Τετάρτη Κυριακή των Νηστειών σήμερα, αλλά συμπίπτει και η εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όπως και η Εθνική μας εορτή της παλιγγενεσίας. Πέρυσι την ίδια Κυριακή, επί τη βάσει προγράμματος που είχαμε κάνει, αναλύσαμε το δεύτερο, το κεντρικό τμήμα, του έργου του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, του Σιναΐτου, και είχαμε πει ότι το επόμενο έτος θα αναλύσουμε το τρίτο μέρος και το τελευταίο· αυτό παραμένει για το επόμενο έτος, διότι σήμερα λόγω του Ευαγγελισμού της Παναγίας μας και λόγω επίσης και της Εθνικής μας εορτής η ομιλία θα στραφεί σε σχετικό θέμα· και όχι ακριβώς για τον Ευαγγελισμό της Παναγίας μας, διότι και στον Ευαγγελισμό της Παναγίας μας αναφερθήκαμε πολλές φορές τα προηγούμενα έτη. Πέρυσι μάλιστα, όπως συμβουλεύτηκα κάποιες σημειώσεις που έχω, την εορτή του Ευαγγελισμού ανέλυσα εδώ ένα θαυμάσιο λόγο που έχει ο δικός μας εδώ, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, στον Ευαγγελισμό της Παναγίας μας. Εφέτος, λόγω της συμπτώσεως αυτής της εορτής ημέρα Κυριακή, ας κάνουμε μία αναφορά και στην Εθνική μας εορτή, την εορτή της Παλιγγενεσίας, βέβαια πάλι υπό αγιωτικό πρίσμα και υπό εκκλησιαστικό πρίσμα και όχι υπό καθαρά εθνικό. Διότι ίσως μερικές φορές όσοι ακούν εμάς τους Έλληνες να γιορτάζουμε Εθνικές επετείους κτλ, μας θεωρούν πως λίγο ή πολύ είμαστε εθνικιστές και ότι μερικές φορές δίνουμε περισσότερη σημασία στα Εθνικά παρά στα Εκκλησιαστικά και στα αγιωτικά.
Σήμερα λοιπόν, εδώ, με βάση και μαρτυρίες και Αγίων, θα προσπαθήσω να σας παρουσιάσω και να σας δείξω ότι η Επανάστασις του 1821 δεν είναι απλώς μία Εθνική εορτή, μία εορτή κατά την οποίαν απελευθερωθήκαμε από έναν δυνάστη, που παρόμοια εορτή θα μπορούσαν να γιορτάζουν κι άλλα έθνη, κι άλλα έθνη έχουν εθνικές εορτές. Αλλά, όπως στη συνέχεια θα δούμε, όπως λέει ο Φώτης Κόντογλου, η Επανάστασις του 1821 είναι Αγία Επανάστασις.
Πολλές φορές στο νου μας ίσως έρχεται το ερώτημα, γιατί ο Θεός επέτρεψε αυτή η μεγάλη Αυτοκρατορία, η Ρωμιοσύνη του Βυζαντίου, αυτή η Αυτοκρατορία, η οποία ουσιαστικώς αποτελούσε την εγκαθίδρυση επί γης της Βασιλείας του Θεού, -δεν ξέρω αν στο μέλλον θα έχουμε εγκαθίδρυση άλλου κράτους παρομοίου, για το οποίο θα μπορεί κανένας να ισχυριστεί ότι είναι η Βασιλεία του Θεού επί της γης· για την Ρωμανία, για το Βυζάντιο, μπορεί κανένας να ισχυριστεί ότι είναι η Βασιλεία του Θεού επί της γης· το «ελθέτω η Βασιλεία σου, γεννηθήτω το θέλημά Σου» πραγματοποιήθηκε στο Βυζάντιο, στη Ρωμιοσύνη, επί χίλια έτη, όπου όλα εκινούντο γύρω από την Εκκλησία, γύρω από το Ευαγγέλιο, γύρω από τους Αγίους, γύρω από το Σταυρό, γύρω από την Ανάσταση· ένα κράτος πραγματικά θεϊκό, ένα κράτος, ας μη φοβόμαστε να το λέμε, ένα κράτος θεοκρατούμενο, όπου ο Θεός κι η αγιοσύνη ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του- πώς λοιπόν συνέβη και αυτό το κράτος, η Βασιλεία του Θεού, πώς επέτρεψε ο Θεός να πέσει στα χέρια των Αγαρηνών Μωαμεθανών, των μουσουλμάνων;
Ο Θεός έχει σχέδια μέσα στην Πανσοφία Του, τα οποία εμείς είναι δύσκολο πολλές φορές να ξεδιαλύνουμε. Είναι δύσκολο να μπούμε μέσα στα σχέδια του Θεού και να ερμηνεύσουμε τις Βουλές Του. Κάποιες προσπάθειες, ελάχιστες, μερικές φορές, αν μας φωτίσει ο Θεός, μπορεί κάποιο φως να δούμε. Μπορεί λοιπόν κανένας να ισχυριστεί και για την Άλωση της Πόλεως στους Τούρκους αλλά ακόμα και για την δική μας την Εθνική παλιγγενεσία το 1821, ότι ήταν ένα σχέδιο του Θεού που είχε σχέση με τη σωτηρία του κόσμου. Γι’ αυτό στην αρχή είπα ότι δεν πρέπει να δούμε την Επανάσταση του 1821 σαν μια Εθνική απλώς Επανάσταση, σαν απελευθέρωση· να την δούμε σαν ένα σχέδιο του Θεού.
