικής με τους Πέρσες η απόκρουση των Ούνων Όλα αυτά έγιναν κατά τη βασιλεία του Θεοδοσίου Β Οφείλονταν όμως αποκλειστικά στον Ανθέμιο Λίγο καιρό μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω ενεργειών ο Ανθέμιος εξαφανίζεται από το πολιτικό προσκήνιο χωρίς να γνωρίζουμε για την τύχη του Την επιτροπεία του ανήλικου Θεοδοσίου αναλαμβάνει η αδερφή του Πουλχερία η οποία ανακυρήχθηκε Αυγούστα στις 4 Ιουλίου 414 Η Πουλχερία ήταν σκληρή στην ανατροφή του αδερφού της Με τη δική της εποπτεία ο Θεοδόσιος έγινε ευσεβής ενάρετος ευγενικός αλλά όχι ικανός να αποδειχτεί ισχυρός ηγεμόνας της αυτοκρατορίας τόσο στις εσωτερικές όσο και στις εξωτερικές υποθέσεις του κράτους Πάντρεψε τον αδερφό της με την όμορφη Αθηναίδα που βαφτίστηκε και πήρε το όνομα Ευδοκία Στο θεολογικό πεδίο ειρήνη επικρατούσε μέχρι το 428 Ο Θεοδόσιος εξέδωσε διατάγματα για την πλήρη πάταξη των αιρετικών την περίοδο του Απριλίου του 423 έως το Αύγουστο του 425 Πιθανώς τα διατάγματα αυτά να έγιναν ύστερα από τις επηροές των Αυγούστων Ευδοκίας και Πουλχερίας Το 428 ο Θεοδόσιος ο Β ανέβασε στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως το Νεστόριο ένα Αντιοχειανό που υπερτόνιζε την ανθρώπινη φύση του Χριστού Τα προβλήματα δεν άργησαν να φανούν Η Αυτοκρατορία έμπαινε σε ένα νέο κύκλο θεολογικών ερίδων Ο Αυτοκράτορας μάλλον συμπαθούσε το Νεστόριο Τη συμπάθειά του αυτή δεν μπορούσε να την αφήσει να φανεί εξαιτίας του ότι η Πουλχερία απεχθανόταν το Νεστόριο Επειδή ο Αυτοκράτορας είχε πληροφορηθεί τις ενέργειες του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Κυρίλλου 48 για την εκθρόνιση του Νεστορίου θεώρησε ότι έπρεπε να κινηθεί γρήγορα και να συγκαλέσει Σύνοδο ώστε να λυθεί το νέο δογματικό πρόβλημα που είχε προκύψει από τη διδασκαλία του Νεστορίου Ο Θεοδόσιος θέλοντας να τερματίσει τις θεολογικές αυτές έριδες συγκάλεσε στην Έφεσο την Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο αρχικά για το Πάσχα του 431 Οι εργασίες της ορίσθηκαν στις 7 Ιουνίου το 431 ΙΙ Ο Νεστοριανισμός και η Γ Οικουμενική Σύνοδος 49 Ο Νεστόριος 50 πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως επηρεασμένος από το δάσκαλό του Θεόδωρο Μοψουεστίας 51 και επειδή ήταν γενικότερα φορέας της αντιοχειανής παραδόσεως η οποία υπερτόνιζε την ανθρωπότητα του Χριστού δε δεχόταν να αποκαλείται η Παρθένος Μαρία Θεοτόκος 52 αλλά επέμενε να τη χαρακτηρίζει Χριστοτόκο Τη θέση του αυτή την τεκμηρίωνε υποστηρίζοντας ότι η Μαρία γέννησε έναν άνθρωπο φορέα της θεότητας θεοφόρο άνθρωπο και Θεώ συνημμένον 53 αλλά όχι το Θεό Κατ αυτόν η θεότητα δεν μπορούσε να έχει βρεθεί εννέα μήνες σε μία γυναικεία μήτρα να έχει τυλιχθεί σε σπάργανα να υπέφερε να πέθανε και να θάφτηκε Πίσω από την περιγραφή της Μαρίας ως Θεοτόκου ο Νεστόριος πρέσβευε ότι διέκρινε την αρειανική αρχή ότι ο Υιος ήταν ένα κτίσμα η την απολλιναρική ιδέα ότι η ανθρωπότητα του Χριστού ήταν ελλιπής 54 Ο ιερός Κύριλλος πατριάρχης Αλεξανδρείας λυπήθηκε όταν πληροφορήθηκε ότι ο Νεστόριος είχε εμπλακεί σε ένα τόσο δυσχερές δογματικό ζήτημα χωρίς να διαθέτει τα κατάλληλα εφόδια μάλιστα πιο συγκεκριμένα για το θέμα αυτό έλεγε ότι ποία γαρ όλως χρεία εις μέσον άγεσθαι τα ούτω λεπτά και κεκρυμμένα διατί μη μάλλον ηθικαίς εξηγήσεσιν ωφελούμεν τους λαούς ει μη σφρόδρα έχομεν ικανώς περί την ακρίβειαν 55 Ο πατριάρχης Αλεξανδρείας είχε σπουδαία θεολογική παιδεία και μπορούσε με επιτυχία να φέρει εις πέρας την προσπάθειά του να ανατρέψει τις αιρετικές απόψεις του Νεστορίου 56 Άξιο παρατήρησης είναι ότι η θεολογική σκέψη του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως είχε πολλές διαφορές από τη θεολογία του ιερού Κυρίλλου Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι δύο πρωταγωνιστές της θεολογικής διαμάχης του 428 έως του 431 εκπροσωπούσαν διαφορετικές σχολές και παραδόσεις Ο μεν Νεστόριος ήταν εκπρόσωπος της αντιοχειανής 57 παραδόσεως ενώ ο Κύριλλος της αλεξανδρινής 58 Ο Κύριλλος αρχικά προσπάθησε να ανατρέψει την αιρετική διδασκαλία του Νεστορίου με επιστολές προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως χωρίς όμως την προσδοκώμενη επιτυχία Το θεολογικό ζήτημα των δύο εν Χριστώ φύσεων έμελλε να ταλανίσει για άλλη μία φορά την εκκλησιαστική γαλήνη της αυτοκρατορίας και να αποτελέσει την αιτία για τη σύγκληση άλλης μιας Οικουμενικής Συνόδου της Γ κατά σειρά από το 325 μ Χ Πράγματι ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β με διάταγμα στις 19 Νοεμβρίου 430 συγκάλεσε Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο για μετά το Πάσχα του 431 Στα μάτια του αυτοκράτορα υπαίτιος για την κρίση και την αναταραχή που είχε προκληθεί ήταν ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος Σφοδρή τρικυμία συντάραζε τα θεμέλια της Εκκλησίας Λύση δόθηκε με τη σύγκληση Συνόδου στην Έφεσο το 431 Κατά τη διάρκειά της καταδικάστηκε ο Νεστοριανισμός Ο Κύριλλος επαναδιατύπωσε μερικούς από τους Αναθεματισμούς τους οποίους μετά την τοπική σύνοδο στην Αλεξάνδρεια το 430 είχε απαιτήσει με γράμμα στον πατριάρχη της Βασιλεύουσας Νεστόριο να γίνουν αποδεκτοί από τον τελευταίο χρησιμοποιώντας ηπιότερη θεολογική γλώσσα 59 Εκθρονίστηκε ο Νεστόριος και στο θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως εκλέχθηκε νέος πατριάρχης ο Μαξιμιανός χωρίς όμως να επιτευχθεί και η εκκλησιαστική ειρήνη Τελικά η χρυσή τομή για την επικράτηση της ειρήνης βρέθηκε στον όρο ο οποίος τέθηκε ως θεμέλιο της