Υπενθυμίζω εδώ απλώς ότι ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ήδη στις απλοϊκές διδαχές του, μας έχει αφήσει να σκεφθούμε, για ποιο λόγο ο Θεός επέτρεψε να σκλαβωθούμε στους Τούρκους, αλλού επί 400 χρόνια, αλλού 500 κι αλλού 600! Υπάρχουν περιοχές της Ελλάδος όπου η Οθωμανοκρατία, η Τουρκοκρατία, κράτησε 600 χρόνια, όπως στη Θράκη, την οποία ήδη είχαν καταλάβει οι Τούρκοι μέχρι την Αδριανούπολη ήδη έναν αιώνα ενωρίτερα, από το 1350 όχι 1453, έναν αιώνα· έξι αιώνες η Θράκη, το 1922 απελευθερώθηκε. Γιατί λοιπόν ο Θεός επέτρεψε να υποταγούμε στους Αγαρηνούς Τούρκους; Λέει ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, και θα δούμε στη συνέχεια κάτι πολύ ωραίο που λέει και ο Όσιος Ιωσήφ ο Βρυέννιος, κι αν προλάβουμε εδώ, αλλιώς θα συνεχίσουμε κάτω στο Αρχονταρίκι, θα δούμε και ορισμένες πολύ καλές αναλύσεις, που κάνει ένας νεότερος Άγιος των Γραμμάτων μας, ένας Ομολογητής της Ορθοδόξου Πίστεως, ο Φώτης ο Κόντογλου, ο οποίος, όπως σας είπα, ονομάζει την Επανάσταση, Αγία Επανάσταση.

Λέει λοιπόν ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: τριακοσίους χρόνους μετά την Ανάσταση του Χριστού μάς έστειλεν ο Θεός τον Άγιον Κωνσταντίνον και εστερέωσε Βασίλειο Χριστιανικό. Ο Θεός έστειλε τον Άγιο Κωνσταντίνο και στερέωσε Βασίλειο Χριστιανικό για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητος. Για πρώτη φορά υπάρχει μια Χριστιανική Αυτοκρατορία, ένα Χριστιανικό Βασίλειο, κατ’ οικονομίαν Θεού. Και το είχαν οι χριστιανοί το Βασίλειον 1150 χρόνους. Πάνω από χίλια έτη ένα Χριστιανικό Βασίλειο. Ύστερον, το εσήκωσεν ο Θεός από τους χριστιανούς και έφερεν τον Τούρκον και του το έδωσε· διά ιδικόν μας καλόν.
Τόσα χρόνια, Άγιε Κοσμά, τόσα μαρτύρια, τόσα αίματα, τόσος κόσμος υπέφερε κάτω από στυγνό κατακτητή, και συ λες για ιδικόν μας καλόν; Για ιδικόν μας καλόν τόσα χρόνια Τουρκοκρατία; Και το έχει ο Τούρκος, όταν το έγραφε αυτό ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, 320 χρόνους· όπως είπα περισσότερα χρόνια. Και διατί έφερεν ο Θεός τον Τούρκον και δεν έφερε άλλο γένος; Θα μπορούσε να ήμαστε υπόδουλοι στους Φράγκους, είχε προηγηθεί ήδη η Φραγκοκρατία. Γιατί ο Θεός δεν επέτρεψε να ‘ρθουν και να εγκατασταθούν Φράγκοι εδώ, Ευρωπαίοι, Γερμανοί, Γάλλοι, Ιταλοί; Και γιατί έφερε ο Θεός τον Τούρκον, έφερεν τον Τούρκον και δεν έφερε άλλο γένος; Διά ιδικόν μας συμφέρον· διότι τα άλλα έθνη θα μας έβλαπταν εις την Πίστιν. Πράγμα το οποίο κινδυνεύουμε να πάθουμε και τώρα! Τώρα που είμαστε μαζί με τα άλλα έθνη, με τους Ευρωπαίους, σιγά-σιγά αρχίζουμε και αφομοιωνόμαστε και βλαπτόμαστε στην Πίστη μας, θα χάσουμε την Πίστη μας! Τότε, λοιπόν, ο Θεός έφερεν τον Τούρκο κι όχι τον Φράγκο διά ιδικόν μας συμφέρον, διότι τα άλλη έθνη θα μας έβλαπταν εις την Πίστιν. Ο δε Τούρκος, άσπρα άμα του δώσεις κάμεις ό,τι θέλεις. Κι αποδείχτηκε αυτό από τα τόσα χρόνια δουλείας, ότι παρά την σκληρή δουλεία την κρατήσαμε την Πίστη μας! Και φθάσαμε το 1821 να αγωνιζόμαστε για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία.
Και ο δικός μου ο νους, αν έχει κάποιο φωτισμό, πάει και λίγο παραπάνω· προκύπτει αυτό και στη συνέχεια: ότι αυτό έγινε ώστε η Ρωμιοσύνη, οι Έλληνες, να μείνουμε αμέτοχοι στις εξελίξεις, οι οποίες επρόκειτο να γίνουν στην Ευρώπη. Διότι στην Ευρώπη, με τον Ουμανισμό, με την Αναγέννηση, με τον Αθεϊσμό, τα γκρέμισαν όλα. Με τη Γαλλική Επανάσταση δεν έμεινε τίποτε όρθιο ιερό και όσιο, τίποτε όρθιο. Δεν έπρεπε λοιπόν ο Θεός να οικονομήσει κάπου να φυλαχθεί η Πίστις, να φυλαχθεί η Ορθοδοξία; Οι Ευρωπαίοι τα κατέστρεψαν όλα! Να σκεφθείτε μόνον τον αθεϊσμό του Βολταίρου, από κει ξεκίνησε και ο Μαρξ και φύεται η διάλυση των πάντων, εναντίον του κλήρου, εναντίον της Εκκλησίας. Όλα διαλύθηκαν, οικογένειες, θεσμοί, ήθη, έθιμα, με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Τον περίφημο Διαφωτισμό, που δεν είναι διαφωτισμός είναι Διασκοτισμός. Ο Θεός λοιπόν προνόησε ώστε μέσα σ’ αυτές τις αλλαγές, οι οποίες έγιναν στην Ευρώπη αυτούς τους αιώνες, 14ο, 15ο, 16ο, 18ο, εμείς να είμαστε εδώ, φυλαγμένοι. Να μας φυλάει ο Τούρκος για να μη χάσουμε την Πίστη μας! Κι όταν έκρινε ο Θεός, και εν πάση περιπτώσει είχαμε αρχίσει κι εμείς να παιδαγωγούμαστε, είχαμε αρχίσει αυτές τις αμαρτίες, τις οποίες προ της Αλώσεως της Πόλεως είχαμε κάνει, αυτή η διαφθορά και η διάλυσις που είχε αρχίσει να παρατηρείται και στο Βυζάντιο, το πρώην Άγιο, όταν έκρινε ο Θεός ξανάφερε την Ελλάδα, την απελευθέρωσε, ένα μέρος της Ρωμιοσύνης, και πάλι για την Ορθοδοξία! Μέσα σ’ αυτόν τον συρφετό, τον χαλασμό που υπάρχει παντού, να υπάρχει ένα έθνος, να υπάρχει η Ελλάδα, η οποία θα κρατήσει την Ορθοδοξία. Και θα πρέπει εδώ να το πούμε, όχι σκεπτόμενοι σωβινιστικά αλλά σκεπτόμενοι ρεαλιστικά, πραγματικά, ότι όντως μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες, παρά τις δυσκολίες γύρω από τις οποίες ιδρύθηκε αυτό το κράτος, το ψέμα, το βασίλειο, και παρά τις προσπάθειες που έκαναν μετά από το 1821 όλοι οι φίλοι μας, με τον Κλασσικισμό, την Αρχαιολατρεία, με όλα τα άλλα, με τις προπαγάνδες, Δυτικοί, Προτεστάντες κτλ, στην Ελλάδα κρατήσαμε την Ορθοδοξία, κρατήσαμε την Πίστη και συνεχίζουμε τώρα τη Ρωμιοσύνη.