συμφωνίας Αλεξανδρινών Αντιοχέων σχετικά με το χριστολογικό δόγμα Το κείμενο αυτό της κοινής πλέον ομολογίας μεταξύ του Κυρίλλου και του Ιωάννου Αντιοχείας ίσως να γράφτηκε από το Θεοδώρητο Κύρου Παρέμεινε στην ιστορία με το χαρακτηρισμό Όρος των Διαλλαγών 433 Με τον όρο αυτό ο Κύριλλος αποσυνδέθηκε από τη στασιαζόμενη θεολογική ορολογία ορισμένων αναθεματισμών δέχθηκε ως κριτήριο ερμηνείας της διδασκαλίας του για την ανθρώπινη φύση του Χριστού την επιστολή του Μεγάλου Αθανασίου 60 προς τον Επίκτητο δεν επέμεινε στην προβολή της προσφιλούς ορολογίας μία φύσις και αποσαφήνισε τις συγκεχυμένες θέσεις του για το σώμα του Κυρίου κατά την ενσάρκωση 61 Ο Αλεξανδρινός πατήρ ακόμα και όταν δέχθηκε τον Όρο των Διαλλαγών 62 δεν αφαίρεσε τίποτα σημαντικό από τη διδασκαλία του απλώς τη διασαφήνισε περισσότερο ώστε η κατανόησή της να μην αποτελεί τροχοπέδη για την ειρήνευση της Εκκλησίας Από την άλλη πλευρά ο Ιωάννης Αντιοχείας με το κείμενο του Όρου των Διαλλαγών δέχθηκε την αλεξανδρινή ερμηνεία του όρου Θεοτόκος τη θεολογική διδασκαλία των Καππαδοκών και Αλεξανδρινών θεολόγων περί των δύο φύσεων του Λόγου του Θεού και την αντίδοση των ιδιωμάτων των δύο φύσεων του Χριστού 63 ΙΙΙ Η εξουσία του Μαρκιανού Τέλη του Ιουνίου του 450 ο Θεοδόσιος Β στη διάρκεια ενός κυνηγιού έπεσε από το άλογό του και τραυματίστηκε θανάσιμα Πέθανε μετά από δύο μέρες χωρίς να αφήσει διάδοχο Την παράλειψή του αυτή εκμεταλλεύτηκε η φιλόδοξη αδερφή του Πουλχερία Με τη συναίνεση της Συγκλήτου προφανώς του μελλοθάνατου Θεοδοσίου και του στρατιωτικού διοικητή Άσπαρου ανακήρυξε αυτοκράτορα έναν παλιό αξιωματικό του Άσπαρου το Μαρκιανό τον οποίο και έκανε σύζυγό της Η στέψη του έγινε τον Αύγουστο του 450 Ο Μαρκιανός είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Το πρώτο ήταν οι αντιμετώπιση των Ούννων Το κατάφερε χάρη στη γενναιότητα και στην ευτολμία του ανόρθωσε το ηθικό των στρατιωτών του που νίκησαν τον Άτταλο αρχηγό των Ούννων και απάλλαξαν τα σύνορα της Αυτοκρατορίας από τον κίνδυνο αυτό Στα εσωτερικά γεγονότα και κυρίως στα θεολογικά ακολούθησε φιλορθόδοξη πολιτική Μάλιστα μαζί με τον πατριάρχη Ανατόλιο προσπάθησαν να διατηρήσουν καλές σχέσεις με τον πάπα Λεόντα Α Στον τελευταίο υποσχέθηκαν τη σύγκληση μίας νέας συνόδου που θα καταδίκαζε τη ληστρική σύνοδο του 449 στην Έφεσο 64 Συγκάλεσε λοιπόν στη Χαλκηδόνα την Δ Οικουμενική Σύνοδο το 451 Γενικά ο Μαρκιανός αναδείχθηκε συνετός ηγεμόνας Περιόρισε τις φιλοδοξίες και τις αυθεραισίες των πλουσίων άσκησε φιλάνθρωπη πολιτική έναντι των φτωχών Στο σημείο αυτό επηρεάσθηκε από τη σύζυγό του Πουλχερία η οποία μετά το θάνατό της το 453 άφησε με διαθήκη όλα τα υπάρχοντά της στους φτωχούς ΙV Η αίρεση του