Και με αυτή την Ορθόδοξη Πίστη βοηθούμε και άλλους λαούς, βοηθούμε και άλλους ανθρώπους. Και δεν είναι αυτή η σκέψη μόνον δική μου σκέψη. Ο Μακρυγιάννης, ένας από τους αγωνιστάς του 1821, ο γνωστός στρατηγός ο Μακρυγιάννης, λέει: η απόφαση του Θεού του δίκιου ν’ αναστήσει τους πεθαμένους Έλληνες, ήταν για να ματαειπωθή Ελλάς, για να ξανακουστεί το «Ελλάς». Και συνεχίζει: να λαμπρυνθή αυτήνη και η θρησκεία του Χριστού, να λαμπρυνθεί και η Ελλάδα, αλλά να λαμπρυνθεί και η Ορθοδοξία, και η θρησκεία του Χριστού.
Και ακούστε τώρα μία ανάλυση σχετική που κάνει ο μεγάλος διδάσκαλος των προ της Αλώσεως χρόνων, ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος, που είναι πολύ διδακτική –και θα δούμε αν θα αναφερθούμε και στον Κόντογλου. Κάνει εδώ μία περιγραφή ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος, ο οποίος ήταν δάσκαλος του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού, πολύ εκτιμώμενος από όλους, ακόμη κι από τα Ανάκτορα.
Φανταστείτε ότι κάθε Παρασκευή τον καλούσαν οι Αυτοκράτορες στα Ανάκτορα κι έκανε ομιλία στους Συγκλητικούς, σ’ όλους τους αξιωματούχους. Και έγραψα κάπου ένα σημείωμα: φαντάζεστε σήμερα στη Βουλή μέσα ή στο Προεδρικό Μέγαρο να καλούν κάποιο θεολόγο και να κάνει ο θεολόγος, ο κληρικός κι ο παπάς ή ένας καλόγερος, να κάνει θεολογικές αναλύσεις και να επισημαίνει θεολογικά τους κινδύνους; Τώρα που υπάρχει αυτή η κρίσις η φοβερή, την οποία διερχόμαστε, με την οποίαν απειλούμαστε πολύ χειρότερα από την Τουρκοκρατία, υπάρχει κανένας πολιτικός άρχοντας που να πει «ας έρθει κανένας φωτισμένος άνθρωπος εδώ, να μας πει, τι είναι αυτά που συμβαίνουν, γιατί τα παθαίνουμε όλα αυτά; και να μας βοηθήσει να βγούμε από το αδιέξοδο αυτό»; Ο Αυτοκράτωρ στο Βυζάντιο δυο, τρεις δεκαετίες πριν από την Άλωση αντιλαμβανόμενος πως κάτι δεν πάει καλά εδώ, έχουμε πολλούς εχθρούς γύρω μας εδώ, τι πρέπει να κάνουμε; Και καλούσαν τον Ιωσήφ Βρυέννιο στα Ανάκτορα και έκανε ομιλίες.
Μία λοιπόν από τις ομιλίες αυτές είναι «Περί των επιτεθέντων ημίν δεινών και τις ο τούτων σκοπός», «Για τις συμφορές που έπεσαν επάνω μας και ποιος είναι ο σκοπός αυτών των συμφορών, που έπεσαν επάνω μας». Λέει, λοιπόν, σε μετάφραση, οι καιροί είναι από κάθε εποχή οι πιο δύσκολοι, πονηρές μέρες, το τέλος του χρόνου. Έτσι βιώνουμε κι εμείς. Η εσχατολογία στις μέρες μας ανθεί, και τότε, το τέλος του χρόνου. Τα γηρατειά του κόσμου, γέρασε ο κόσμος, το ξεψύχισμα του σύμπαντος. Η ζωή μας αυτή είναι σύντομη, λαθεμένη και γεμάτη από πικρίες, και τα κακά εκτενέστερα από τις θάλασσες. Και να, οι γείτονές μας είναι εχθροί, όσοι δείχνουν φίλοι είναι άπιστοι, οι συγκάτοικοι μας κλέφτες, οι υιοί μας ανυπάκουοι και οι απλοί συγγενείς χωρίς στοργή. Αυτοί που καραδοκούν να επωφεληθούν από τις δυσκολίες μας είναι πολλοί, μα περισσότεροι είναι αυτοί, οι οποίοι μας επιβουλεύονται.
Φέρτε τώρα στο νου σας, σήμερα τι συμβαίνει; Πόσοι στρέφονται εναντίον της Ελλάδος. Αυτοί που μας διώκουν και μας πληγώνουν είναι πολλοί και από πολλά μέρη. Κανείς και από πουθενά, τολμώ να πω, δεν υπάρχει που να μας συνοδεύσει και να συμπονέσει μαζί μας. Δέστε τώρα εικόνα, αν δεν φωτογραφίζει τη σημερινή εποχή! Διασκορπισθήκαμε χωρισμένοι σε όλες τις βασιλείες της γης. Μας εξουσιάζουν και δεν εξουσιάζομε. Τη χώρα μας ξένοι την κατατρώγουν, και δεν υπάρχει κανείς να μας βοηθήσει. Οι νέες και οι νέοι του γένους μας πηγαίνουν σε άλλα έθνη. Ξέρετε τι μετανάστευση παρατηρείται πτυχιούχων; Φεύγουν τα παιδιά μας σε άλλα έθνη. Όλη την ημέρα τα μάτια μας αυτά βλέπουν και το δικό μας χέρι δεν μπορεί να βοηθήσει. Σε μας έμεινε μόνο καρδιά θλιμένη, μάτια που σβήνουν και ψυχή που λιώνει, προβλήματα πάνω στα προβλήματα, φροντίδες πάνω στις φροντίδες, και αίματα πάνω στα αίματα παντού. Χάθηκε ο ευλαβής πάνω στη γη, λείπει ο στοχαστής, δεν βρίσκεται ο φρόνιμος. Στα παλαιά παρουσιαζόταν ο σοφός, τώρα δεν υπάρχει αυτός που θα κατανοήσει, αυτός που θα διορθώσει, αυτός που θα μας φέρει πίσω. Η πληγή είναι ολόσωμη, η αρρώστια γενικευμένη, φοβερό το τραύμα, η συμφορά απαρηγόρητη και μεγαλύτερη από κάθε παρακλητικό λόγο. Καταφρονήθηκαν τα εκκλησιαστικά πράγματα, σάπισαν τα κρατικά, ανακατεύονται τα μακρινά, συγχέονται τα κοντινά. Τα πάνω γίνονται κάτω και τα κάτω πάνω. Οι Χριστιανοί διώκονται, οι ασεβείς ευνοούνται. Από εδώ μας καταδιώκουν οι Αγαρηνοί, από εκεί μας λεηλατούν οι Σκύθες, από τα δυτικά οι Ισμαηλίτες θερίζοντας τους καρπούς μας, και από τα ανατολικά οι Πέρσες μας εκριζώνουν.
Και προσπαθώντας εδώ ο Όσιος αυτός μοναχός, ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος, να δώσει κάποια εξήγηση κι αυτός, γιατί συμβαίνουν όλα αυτά τότε, λέει τα εξής: Διάφοροι, λέει, εκφράζουν διάφορες απόψεις και εξηγήσεις. Ο αστρονόμος, λέει, τι λέει; Ότι αυτά συμβαίνουν λόγω της κινήσεως των άστρων. Ο φυσικός θα πει ότι τα υπομένομε αυτά, ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, εξ αιτίας της θέσεως μας ανάμεσα στους Άραβες και τους Σαρακηνούς, τους Ισμαηλίτες και τους Σκύθες. Ο άθεος θα υποστηρίξει, ότι όλα από μόνα τους τυχαία συμβαίνουν «χύδην και φύρδην». Ο δε ειδωλολάτρης θα υποστηρίξει ότι οφείλονται όλα στην τύχη και στο γραμμένο, στη μοίρα. Και ακόμη ο Αγαρηνός, -ο Μωαμεθανός, ο Τούρκος- θα πει ότι αιτία τούτων είναι ότι δεν αποδεχθήκαμε τον Μωάμεθ, ενώ ο Εβραίος, θα πει ότι επειδή πιστεύσαμε στο Χριστό. Και ο καθένας από τους αιρετικούς, επειδή δεν υποκύψαμε στην αίρεσή του. Και ο όχλος των Ιταλών –των Ευρωπαίων τότε- θα υποστηρίξει ότι μας συμβαίνουν αυτά, επειδή δεν υποταχθήκαμε στον πάπα. Γι’ αυτό συμβαίνουν όλα αυτά!