Μονοφυσιτισμού και η Δ Οικουμενική Σύνοδος Μετά το θάνατο του Κυρίλλου Αλεξανδρείας στον πατριαρχικό θρόνο ανέβηκε ο Διόσκουρος Αυτός συνδεόταν φιλικά με τον πανίσχυρο αρχιμανδρίτη του παλατιού της Κωνσταντινουπόλεως Ευτυχή Οι δυο τους ακολουθούσαν την εκκλησιαστική πολιτική του Κυρίλλου Ο Ευτυχής θέλοντας να αντικρούσει τις αιρετικές διδασκαλίες του Νεστορίου έφτασε στο αντίθετο άκρο Ο Νεστόριος υπερτόνιζε την ανθρώπινη φύση του Χριστού ενώ ο Ευτυχής τη θεία Υπήρξε μάλιστα ο τελευταίος εισηγητής της αιρέσεως του Μονοφυσιτισμού η Ευτυχιανισμού Δεχόταν η ότι το σώμα του Χριστού προϋπήρχε της ενανθρωπήσεως και κατήλθε από τον ουρανό η ότι ο ίδιος ο Λόγος δημιούργησε στην κοιλία της Θεοτόκου την απαρχή της νέας ανθρωπότητας χωρίς να προσδιορίζει και το χαρακτήρα αυτής Και στις δύο περιπτώσεις η ανθρωπότητα του Χριστού δεν ήταν ομοούσια προς την ανθρώπινη φύση η αφομοιώθηκε στη θεία φύση του Λόγου κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι αναντίρρητος ο χαρακτηρισμός της αφομοίωσης της ανθρώπινης φύσεως από τη θεία 65 Ο Ευτυχής είχε την υποστήριξη του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β εξαιτίας του ευνούχου Χρυσάφιου Ο τελευταίος ασκούσε καθήκοντα πρωθυπουργού και θεωρούσε τον Ευτυχή πνευματικό του πατέρα Τα πράγματα όμως άλλαξαν όταν ο θρόνος περιήλθε στα χέρια του Μαρκιανού και της συζύγου του Πουλχερίας Η αποκατάσταση των εκκλησιαστικών πραγμάτων ήταν θέμα πρωταρχικής σημασίας Ο Μαρκιανός και η Πουλχερία αρχικά συγκάλεσαν Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας Οι εργασίες της όμως πραγματοποιήθηκαν στη Χαλκηδόνα Στην πόλη αυτή ο αυτοκράτορας η σύζυγός του και οι αντιπρόσωποί τους θα είχαν πιο εύκολη πρόσβαση Οι εργασίες της συνόδου έγιναν στο ναό της Αγίας Ευφημίας με συμμετοχή 600 και άνω επισκόπων Καταδικάστηκε ο Ευτυχής και η διδασκαλία του Δέχτηκαν ως δογματικό όρο της Συνόδου τον Όρο των Διαλλαγών Αναπτύχθηκαν επαρκώς τα δυσκολονόητα σημεία της διδακαλίας του αγίου Κυρίλλου Συμφωνήθηκε η ισότητα του θρόνου της Ρώμης με της Κωνσταντινουπόλεως Αντίδραση εναντίον των αποφάσεων της Δ Οικουμενικής Συνόδου όσον αφορά στο δογματικό μέρος επρόκειτο να εκδηλωθεί από τους Αιγυπτίους μοναχούς Τα θεολογικά ζητήματα στην Αυτοκρατορία δεν θα οδηγούσαν ούτε και τώρα σε ειρήνευση Τα αποτελέσματα θα φαίνονταν γρήγορα στη γέννηση νέων ερίδων θεολογικών ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η περίοδος που μας απασχόλησε αποτελεί ουσιαστικά την πρώιμη περίοδο της θεμελίωσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Η νέα Αυτοκρατορία χαρακτηρίζεται από τη διδασκαλία του Χριστιανισμού Γύρω από τη νέα θρησκεία αναπτύσσονται διάφορα δογματικά ζητήματα τα οποία κλονίζουν όχι μόνο την ενότητα της Εκκλησίας αλλά και την ενότητα της ίδιας της Αυτοκρατορίας Οι Αυτοκράτορες άλλοτε δυναμικοί και ισχυροί στην προσωπικότητά τους και άλλοτε ανίκανοι και υποχείρια ραδιούργων επιτρόπων η συμβούλων πρωταγωνιστούν στη λύση των θεολογικών ζητημάτων προσπαθώντας να επιτύχουν λύσεις που θα φέρουν την ειρήνη στο Βυζάντο Οι ενέργειές τους δεν είναι πάντα αποτελεσματικές ξεσηκώνοντας πολλές φορές πλήθος αντιδράσεων Στην εργασία αυτή έγινε πρασπάθεια να εκτεθεί η θρησκευτική πολιτική των Αυτοκρατόρων από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου έως την ανάδειξη στο θρόνο και του Μαρκιανού κάνοντας μικρές αναφορές στη γενικότερη πολιτική τους Στόχος του πονήματος είναι να δώσει μία όσο γίνεται ολοκληρωμένη και συνοπτική εικόνα της βασιλείας τους με αναφορά στις μεγάλες θεολογικές αιρέσεις της περιόδου αυτής οι οποίες αποτέλεσαν ισχυρό πονοκέφαλο τόσο για την κοσμική όσο και την εκκλησιαστική εξουσία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤ ΕΠΙΛΟΓΗ Vasiliev A A Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324 1453 μετάφραση Σαβράμη Αθήνα 1954 Γιαννακοπούλου Κ Βυζάντιο και Δύση Η αλληλεπίδραση των αμφιθαλών πολιτισμών στον Μεσαίωνα και στην Ιταλική Αναγέννηση 330 1600 μετάφραση Ε Βαρουξάκη Αθήνα 1981 Φειδά Βλ Ιω Εκκλησιαστική Ιστορία Α Αθήναι 1992 Του ιδίου Βυζάντιο Αθήναι 1991 3 Hunger H Βυζαντινή λογοτεχνία 3 τόμοι ελληνική μετάφραση Αθήνα 1987 1992 1994 εκδ ΜΙΕΤ Καραγιαννοπούλου Ιω Το Βυζαντινό Κρατος εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 1996 4 Του ιδίου Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους Θεσσαλονίκη 1995 Καρποζήλου Απ Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι τ Α εκδόσεις Κανάκη Αθήνα 1997 Κοδράτου Ιω Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου Αθήνα 1974 4 Κόμπου Α Γ επισκόπου Κοσμική και Εκκλησιαστική Εξουσία εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Κοτσώνη Ι αρχιμανδρίτου Η Θέσις του Αυτοκράτορος εν τη θεία λατρεία Θεσσαλονίκη 1960 Norwich J J Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου μετάφραση Κωστελένος Αθήνα 1999 Ostrogorsky G Ιστορία του Βυζαντινού κράτους τ Α μετάφραση Ιω Παναγοπούλου Αθήνα 1995 Παπαδοπούλου Σ Γ Πατρολογία Β Αθήνα 1990 Runciman St Η Βυζαντινή Θεοκρατία μετάφραση Ιωσήφ Ροηλίδης εκδόσεις Δόμος Αθήνα 1991 Του ιδίου Βυζαντινός Πολιτισμός μετάφραση Δέσποινας Δετζώρτζη εκδόσεις Ερμείας Σαββίδη Αλ Γ Τα χρόνια της σχηματοποίησης του Βυζαντίου 284 518 μ Χ Αθήνα 1983 Ζακυνθηνού Διον Α Βυζάντιον κράτος και κοινωνία ιστορική επισκόπησις Αθήνα 1951 1 Το 324 θεωρείται η ημερομηνία
http://www.impantokratoros.gr/thriskeftikh-politikh.el.aspx (2013-03-22)