Εγώ όλους αυτούς τους απορρίπτω, δέστε τώρα εδώ κουράγιο που δίνει σε όλους μας, αλλά και ευθύνη συγχρόνως, εγώ όλους αυτούς τους απορρίπτω και είμαι απόλυτα πεπεισμένος και το ομολογώ ευθέως, ότι δεν θα τα παθαίναμε αυτά, εάν ήμασταν δυσεβείς και τελείως απομακρυσμένοι από το Θεό. Επειδή όμως είμαστε το ευσεβέστατο γένος από όλους τους ανθρώπους, στραμμένο κατ’ εξοχήν στο Θεό· να γιατί έχει σημασία η σημερινή εορτή και η Επανάσταση είναι Αγία· επειδή είμαστε το ευσεβέστατο γένος, στραμμένοι προς το Θεό και θέλομε βέβαια και ενδιαφερόμαστε να σωθούμε, και αυτό είναι για μας η ύπαρξη και η ζωή μας, και ο λόγος που ήλθαμε σ’ αυτή τη ζωή. Από την άλλη πλευρά όμως θέλομε να γίνει με καλοπέραση αυτό, η σωτηρία μας, με πλούτο και με πρόσκαιρη δόξα. Όπως θέλουμε και τώρα· δεν παν και τα δύο μαζί… Γι’ αυτό ο Κύριος που με κάθε τρόπο προετοιμάζει τη σωτηρία μας, μας παρέδωσε να ντροπιαστούμε σε όλα τα έθνη, και την πρόσκαιρη αυτή ζωή μας, τη ρευστή και περαστική, την περιέβαλε με μύρια κακά, μήπως και έτσι, ακόμη και παρά τη θέλησή μας, οδηγηθούμε τελικά από Αυτόν στη σωτηρία με κατάλληλο τρόπο.
Και κάνει και με βάση και αυτά, προφανώς τα εγνώριζε, δεν γνωρίζω, ο Φώτης Κόντογλου μία έξοχη ανάλυση, την οποία απλώς θα αρχίσω εδώ και θα την τελειώσουμε κάτω στο Αρχονταρίκι. Λέει, λοιπόν, ο Φώτης Κόντογλου: η Ελληνική Επανάσταση είναι η πιο πνευματική Επανάσταση που έγινε στον κόσμο. Είναι αγιασμένη, Αγία Επανάσταση. Η επανάσταση γίνεται τις περισσότερες φορές από κάποιες υλικές αιτίες, που είναι η σκλαβιά, η στέρηση, η κακοπέραση, τα βασανιστήρια, η περιφρόνηση. Η λευτεριά είναι η θεότητα που λατρεύει ο επαναστάτης, και για αυτή χύνει το αίμα του. Μα τη λευτεριά, πολλές φορές, σαν την αποχτήσει ο επαναστάτης, δεν την μεταχειρίζεται για πνευματικούς σκοπούς, αλλά για να χαρεί την υλική ζωή μονάχα. Κοντά στην υλική ζωή έρχεται και η πνευματική, μα τις περισσότερες φορές για πνευματική ζωή θεωρούν οι άνθρωποι κάποιες απολαύσεις που είναι και αυτές υλικές, και ας φαίνονται σαν πνευματικές. Ένας επαναστάτης της Γαλλικής Επανάστασης, να πούμε, θεωρούσε για πνευματικά, κάποια πράγματα, που στ’ αλήθεια δεν ήταν πνευματικά. Αυτός ήθελε να αποχτήσει τη λευτεριά, για να κάνει αυτά που νόμιζε πως είναι σωστά και δίκαια για τη ζωή των ανθρώπων στον κόσμο τούτο, δηλαδή για την υλική ζωή τους, μην πιστεύοντας πως υπάρχει τίποτα άλλο για να το επιδιώξει ο άνθρωπος.
Γι’ αυτό λέγω πως για τις περισσότερες επαναστάσεις, οι αιτίες που τις κάνανε να ξεσπάσουν σταθήκανε υλικές, και η ελευθερία που επιδιώξανε ήτανε περιορισμένη να ικανοποιήσει μονάχα υλικές ανάγκες. Η ελληνική όμως Επανάσταση είχε μεν για αιτία και τις υλικές στερήσεις και την κακοπάθηση του κορμιού, όπως η κάθε επανάσταση, αλλά πάνω από αυτές τις αιτίες, είχε και κάποιες που είναι καθαρά πνευματικές. Και πνευματικό, κατά τη γνώμη μου, αληθινά πνευματικό, είναι ό,τι έχει σχέση με το πνευματικό μέρος του ανθρώπου, με την ψυχή του, δηλαδή με τη θρησκεία. Και αναλύει στη συνέχεια ο Φώτης Κόντογλου έξοχα, θα το δούμε κάτω στο Αρχονταρίκι, πως όσοι αγωνίστηκαν το 1821 το έκαναν κυρίως πρώτα για την Πίστη, για του Χριστού την Πίστη την Αγία· κουρελιασμένοι, πεινασμένοι, φτωχοί, ακολουθώντας αυτή την ασκητική Ορθοδοξία και δίνοντας και τη ζωή τους ακόμη οι Νεομάρτυρες, γιατί; Για υλικές απολαύσεις; Για υλικά αγαθά; Όχι. Για την Πίστη! Για να αναστηθεί και πάλι να γεννηθεί η Ορθοδοξία, την οποία φαινόταν πως η Τουρκοκρατία την είχε χαλάσει. Όχι όμως. Τα αίματα των Νεομαρτύρων που χύθηκαν την περίοδο αυτή, συνετέλεσαν ώστε οι αγωνιστές του 1821 να ξαναναστήσουν την Ορθοδοξία μέσα σε μια Ευρώπη άθεη, σε μια Ευρώπη εκκοσμικευμένη. Ήταν το σχέδιο του Θεού αυτό για την Ελληνική Επανάσταση, για την Αγία Επανάσταση.
Η τελική όμως σκέψη που κάνω είναι πολύ απαισιόδοξη. Διότι στο Βυζάντιο, παρά τα ηθικά παραπτώματα, τα οποία περιγράφει σε άλλη ομιλία του ο Ιωσήφ Βρυέννιος, τουλάχιστον με τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο κράτησαν την Ορθοδοξία, και τον Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό, έπεσε η Κωνσταντινούπολη αλλά η Ορθοδοξία κρατήθηκε και κρατήθηκε σ’ όλη την Τουρκοκρατία. Και υποφέραμε, υποφέραν οι πρόγονοί μας, αλλά είχαν την Πίστη τους. Κι ο Θεός ευλόγησε κι ελευθερώθηκαν. Τώρα; Τώρα δεν έχουμε ούτε την Πίστη μας. Η Πίστη μας πνέει τα λοίσθια…
Πόσος κόσμος εκκλησιάζεται; Πόσος κόσμος έχει σχέση με την Εκκλησία; Ποιοι θ’ ακούσουν ευχαρίστως σήμερα για του Χριστού την Πίστη την Αγία; Ακόμη και στα σχολεία δεν ακούγεται! Στα σχολεία άλλα διδάσκουν για την Επανάσταση του 1821. Αυτή λοιπόν η Αγία Επανάσταση του 1821 έσωσε την Ορθοδοξία. Τώρα φοβούμαι πως αυτή η διάβρωση η εσωτερική, η καταστροφή και της Ορθοδοξίας, θα οδηγήσει το Θεό. Τότε μας έσωσε επειδή εξακολουθούσαμε να Τον λατρεύουμε· και η Παναγία μας επενέβη. Τώρα γιατί να σώσει το Γένος μας; Γιατί να μας σώσει; Αφού και την Πίστη μας την χάνουμε…
Ας παρακαλέσουμε λοιπόν όλους τους Αγίους Νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας και τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και την Παναγία μας, να βοηθήσει ώστε και πάλι να ανδρειωθεί η Ορθοδοξία, να δυναμώσει η Ορθοδοξία και στη χώρα μας και ο Θεός, βλέποντας αυτή την Πίστη μας, να παραβλέψει τις αμαρτίες μας και να μας οδηγήσει σε διέξοδο από το αδιέξοδο, στο οποίο βρισκόμαστε. Αμήν.
Απομαγνητοφώνηση: Ιερά Μόνή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου