ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΒΙΤΤΗ ΟΜΙΛΙΑ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΕΒΔΟΜΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
Αποκ. ιθ’ 11-21
— Καταδίκη του θηρίου και του ψευδοπροφήτη και αφανισμός του στρατεύματός τους από τον Μεσσία – Χριστό («η μάχη του Μεσσίου») ιθ’ 11-21
— Ο Μεσσίας – Χριστός εμφανίζεται με το στράτευμά του για την αποφασιστική μάχη ιθ’ 11-16
— Ένας άγγελος αναγγέλλει την εξολόθρευση του αντιθέου στρατεύματος ιθ’ 17-18
— Το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης συλλαμβάνονται ζωντανοί και ρίχνονται στη λίμνη του πυρός, ενώ ο στρατός τους εξολοθρεύεται ολοσχερώς ιθ’ 19-21
Στην προηγούμενη ομιλία μας αναρωτηθήκαμε τί να μας υπολείπεται ακόμη από την Αποκάλυψη φτάνοντας στο 19ο κεφάλαιό της. Υπολείπονται ακόμη ωρισμένα πολύ σημαντικά γεγονότα καθώς πλησιάζουμε στο τέλος. Θα τα αναφέρουμε κεφαλαιωδώς καταρχήν για να πάρετε μια ιδέα και έπειτα θα τα ιδούμε ένα ένα. Ας βιασθούμε λοιπόν «ιδείν το τέλος» που όσο να ‘ναι πλησιάζει. Το τέλος της Αποκαλύψεως εννοώ, για να μη γίνη καμμιά παρανόηση. Με λίγη υπομονή θα ιδούμε και τις επόμενες εξελίξεις. Και πρέπει να πω προκαταβολικά πως είναι από τα ωραιότερα κομμάτια του ιερού αυτού βιβλίου αυτά που υπολείπονται. Σήμερα συγκεκριμένα θα μας απασχολήση η αναμενόμενη «μάχη του Μεσσίου».
Τί υπολείπεται να ιδούμε από την Αποκάλυψη;
α) Τη νίκη του Χριστού κατά του Αντιχρίστου, ιθ’ 11-21.
β) Τη χιλιετή βασιλεία του Χριστού και την προσωρινή και οριστική καταδίκη του Σατανά, κ’ 1-10.
γ) Την παγκόσμια Κρίση, κ’ 11-15.
δ) «Την Καινήν κτίσιν» και την «Σκηνήν του Θεού μετά των ανθρώπων» (Καινή Ιερουσαλήμ) κα’ 1 – κβ’ 5.
ε) Τον επίλογο της Αποκαλύψεως, κβ’ 6-21.
α) Η νίκη του Χριστού κατά του Αντιχρίστου, ιθ’ 11-21
Το τμήμα αυτό έχει θέση εισαγωγής σε όλο το τμήμα της Αποκαλύψεως που αρχίζει από το ιθ’ 11 και τελειώνει στο κβ’ 5. Στο τμήμα αυτό, που τώρα θα ιδούμε, περιγράφεται η οπτασία που παρουσιάζει τον βασιλέα Χριστό να νικάη τον Αντίχριστο. Είναι η τελευταία μάχη με τις δυνάμεις του σκότους του αιώνος τούτου. Οι δυνάμεις αυτές είναι ενσωματωμένες στους βασιλιάδες, χιλιάρχους, ισχυρούς της γης και στα πιστά σ’ αυτούς στρατεύματα, που αποτελούν οι οπαδοί του θηρίου και αυτών. Η νίκη του Μεσσίου Χριστού αναφέρθηκε ήδη προεξαγγελτικά σε προηγούμενα κεφάλαια κατά τη συνήθεια του ιερού ευαγγελιστού. Η σατανική τριάδα, δράκων – θηρίο – ψευδοπροφήτης, ετοιμάζουν στρατεύματα για την εσχατολογική μάχη. Είναι γι’ αυτούς ζήτημα ζωής ή θανάτου. Η μάχη, που θα γίνη, θα είναι η μάχη του Αρμαγεδών. Πριν από τη μάχη αυτή γίνεται η καταστροφή της νοητής Βαβυλώνος. Στη μάχη που θα γίνη αναφέρονται οι υποτελείς βασιλείς στο θηρίο. Υπήρξαν και αυτοί συνένοχοι στις αθλιότητες του θηρίου. Μαζεύονται, λοιπόν και αυτοί μαζί του με τις δυνάμεις τους, για να υπερασπισθούν τον εαυτό τους, γιατί βλέπουν πως και οι ίδιοι κινδυνεύουν. Όλοι αυτοί θα πολεμήσουν το Αρνίον στο πρόσωπο των πιστών του.
Πρόκειται για πραγματική μάχη; Θα μαζευθούν πράγματι στρατεύματα από τη μια και την άλλη μεριά στον τόπο που λέγεται Αρμαγεδών, για να συνάψουν μάχη σώμα προς σώμα; Οπωσδήποτε όχι. Η μάχη αυτή προτυπώθηκε και σε προηγούμενα κεφάλαια και φαίνεται πως κάθε φορά πρόκειται για μια ξεχωριστή μάχη. Δεν είναι όμως παρά μια μάχη, η μάχη του Αρμαγεδών και θα την ιδούμε και στο 20ο κεφάλαιο. Η μάχη αυτή είναι συμβολική. Η παράστασή της είναι εικονική για να γίνη αντιληπτή. Τα όπλα της στρατείας του Κυρίου και των οπαδών του, που θα ιδούμε στην εικόνα να τον ακολουθούν, είναι καθαρώς πνευματικά. Η μάχη που θα δώση το Αρνίον είναι μάχη καθαρώς πνευματική. Είναι τουλάχιστον ανόητο να φανταζώμαστε πως το Αρνίον θα χρειασθή να μαζέψη στρατεύματα, να τα εξοπλίση και να επιτεθή εναντίον των αντιχρίστων δυνάμεων, που και αυτές θα είναι εκτάκτως εξωπλισμένες. Δεν έχει τη δύναμη το Αρνίον ως Θεός με ένα φύσημά του να τους αφανίση; Θα ξαναγυρίσουμε στο σημείο αυτό, όταν θα ιδούμε το κείμενο, αλλά τονίζουμε αυτά τα πράγματα, γιατί κυκλοφορούν τα πιο τερατώδη πράγματα στο ζήτημα αυτό της περίφημης μάχης του Αρμαγεδών. Και ακόμη γιατί γίνεται σύγχυση εικόνων και πραγματικότητος. Ιδιαίτερα στο σημείο αυτό προκαλούν πολλή σύγχυση οι λεγόμενοι Μάρτυρες του Ιεχωβά. Αυτοί εκφράζοντας καθαρώς εβραϊκές αντιλήψεις για το Μεσσία, που τον περιμένουν οι Εβραίοι ως ένα πολεμοχαρή βασιλιά, ο οποίος θα υποτάξη πολιτικά τους εχθρούς των Ισραηλιτών και θα εγκαταστήση εγκόσμια βασιλεία, τονίζουν την κατά γράμμα εκδοχή της μάχης του Αρμαγεδών. Το ίδιο κάνουν και για τη χιλιετή βασιλεία του Χριστού καθώς και για τη δευτέρα Παρουσία του. Και θα είχαν το ελαφρυντικό της μωρίας και ανοησίας, αν δεν είχαν την αναισχυντία να υπηρετούν άλλους σκοπούς, που είναι ο εβραιομασσωνισμός και ο σιωνισμός. Και παρόλες τις γελοιοποιήσεις που έχουν υποστή με τις επανειλημμένες διαψεύσεις στις προβλέψεις τους για τα γεγονότα που προσδιώριζαν πότε θα γίνουν επακριβώς, επιμένουν στις γελοιότητές τους. Πέστε, πέστε και κάποιοι στο τέλος θα πιστέψουν. Αυτή είναι η μέθοδός τους. Ας πούμε πως ισχύουν κατά γράμμα αυτά που θα ιδούμε να περιγράφωνται ως προετοιμασία της μάχης, γιατί η ίδια η μάχη δεν θα περιγραφή. Η μάχη θα γίνη με στρατεύματα που θα έχουν ιππικό. Και ρωτούμε: Τότε που θα γίνη η μάχη οι άνθρωποι θα πολεμάνε με ιππικό, όπως και παλιότερα; Με άλογα πολεμούσαν στον Κόλπο; Δε θα πολεμούνε με ιππικό, θα μας πουν. Τότε όμως φεύγουμε από ό,τι μας λέει ο ευαγγελιστής και πάμε σε εικονισμό. Και πόσα από όσα λέει είναι εικόνες και πόσα είναι πραγματικά; Πώς θα το ξέρουμε αυτό; Ή θα δεχθούμε πως εδώ έχουμε μια καθαρώς εικονική έκφραση και μας δίδεται η εικόνα μιας μάχης που θα γίνη, όπως γινόταν τον καιρό εκείνο, γιατί, αν έγραφε σήμερα ο ιερός ευαγγελιστής, δε θα χρησιμοποιούσε την εικόνα του ιππικού, αλλά τη σύγχρονη εικόνα της διεξαγωγής μιας μάχης, για να παραστήση αισθητά μια πνευματική καθαρώς μάχη ή θα δεχθούμε την κατά γράμμα διεξαγωγή της, οπότε βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. Αλλά τέτοιες λεπτομέρειες μη ζητάτε από τους παραχαράκτες της Γραφής. Απευθύνονται σε κόσμο, που δεν ξέρει καν τί είναι η Αποκάλυψη, όχι τί σημαίνουν τα αναφερόμενα από αυτήν. Γι’ αυτό και πιάνουν οι προσπάθειές τους. Μάλιστα ζωγραφισμένα σαν σε ωραίο παραμύθι, γιατί να μη γίνουν αποδεκτά όσα λένε από ανθρώπους απλοϊκούς; Ας γυρίσουμε όμως στη σειρά του λόγου.
Η επανειλημμένη αναφορά της εσχατολογικής αυτής μάχης, κάθε φορά με κάποια διαφορετική μορφή, γίνεται για να τονισθή πως ό,τι θα συμβή κατά τη μάχη και μετά τη μάχη του Αρμαγεδών συμπεριλαμβάνεται στην κρίση του Θεού. Αυτό που προαναγγέλθηκε ήδη, αυτό είναι καιρός να πραγματοποιηθή. Και ό,τι αποφασίζει ο Θεός, αυτό θα γίνη οπωσδήποτε.
Εκείνο που μας ενδιαφέρει και που ποικιλότροπα τονίζει ο ιερός συγγραφεύς είναι ότι θα γίνουν. Το πότε θα γίνουν είναι του Θεού. Έτσι προείπε την καταστροφή της νοητής Βαβυλώνος. Όταν ήρθε ο καιρός της καταστράφηκε. Έτσι παρουσιάστηκε στη σειρά των εικόνων. Το ίδιο και για τις δυνάμεις του σκότους. Έχει προαναγγελθή η καταστροφή τους. Τώρα έφτασε ο καιρός της πραγματοποιήσεως αυτής της αποφάσεως.
Στην εικόνα της μάχης θα ιδούμε πως το βασικό ρόλο τον παίζει ο Λευκός Ιππεύς. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά του Μεσσίου που περιγράφονται από τους Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό υπογραμμίζει τα εξής πράγματα.
I. Ο Θεός έχει προαιωνίως ορίσει τον Μεσσία ως νικητή των στοιχείων του κόσμου και του άρχοντος του κόσμου τούτου, που θεωρούνται ανίκητοι.
II. Η νικηφόρος αυτή ενέργεια του Μεσσίου είναι ό,τι πιο σύμφωνο με το θέλημα του Θεού. Ο νικητής εκπληρώνει τις παλιές προφητείες, που αναγγέλλουν τη νίκη του Θεού. Ο νικητής αυτός, ο Μεσσίας, είναι ο ενυπόστατος Λόγος του, το πρόσωπο δηλαδή της Αγίας Τριάδος, που είναι ο Υιός του Θεού, ο οποίος όχι μόνον εξαγγέλλει το θέλημα του Θεού, αλλά και ενεργεί την εφαρμογή του. Ο Θεός είναι κριτής και χτυπάει κατακέφαλα το κακό. Η κρίση του Θεού και η μάχη κατά του κακού έχουν ένα όνομα: ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ.
III. Συμπληρωματικά προς όσα είπαμε ήδη για τη σημασία της μάχης, που θα μας περιγράψη ο ιερός ευαγγελιστής, θα είχαμε να πούμε ακόμη και τα ακόλουθα. Ο Ευαγγελιστής χρησιμοποιεί, για να αισθητοποιήση όσα λέει, την εικόνα. Η εικόνα λέει άμεσα όσα δεν μπορεί να παραστήση ο λόγος. Μας λέει, λοιπόν, για τη μάχη πως ο Μεσσίας-Χριστός θα εκστρατεύση με τους αγγέλους του, για να πολεμήση τις δυνάμεις του Αντιχρίστου. Θα ήταν βλακώδες να δεχθούμε πως αόρατοι άγγελοι πολεμούν με ορατούς στρατιώτες και πως πραγματικά γίνεται μάχη με ξίφη, δόρατα και τα λοιπά μέσα, που διέθεταν τότε τα στρατεύματα, για να εξουδετερώσουν τους εχθρούς του Θεού; Η Γραφή λέει καθαρά πως με ένα φύσημά του θα τους εκμηδενίση (Β’ Θεσσ. β’ 8). Έχει λοιπόν ανάγκη ενισχύσεως από στρατιές αγγέλων, για να καταβάλη τον Αντίχριστο; Αφού Αυτός είναι ο «φέρων τα πάντα τω ρήματι της δυνάμεως αυτού» (Εβρ. α’ 3), δηλαδή συγκρατεί τα πάντα με μόνη τη δύναμη του λόγου του, χρειάζεται επιβλητικό εκστρατευτικό σώμα, για να εξουδετερώση το σατανά και όλες τις σκοτεινές του δυνάμεις; Άλλα θέλει να τονίση ο ιερός ευαγγελιστής κάνοντας την περιγραφή που θα ιδούμε. Γι’ αυτό μην παρασυρόμαστε από όσα πράγματι ηλίθια και βλακώδη λένε οι αιρετικοί. Και δεν μπορούσε να γίνη αλλιώς, αφού επιχειρούν να ερμηνεύσουν τη Γραφή «ιδίαις επιλύσεσι» (Β’ Πέτρ. α’ 20), με δικές τους δηλαδή επινοήσεις, αφού «πάσα προφητεία Γραφής ιδίας επιλύσεως ου γίνεται», όπως λέει ο απ. Πέτρος στο παραπάνω χωρίο. Έτσι καταντούν σε μωρολογίες και αυθαίρετες ερμηνείες. Να, γιατί μας χρειάζεται η ασφαλής χειραγωγία της Παραδόσεώς μας μέσα πάντοτε στην Εκκλησία του Χριστού και ποτέ έξω από αυτήν, όπως επιχειρούν οι ποικιλώνυμοι αιρετικοί.
Μετά τα εισαγωγικά αυτά καιρός να ιδούμε το ίδιο το κείμενο.
Στίχ. Ιθ’ 11-21: «Και είδον τον ουρανόν ανεωγμένον, και ιδού ίππος λευκός, και ο καθήμενος επ’ αυτόν, καλούμενος πιστός και αληθινός, και εν δικαιοσύνη κρίνει και πολεμεί. οι δε οφθαλμοί αυτού ως φλοξ πυρός, και επί την κεφαλήν αυτού διαδήματα πολλά, έχων ονόματα γεγραμμένα, και όνομα γεγραμμένον ο ουδείς οίδεν ει μη αυτός, και περιβεβλημένος ιμάτιον βεβαμμένον εν αίματι, και κέκληται το όνομα αυτού, ο λόγος του Θεού. και τα στρατεύματα τα εν τω ουρανώ ηκολούθει αυτώ επί ίπποις λευκοίς, ενδεδυμένοι βύσσινον λευκόν καθαρόν. και εκ του στόματος αυτού εκπορεύεται ρομφαία οξεία δίστομος, ίνα εν αυτή πατάσση τα έθνη. και αυτός ποιμανεί αυτούς εν ράβδω σιδηρά. και αυτός πατεί την ληνόν του οίνου του θυμού της οργής του Θεού του παντοκράτορος. και έχει επί το ιμάτιον και επί τον μηρόν αυτού όνομα γεγραμμένον, βασιλεύς βασιλέων και κύριος κυρίων. Και είδον ένα άγγελον εστώτα εν τω ηλίω, και έκραξεν εν φωνή μεγάλη λέγων πάσι τοις ορνέοις τοις πετομένοις εν μεσουρανήματι. δεύτε συνάχθητε εις το δείπνον το μέγα του Θεού, ίνα φάγητε σάρκας βασιλέων και σάρκας χιλιάρχων και σάρκας ισχυρών και σάρκας ίππων και των καθημένων επ’ αυτών, και σάρκας πάντων ελευθέρων τε και δούλων, και μικρών τε και μεγάλων. Και είδον το θηρίον και τους βασιλείς της γης και τα στρατεύματα αυτών συνηγμένα ποιήσαι τον πόλεμον μετά του καθημένου επί του ίππου και μετά του στρατεύματος αυτού. και επιάσθη το θηρίον και ο μετ’ αυτού ψευδοπροφήτης ο ποιήσας τα σημεία ενώπιον αυτού, εν οις επλάνησε τους λαβόντας το χάραγμα του θηρίου και τους προσκυνούντας τη εικόνι αυτού. ζώντες εβλήθησαν οι δύο εις την λίμνην του πυρός την καιομένην εν θείω. και οι λοιποί απεκτάνθησαν εν τη ρομφαία του καθημένου επί του ίππου, τη εξελθούση εκ του στόματος αυτού. και πάντα τα όρνεα εχορτάσθησαν εκ των σαρκών αυτών».
Και είδα ανοιχτόν τον ουρανό, λέει ο άγιος ευαγγελιστής. Και να, παρουσιάσθηκε ένα άσπρο άλογο με ένα καβαλλάρη επάνω του. Ο καβαλλάρης του ονομαζόταν πιστός και αληθινός και κρίνει με δικαιοσύνη και πολεμάει νικηφόρα. Τα μάτια του ήταν σαν φλόγα φωτιάς. Στο κεφάλι του είχε στέμματα πολλά με γραμμένους επάνω τους τίτλους. Και έχει και ένα όνομα γραμμένο, που κανένας άλλος δεν ξέρει τι σημαίνει έκτος από τον ίδιον. Και είναι ντυμένος με ένδυμα βαμμένο με αίμα και το όνομά του είναι ο Λόγος του Θεού. Και τα ουράνια στρατεύματα τον ακολουθούσαν επάνω σε άσπρα άλογα και ήταν και αυτά ντυμένα με ένδυμα από βύσσον καθαρή και κάτασπρη. Από το στόμα του βγαίνει ρομφαία, μεγάλο σπαθί, καλοακονισμένο και δίκοπο, για να χτυπήση με το όπλο αυτό τα έθνη. Και είναι Αυτός που θα ποιμάνη τους λαούς των εθνών με σιδερένιο ραβδί. Αυτός πατάει το πατητήρι, από το οποίο βγαίνει το δυνατό κρασί της οργής του Θεού του Παντοκράτορος. Και έχει στο ένδυμά του στο μέρος του μηρού γραμμένο το όνομα. Βασιλεύς βασιλέων και Κύριος κυρίων.
Και είδα έναν άγγελο πού στεκόταν στον ήλιο και έκραξε δυνατά, λέγοντας στα όρνια που πετούν στα μεσούρανα. Ελάτε, μαζευτήτε στο μεγάλο τραπέζι, που σας ετοιμάζει η οργή του Θεού. Ελάτε για να φάτε σάρκες βασιλέων και σάρκες στρατηγών, και σάρκες ισχυρών και σάρκες ίππων και των καβαλλάρηδών τους και σάρκες από όλους, ελεύθερους και δούλους, μικρούς και μεγάλους, που υπηρετούν τον Αντίχριστο.
Και είδα το θηρίο και τους βασιλείς της γης και τα στρατεύματά τους μαζεμένα, για να πολεμήσουν το Μεσσία, που κάθεται επάνω στο άσπρο άλογο και τα στρατεύματά του. Και η μάχη έγινε και πιάστηκε αιχμάλωτος το θηρίο – Αντίχριστος και ο συνεργάτης του ψευδοπροφήτης, που με τις αγυρτείες που έκανε μπροστά του ξεγέλασε αυτούς που έλαβαν το χάραγμα του θηρίου και αυτούς που προσκυνούν το ομοίωμά του. Και οι δυο ρίχτηκαν ζωντανοί στη λίμνη της φωτιάς που καίγεται με θειάφι. Όλοι οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν με τη ρομφαία που βγήκε από το στόμα Αυτού που καθόταν στο άλογο, δηλαδή από το Μεσσία-Χριστό. Και όλα τα όρνια χόρτασαν τρώγοντας τις σάρκες τους.
Αυτό είναι το κείμενο σε απόδοση.
Μέχρι τώρα στην Αποκάλυψη φωνές και άγγελοι έρχονται από τον ουρανό. Βλέπουμε όμως να ανοίγη σιγά σιγά ο ουρανός. Στην αρχή άνοιξε μια πόρτα του, για να φανή η λατρεία του Θεού που γινόταν σ’ αυτόν. Αργότερα άνοιξε ο ουράνιος ναός, για να φανερωθή τι σκέπτεται ο Θεός για τους ανθρώπους. Τώρα στη διήγηση αυτή έχουμε πληρέστερο άνοιγμα του ουρανού. Η διάνοιξη αυτή δε γίνεται βέβαια για να ικανοποιηθούν κάποιες ανθρώπινες περιέργειες, αλλά για να φανερωθούν κάποιες αλήθειες. Στην περίπτωση αυτήν πραγματοποιείται η διαβεβαίωση του Κυρίου στους μαθητάς του, όταν τους πρωτοκάλεσε. Την καταγράφει ο ίδιος ευαγγελιστής: «Αμήν αμήν λέγω υμίν, απ’ άρτι όψεσθε τον ουρανόν ανεωγότα και τους αγγέλους του Θεού αναβαίνοντας και καταβαίνοντας επί τον Υιόν του Ανθρώπου» (Ιω. α’ 52). Με άλλα λόγια. θα καταλάβετε, ότι δια του Ιησού έρχεται πράγματι ο Θεός στη γη. Και ιδιαίτερα τώρα στο πρόσωπο του Μεσσίου, στον οποίον ο Θεός εμπιστεύθηκε όλη του την κρίση.
Στη συνέχεια γίνεται περιγραφή του προσώπου του Μεσσίου, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Η περιγραφή είναι λιτή, αλλά γίνεται με ενάργεια και παραστατική δύναμη, ώστε να μη χρειάζωνται πολλά λόγια. Τώρα μας παρουσιάζεται μια πολύ διαφορετική εικόνα του Χριστού εν σχέσει με αυτές που έχει παρουσιάσει ως τώρα ο ιερός ευαγγελιστής. Στην αρχή της Αποκαλύψεως μας παρουσιάζει τον Ιησούν εν μέσω των χρυσών λυχνιών ως τον μέγα Αρχιερέα της Εκκλησίας, ο οποίος κατευθύνει την Εκκλησία και τα επί μέρους τμήματά της στην πορεία τους και στον τελικό τους σκοπό. Μας τον ζωγράφισε ως Αρνίον άκακο και πράο. Κάτι περισσότερο, ως Αρνίον «εσφαγμένον» αρχικά και κατόπι ως Αρνίο «εστηκός», δηλαδή θυσιασμένο και έπειτα αναστημένο. Τώρα μας τον παρουσιάζει ως Αρνίο που εκδηλώνει την «οργήν» του, για την οποία μίλησε ήδη στο 17ο κεφάλαιο και επισημαίνεται εκεί ο τρόμος των αντιπάλων του, γιατί κατάλαβαν πως πέρασε πια ο καιρός της ανοχής του. Τώρα το Αρνίον μεταβάλλεται σε πολέμαρχο επικεφαλής αναρίθμητων ουρανίων στρατιών. Ο Αντίχριστος νόμισε πως θα μπορούσε να αυθαιρετή και να εγκληματή εις βάρος της Εκκλησίας. Το Αρνίο δεν ήταν πλέον ό,τι στον καιρό της ταπεινώσεώς του στη γη. Τώρα έρχεται με άλλη ιδιότητα, τη βασιλική, που είναι καιρός να την εξασκήση. Και η ιδιότητα αυτή συνδυάζεται με την απονομή δικαιοσύνης. Δύναμη και κρίση συνδυασμένα σε ένα πρόσωπο.
Ο ιερός ευαγγελιστής βλέπει ανοιχτό τον ουρανό και από αυτόν να προβάλλη ο «Λόγος του Θεού». Γίνεται γι’ αυτό προφήτης φανερώνοντας τον κεκρυμμένον Λόγον. Ο ουρανός είναι κλειστός για τους ασεβείς και σαρκικούς, για όσους είναι γήινοι και χωματένιοι και δε θέλουν να υψώσουν τα βλέμματά τους στον ουρανό, δε θέλουν να ανυψωθούν πέρα από όσα είναι «κόνις, τέφρα και σκιά». Έτσι έχουν μέσα τους την εικόνα του γήινου. Γι’ αυτό και δε χωρεί η εικόνα του ουράνιου. Και όσο και αν θεωρούνται ή προσδιορίζονται ως «πνευματικοί» άνθρωποι από τους ομοίους τους, είναι καθαρά «ψυχικοί, οι τα επίγεια φρονούντες», κολλημένοι στο παρόν σχήμα του αιώνος τούτου του αμαρτωλού και απατεώνος.
Ο Μεσσίας παρουσιάζεται ως ιππεύς επάνω σε λευκό άλογο. Είναι ο ίδιος που στην αρχή της Αποκαλύψεως «εξήλθε νικών και ίνα νικήση». Εκεί όμως δεν προσδιορίζεται ούτε η μάχη που θα έκαμνε ούτε η νίκη που θα πετύχαινε. Από τότε όμως αφηνόταν να διαφανή πως ενεργούσε ως εντεταλμένος του Θεού. Εδώ τώρα προσδιορίζεται το έργο του. Είναι η κρίση. Και όσο πιο πολύ αποκαλύπτεται ο Ιησούς, τόσο πιο πολύ φανερώνεται η ιδιότητά του και ως Κριτού, ότι «κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών», όπως προείπε ο Πρεσβύτης Συμεών κρατώντας τον ως βρέφος στην αγκάλη του (Λουκ. β’ 34).
Ο Μεσσίας είναι ο πιστός και ο αληθινός, πράγμα που το έχει ξαναπεί για τον Κύριο και αλλού. «ο μάρτυς ο πιστός και αληθινός» (γ’ 14). Είναι πιστός όχι γιατί πιστεύει, αλλά γιατί πιστεύεται, γιατί είναι αξιόπιστος και άξιος να εμπιστευθή κανένας σ’ αυτόν. Είναι όμως και αληθινός, σε αντίθεση προς «τον απ’ αρχής ψεύστην» και «πατέρα του ψεύδους», το Σατανά, το θηρίο, τον ψευδοπροφήτη και όλα τα όργανά του. Η μαρτυρία του και η διαβεβαίωσή του έχουν τον σταθερό, τον αιώνιο και τον αμετάβλητο χαρακτήρα του θείου. Είναι πιστός και αληθινός, γιατί ο λόγος του ως ουράνιος δεν έχει σχέση με τη σκιά, με τη μορφή, με την εικόνα, που έχει ο γήινος ανθρώπινος λόγος. Ο ανθρώπινος λόγος δεν είναι πιστός και αληθινός και όταν το ισχυρίζεται, γιατί χρησιμοποιεί τη σκιά, τη μορφή, την εικόνα για να εκφρασθή. Γι’ αυτό και οι άνθρωποι δεν μπορούν ουσιαστικά να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον, γιατί δεν μπορούν να πουν ακριβώς αυτό που θέλουν και νιώθουν. Αλλιώς νιώθουν και σκέπτονται κάτι ή για κάτι και αλλιώς το λένε. Γι’ αυτό λίγο τους αντιλαμβάνονται οι άλλοι, γιατί άλλα λένε και άλλα εννοούν, χωρίς αυτό να σημαίνη πως το κάνουν σκόπιμα. Είναι η βασική αδυναμία αυτή του ανθρώπινου λόγου. Ο ουράνιος όμως Λόγος και όταν γίνεται «σαρξ», όταν γίνεται ανθρώπινος λόγος και τότε κάθεται επάνω σε «ίππον λευκόν» και όποιος έχει μάτια για να βλέπη, βλέπει τη λευκότητα και την καθαρότητά του, τον νιώθει ως τα κατάβαθά του, γιατί δεν αλλάζει ταυτότητα. Είναι πάντοτε «ο ζων λόγος του Θεού ο ενεργής… και διϊκνούμενος άχρι μερισμού ψυχής τε και πνεύματος» (Εβρ. δ’ 12). Όποιος έχει αυτιά, ακούει το λόγο του Λόγου ως λόγον τέτοιον που ήταν, λόγος σωτήριος, λόγος Θεού, λόγος εξυψωτικός από τα γήινα στα ουράνια, λόγος «ευφραίνων καρδίαν».
Ο πόλεμος που έρχεται να διεξαγάγη ο Μεσσίας είναι πόλεμος δικαιοσύνης και κρίσεως εν δικαιοσύνη. Είναι ο μόνος πόλεμος που είναι δίκαιος. Όλοι οι γήινοι πόλεμοι, όσο δίκαιοι κι αν είναι, έχουν τα ψεγάδια τους, που τους αμαυρώνουν, έστω κι αν ύστερα εξαγλαΐζονται. Ο Λόγος του Θεού, ο Μεσσίας-Χριστός, έρχεται να αποκαταστήση τη δικαιοσύνη που κατήργησε ο Αντίχριστος. Και όταν λέγεται, ότι «εν δικαιοσύνη κρίνει και πολεμεί», εννοείται ότι όπλο του είναι η δικαιοσύνη του. Ο πόλεμος που διεξάγεται μέσω της δικαιοσύνης και για την απονομή της δικαιοσύνης είναι καθαρά πνευματικός. Εδώ έχουμε μια φανέρωση του είδους και της ποιότητος των όπλων του Μεσσίου και επομένως του χαρακτήρος του, που δεν έχει σχέση με άλογα και συγκρούσεις σώμα προς σώμα, που η καθαρά ανθρωποπαθής εικόνα δίνει την εντύπωση πως θα διεξαχθούν. Το είπαμε και πιο πριν, ότι είναι καθαρός παραλογισμός αυτών που θέλουν κάποια πράγματα σώνει και καλά να τα βλέπουν κατά γράμμα, γιατί αυτό επιτάσσει η σιωνιστική τους θεώρηση του Μεσσίου. Ο Μεσσίας ως βασιλεύς είναι και ο υπέρτατος Κριτής. Και η κρίση σημαίνει την κατάλυση του κακού, το οποίο παρουσιάζεται ως καθεστώς και ντύνεται το ένδυμα της νομιμότητος με βάση το δίκαιο της δυνάμεως.
Δεν υπάρχει φόβος να πέση ο Μεσσίας έξω στην κρίση του και στην απονομή του δικαίου, όπως συνέβη και συμβαίνει με πολλούς, που λένε ή και ειλικρινά επιθυμούν την απόδοση και απονομή του δικαίου στους αδικημένους. Αυτοί παρά την καλή τους τυχόν διάθεση μπορεί, για να επιβάλουν το απόλυτο δίκαιο, να καταλήξουν στην επιβολή της απόλυτης αδικίας. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ιδή το βάθος και όλη την έκταση των πραγμάτων. Ο Μεσσίας όμως έχει μάτι πύρινο. Το βλέμμα του μοιάζει με φλόγα φωτιάς και έχει αφάνταστη διεισδυτική και «εποπτικήν δύναμιν», μπορεί δηλαδή η ματιά του να εισχωρήση πέρα ως πέρα σε ό,τι βλέπει. Δεν την εμποδίζει σ’ αυτό ό,τι εμείς λέμε «παρελθόν» ή «μέλλον» ή «ταχύτητα πραγμάτων». Είναι ματιά «κρυφιογνώστις», που ξεψαχνίζει και φανερώνει τα άδηλα και κρύφια της καρδιάς. «κριτικός ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας» (Εβρ. δ’ 12). Και είναι ακόμη πύρινη η ματιά, γιατί είναι φωτιά που καίει ό,τι αμαρτωλό. Και επομένως είναι πυρ που δοκιμάζει και αποδεικνύει τη βιωσιμότητα ή μη των πράξεων των ανθρώπων, την αντοχή τους ή μη, όταν τεθούν κάτω από τη δοκιμασία της κρίσεώς του.
Ο Μεσσίας έρχεται ως φορεύς μεγάλης εξουσίας και γι’ αυτό παρουσιάζεται με πολλά διαδήματα στην κεφαλή του. Κάθε διάδημα, δηλαδή κάθε στέμμα, φανερώνει και μια του βασιλική ιδιότητα, γι’ αυτό και το καθένα έχει γραμμένο και ένα όνομα. Έτσι συνηθιζόταν τότε από τους βασιλιάδες της Ανατολής. Έχει όμως και ένα όνομα άγνωστο και ακατανόητο από όλους. Δεν είναι άγνωστη η λεκτική του μορφή, δηλαδή η λέξη που με αυτήν φανερώνεται το όνομα, αφού μας τη λέει ο ίδιος ο ευαγγελιστής, «ο Λόγος του Θεού». Τί κρύβει όμως αυτό το όνομα δεν μπορεί να το χωρέση ο ανθρώπινος νους. Γι’ αυτό «ουδείς επιγινώσκει τον Υιόν» (Ματθ. ια’ 27) παρά μόνον τα υπόλοιπα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Ό,τι ονομάζεται στο Θεό δεν είναι δηλωτικό της ουσίας του, δηλαδή του τί είναι κατά βάθος ο Θεός. Δηλώνει μόνο την προς τα έξω ενέργεια του Θεού. Μπορούμε να ονομάσουμε το Θεό, Φως, Ζωή, Αγιασμό, Απολύτρωση ή Άφθαρτο, Αναλλοίωτο, Αόρατο, Ακατάληπτο. Όμως δεν λέμε τί είναι στην ουσία του ο Θεός. Η πολυωνυμία αναφέρεται στις ενέργειές του. Το τί είναι, το ξέρει μόνο ο ίδιος.
Ο Μεσσίας-Χριστός φορεί «ιμάτιον βεβαμμένον εν αίματι». Γιατί; Γιατί είναι βαμμένο από το «εκ της πλευράς του ρεύσαν τίμιον αίμα» του. «Το δε περιβεβλήσθαι ιμάτιον βεβαμμένον αίματι δηλοί την ενανθρώπησιν και το ημαγμένον (=αιματωμένο) πάθος αυτής» δηλαδή της ενανθρωπήσεως, της ανθρώπινης φύσεως του σαρκωθέντος Υιού του Θεού, διευκρινίζει ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Άνθιμος. Με άλλα λόγια σημαίνεται, ότι έγινε άνθρωπος και θυσιάστηκε προσφέροντας την αιματηρή θυσία του Σταυρού.
Παραδόξως ο Μεσσίας-Πολέμαρχος δεν κρατάει στο χέρι του το σπαθί του. Είναι κοφτερό και δίστομο, δίκοπο, αλλά το έχει στο στόμα του. Η ρομφαία του «εκ του στόματος αυτού εκπορεύεται». Μα είναι δυνατό να πολεμήση κανένας με σπαθί κρατώντας το με το στόμα; Και μόνο η φράση αυτή είναι αρκετή, για να δείξη πως όλα όσα λέγονται εδώ έχουν συμβολικό χαρακτήρα. Με αυτά, που λέγονται, εννοούνται βαθύτερα πράγματα. «τα γαρ όπλα της στρατείας ημών ου σαρκικά» (Β’ Κορ. ι’ 4), λέγει ο απόστολος Παύλος αναφερόμενος στον αγώνα του κάθε χριστιανού. Αν αυτό ισχύη για τον κάθε πιστό, πολύ περισσότερο ισχύει για τον Αρχηγό τους. Το μεγάλο όπλο του Χριστού είναι ο λόγος του, που δεν είναι βέβαια αδύναμος σαν τον ανθρώπινο λόγο. Ο λόγος του Λόγου είναι θεϊκός, επομένως λόγος παντοδύναμος. Με το λόγο του δημιουργήθηκαν οι ουρανοί και «πάντα εν αυτώ συνέστηκε», όλα στέκουν και συγκρατούνται με τη δύναμη αυτού του λόγου. Και γι’ αυτό και «αναλώσει τω πνεύματι του στόματος αυτού» «τον άνομο» (Β’ Θεσσ. β’ 8). Θα τον εκμηδενίση όχι με το λόγο του, αλλά με ένα απλό φύσημα του στόματός του. Ποιον; Μα ποιον άλλον από τον εχθρό, το σατανά και τις δυνάμεις του;
Όσο ο λόγος του Χριστού είναι σωτηριώδης, «ρήμα ζωής αιωνίου», παραμυθητικός, ενισχυτικός, φωτιστικός, αγιαστικός, για όσους τον δέχονται, τόσο σκληρός και αδυσώπητος είναι για τον εχθρό και πατέρα του ψεύδους και κάθε κακίας, το σατανά και τα όργανά του. Ο λόγος του Χριστού είναι δυνατός σαν τη θέρμη του ήλιου που το κερί το μαλακώνει, αλλά τη λάσπη την κάνει πέτρα. Γι’ αυτό και θα είναι ολοθρευτικός για το θηρίο και τα στρατεύματά του όσα και όποια κι αν είναι αυτά.
Ο λόγος του Χριστού με τον οποίο σαν με βακτηρία ποιμαίνει με τρυφερότητα τα πρόβατά του, τα οποία «καλεί κατ’ όνομα» (Ιω. ι’ 3) δηλαδή έχει στενή προσωπική σχέση μαζί τους, ο ίδιος λόγος «θεωρών τον λύκον ερχόμενον» (Ιω. ι’ 12) γίνεται «ράβδος σιδηρά» και του σπάει το κεφάλι και τον εκμηδενίζει. Με αυτήν την «σιδηράν ράβδον» του θα αποκαταστήση την τάξη θραύοντας και εξουδετερώνοντας τους «επανισταμένους επ’ αυτόν», αυτούς που ξεσηκώθηκαν εναντίον του και εναντίον των αγίων του και του λαού του.
Έγινε σε προηγούμενο κεφάλαιο λόγος για το πατητήρι του Θεού, όπου θα συναχθούν τα σταφύλια της οργής, οι αμαρτωλοί και ασεβείς. Την τιμωρητική εξουσία, το πάτημα των σταφυλιών, την έχει ο Μεσσίας. Το ίδιο γεγονός που εκεί παρουσιάζεται ως πάτημα των σταφυλιών, όπως δείχνει η κατάληξη της εικόνας, παρουσιάζεται εδώ ως εκστρατεία του Μεσσίου εναντίον των δυνάμεων του θηρίου, για να εκτελέση την εντολή που του δόθηκε από το Θεό, δηλαδή την εξολόθρευσή τους. Η μάχη αυτή θα είναι «η ληνός», το πατητήρι του Θεού.
Ο Αντίχριστος θεώρησε τον εαυτό του κυρίαρχο και απόλυτον εξουσιαστή της γης. Και αυτό μέσω της βίας, της τρομοκρατίας, της απάτης και του ψεύδους. Ήταν φανερό πως ήταν σφετεριστής της εξουσίας, η οποία δεν του ανήκε. Γι’ αυτό έχει τώρα να αντιμετωπίση εκείνον, που στο ένδυμά του το αιματοβαμμένο, εκεί που θα κρεμόταν το σπαθί του, έχει γραμμένο: «Βασιλεύς βασιλέων και Κύριος κυρίων». Ο τίτλος αυτός ανήκει στο Θεό. Ανήκει όμως εξ ίσου και στον Υιόν. Και αυτός ως απόλυτος εξουσιαστής των πάντων και Κύριος «εξ ου, δι’ ου και δι’ ον τα πάντα» (Α’ Κορ. η’ 6 και Κολασ. Α’ 16) έρχεται να αποδείξη στον Αντίχριστο ποιος είναι ο πραγματικός κύριος του κόσμου.
Ανάλογα προς τον αρχηγό τους είναι στην εμφάνιση και τα ουράνια στρατεύματα, που συμπληρώνουν την εικόνα και δημιουργούν μια ισορροπία, στην εικόνα της μάχης που προβάλλεται. Είναι και αυτά ντυμένα στα λευκά με αψεγάδιαστες βασιλικές στολές, καθισμένα και αυτά επάνω σε λευκά άλογα, δείγματα όλα της αγιότητος και ουράνιας καθαρότητός τους.
Ο ιερός συγγραφεύς αποφεύγει πάντοτε να περιγράφη σκηνές βίας, τρόμου, σφαγές και καταστροφές κατά τη διάρκεια που αυτά όλα πραγματοποιούνται. Όλα αυτά τα τραγικά και αποκρουστικά γεγονότα αρκείται να τα αναφέρη απλώς, αφού είναι γεγονότα που πρέπει να αναφερθούν, αλλά τετελεσμένα πια. Αν κανένας θέλη να ιδή σκηνές μάχης και σκοτωμούς, ας ανοίξη την Ιλιάδα, όπου αναρίθμητες τέτοιες σκηνές περιγράφονται. Γι’ αυτό και δε θα ιδούμε περιγραφή της τρομερής μάχης του Αρμαγεδών, η οποία υποτίθεται πως θα επακολουθήση ως μάχη κραταιών στρατευμάτων. Μα τί είναι επί τέλους αυτός ο Αρμαγεδών (του Αρμαγεδών και όχι Αρμαγεδώνος, αφού είναι ξένη και άκλιτη ελληνικά λέξη, όπως θα λέγαμε η Ουάσιγκτον της Ουάσιγκτον), που τόσες φορές έγινε γι’ αυτόν λόγος; Ο Αρμαγεδών ή Αρμαγεδδών (με δύο δέλτα) ή η Αρμαγεδών, καταρχήν είναι εβραϊκή λέξη και σημαίνει όρος της Μεγιδδώ, που εξελληνισμένα έγινε Αρμαγεδών. Ουσιαστικά δεν υπάρχει στην εβραϊκή πόλη Μεγιδδώ κανένα βουνό. Έγιναν εκεί πολύ παλιά, από ό,τι μας αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη, φονικώτατες μάχες. Έτσι το όνομα έγινε συμβολικό και σημαίνει τρομερό σε σφαγή πόλεμο. Ο πόλεμος αυτός λοιπόν δε θα περιγραφή. Άλλωστε είναι απλή εικόνα, δεδομένου ότι όλοι οι εχθροί έπεσαν κάτω από τη δύναμη της ρομφαίας που είχε στο στόμα του ο Μεσσίας εν ριπή οφθαλμού, στο άψε-σβήσε. Το αποτέλεσμα του πολέμου αυτού είναι εκ των προτέρων βέβαιο και προεξαγγέλλεται με τρόπο δραματικό από έναν άγγελο που διακηρύττει το αποτέλεσμα αυτό από ψηλά. Από τα μεσούρανα και από τόσο ψηλά, σαν από τον ήλιο, διακηρύσσεται η ολική καταστροφή των στρατευμάτων του θηρίου και των συμμάχων του και καλούνται όλα τα όρνια να χορτάσουν από τις σάρκες των αναρίθμητων πτωμάτων που θα σκεπάσουν το πεδίο της μάχης. Και θα πέσουν όλοι! Όλοι γονάτισαν μπρος στο θηρίο. Όλοι πίστεψαν σ’ αυτό και όλοι θα το ακολουθήσουν στην καταστροφή του. Γονάτισαν μπροστά του λατρευτικά. Και το έκαναν πολλοί για να αποφύγουν το θάνατο. Να, όμως που δεν τον αποφεύγουν. Και γονατίζουν όλοι μπρος στον επονείδιστο θάνατο χωρίς καμμιά ελπίδα και προσδοκία, χωρίς την ελπίδα και την προσδοκία που είχαν οι άγιοι μάρτυρες, που οι ίδιοι βασάνιζαν και σκότωναν. Εκείνοι ήξεραν πως βάδιζαν τη μακαρία οδό προς το αιώνιο φως. Αυτοί βαδίζουν προς το αιώνιο σκότος και την αιώνια καταδίκη. Εκείνοι, οι μάρτυρες, πέθαιναν υμνώντας τον Κύριο και αγαπώντας τον «εξ όλης ψυχής και εξ όλης της διανοίας» τους. Αυτοί πεθαίνουν με κατάρες και βλαστήμιες για τον απατεώνα που τους ωδήγησε στην καταστροφή.
Η έκβαση της μάχης ήταν αυτή που προεξαγγέλθηκε. Όλοι έπεσαν κάτω από τη ρομφαία του Λευκού Ιππέως. Φαντασθήτε ένα στράτευμα, όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό, όσο εξωπλισμένο κι αν είναι, να δέχεται μια και μόνη από τις τρομερές υπερβόμβες που έχει κατασκευάση ο ανόητος σημερινός άνθρωπος, για να επισπεύση την καταστροφή του. Τί θα μείνη από το στράτευμα αυτό; Απολύτως τίποτε. Ε, εδώ έχετε μια εικόνα του αποτελέσματος της μάχης του Αρμαγεδών. Και τί είναι μια ατομική βόμβα και όλες οι βόμβες και αναρίθμητες τέτοιες βόμβες μπρος στην παντοδύναμη ενέργεια ενός λόγου του Κυρίου; Όλοι, λοιπόν, έπεσαν. Ζωντανοί έμειναν και πιάστηκαν το θηρίο και ο ψευδοπροφήτης και ζωντανοί πετάχθηκαν στη φωτιά «της λίμνης της καιομένης εν θείω», με θειάφι.
Ίσως πάλι κάποιοι ευαίσθητοι μιλήσουν για σκληρότητα τιμωρίας. Θα μπορούσαμε πολλά να πούμε στο σημείο αυτό, αλλά ας αρκεσθούμε σε όσα άλλοτε είπαμε από παρόμοια αφορμή. Εκείνο που θα πούμε είναι ότι δεν είμαστε εμείς πιο σπλαχνικοί από τον Κύριο, που είναι η αγάπη. Όμως η αγάπη αυτή πολλές φορές προειδοποίησε πως υπάρχει και δικαιοσύνη, που δεν πρέπει να αγνοήται. Το ένα χέρι του Θεού είναι η αγάπη του και το άλλο η δικαιοσύνη του. Την αγάπη του την έδειξε περίτρανα ο Θεός. Ο σατανάς προσπάθησε να πείση πολλούς πως αυτή ήταν φενάκη. Και αφού λοιπόν απέρριψαν την αγάπη του Θεού, γιατί τώρα ζητούν λόγο, γιατί δεν δείχνει ο Θεός αγάπη; Ο Θεός είναι αγάπη, ναι, αλλά και δικαιοσύνη. Το τονίσαμε αρκετά αυτό αλλού. Και η δικαιοσύνη του επέβαλλε να ριχτούν στη κόλαση ζωντανοί οι μεγαλύτεροι τύραννοι και απατεώνες της ανθρώπινης ιστορίας, ο Αντίχριστος και ο ψευδοπροφήτης του. Και η τιμωρία τους ήταν να πεταχτούν ζωντανοί στην κόλαση του πυρός.
Είναι τρομερό και να σκεφτούμε αυτήν την τιμωρία, που μας παριστάνεται ανθρωποπαθώς ως φωτιά από θειάφι, που είναι πολύ ισχυρή φωτιά. Σήμερα ίσως θα χρησιμοποιούνταν η εικόνα μιας φωτιάς στο κέντρο της ατομικής εκρήξεως. Όμως όποια εικόνα και να χρησιμοποιηθή για την κόλαση, ποτέ δεν θα μπορέση να μας την αναπαραστήση. Κόλαση όμως είναι κάτι που είναι αφάνταστα τρομερώτερο από ό,τι πιο τρομερό φανταστή κανένας. Κόλαση είναι η απουσία του Θεού. Και όταν λέμε απουσία εννοούμε πλήρως και τελείως απόντα το Θεό. Στη ζωή ετούτη ο Θεός τον «ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους» (Ματθ. ε’ 45). Αυτό σημαίνει παρουσία του Θεού, έστω και έμμεση και αμυδρή και σ’ αυτές τις ψυχές των απίστων. Ρίχνει φως και δροσιά, ζωή και ελπίδα. Φαντασθήτε όμως να λείψουν ο ήλιος και η βροχή! Η ζωή θα γίνη κόλαση. Απόλυτο σκοτάδι και απόλυτο ψύχος θα βασιλέψουν στη γη. Όλα τα ωραία της γης με μόνη την κυριαρχία της νύχτας χάνουν την ομορφιά τους, το χρώμα τους, το σχήμα τους. Τί μπορείς να ιδής στο σκοτάδι; Μαυρίλα και σκουντούφλα σε κάθε σου βήμα. Κίνδυνοι και φόβοι, υπαρκτοί και ανύπαρκτοι, πιέζουν την ψυχή. Τί είναι όμως όλα αυτά; Ένα τίποτε μπρος στην ελπίδα πως θα διαλυθούν με την αυγή της καινούργιας μέρας. «Ανέτειλεν ο ήλιος και εις τας μάνδρας αυτών κοιτασθήσονται», φόβοι, αβεβαιότητες, σκοτεινές καταστάσεις, νυχτερινά φαντάσματα και φαντασίες. Αν όμως λείψη αυτή η ελπίδα; Αν δεν υπάρξη καμμιά αυγή πια; Αν το σκοτάδι στήση για πάντα το βασίλειό του; Και αν το σκοτάδι αυτό το αμετακίνητο σημαίνη και απόλυτη μοναξιά, τότε πόση είναι η φρίκη που μόνο η σκέψη της μπορεί να σε τρελλάνη; Και για να μιλήσω, πιο ρεαλιστικά για την απουσία αυτή του Θεού, θα παρακαλέσω να μου επιτραπή να αναπαραστήσω εδώ με λίγα λόγια την εικόνα που ζωγραφίζει άνθρωπος που έζησε το τι σημαίνει αυτή η απόλυτη μοναξιά υπό συνθήκες που ήταν συνώνυμες του θανάτου σε κάποια από τις απαίσιες φυλακές της τρομερής πάλαι ποτέ και απαίσιας μνήμης σοβιετικής δικτατορίας.
Η χειρότερη τιμωρία εν αναμονή του θανάτου ήταν η πλήρης απομόνωση σε ειδικές φυλακές. Και όταν λέμε απομόνωση, εννοούμε πλήρη και τελεία απομόνωση από όλα. Καμμιά απολύτως επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Δεν άκουγες ούτε ένα θόρυβο, οποιονδήποτε. Οι τοίχοι ήταν απόλυτα μονωμένοι. Οι πόρτες το ίδιο. Δεν μπορείς να επικοινωνήσης συνθηματικά με κανένα σε κάποιο διπλανό σου κελλί με τη γνωστή μέθοδο των συνθηματικών κτύπων. Οι διάδρομοι σκεπασμένοι με χοντρά χαλιά. Ποτέ κανένας δεν μιλάει σ’ αυτούς και η διακίνηση των κρατουμένων δε γίνεται ποτέ ομαδικά. Έναν έναν τους μεταφέρουν με απόλυτη σιωπή. Και να κραυγάση κανένας είναι απόλυτα μάταιο. Δεν πρόκειται κανένας να ακούση. Οι φύλακες συνεννοούνται μεταξύ τους με συνθηματικές κινήσεις. Στο κελλί τέλεια νέκρα. Μόνο ένας λαμπτήρας πολλών βαττ καίει μέρα νύχτα και σε ζαλίζει και σε τρελλαίνει το δυνατό του φως. Δεν μπορείς να κοιμηθής. Δεν μπορείς να είσαι καθ’ εαυτόν. Κάποιος σε παρακολουθεί σε κάθε σου κίνηση. Τίποτε να ασχοληθής μ’ αυτό. Όση δυνατή μνήμη κι αν έχεις, σε λίγες μέρες χάνεις το λογαριασμό του χρονικού διαστήματος που είσαι εκεί. Και σε λίγο χάνεις τελείως την αίσθηση του χρόνου. Δεν υπάρχει τίποτε που να μαρτυρή τη ροή του. Νύχτα και μέρα δεν υπάρχουν για σένα εκεί. Μια τρομερή ακινησία και στασιμότητα βασιλεύει. Πόσο θα ήθελες να έβλεπες και αυτόν το δεσμοφύλακά σου που απάνθρωπα σε έσπρωξε κλείνοντάς σε στο κελλί αυτό! Θα ήταν μια ανθρώπινη μορφή που θα έβλεπες. Έστω κι αυτή. Το φαγητό σου το βρίσκεις σε ειδική θήκη, αλλά δε βλέπεις τίποτε από αυτόν που το τοποθετεί. Και φυσικά δεν πρόκειται περί φαγητού. Αλλά που όρεξη πια για φαγητό. Η ψυχή πεινάει για άλλα πράγματα. Και όταν η ψυχή πεινάη, τίποτε δε μπορεί να ικανοποιήση και το σώμα. Έτσι μένεις μόνος σου απόλυτα. Οι σκέψεις σου στροβιλίζουν στο μυαλό σου. Όμως ως πότε; Το μυαλό αρχίζει να θολώνη. Και δεν αργεί να νιώθη τους πρώτους τρομακτικούς της σεισμούς η λογική σου. Πόσο ακόμη θα αντέξη στην πάλη της με το τρομερό τέρας της παραφροσύνης; Όποιος τρελλάθηκε σε μια στιγμή, όποιος έχασε τα λογικά του πάνω σε ένα ξαφνικό τρομερό χτύπημα, που δέχθηκε, είναι ευτυχής. Δεν κατάλαβε τί του έγινε και ούτε θα το συνειδητοποιήση ποτέ. Όποιος όμως βλέπει την τρέλλα να τον πλησιάζη κάθε μέρα όλο και πιο πολύ και να του σφίγγη το μυαλό και να προσπαθή να του στραγγαλίση λίγο λίγο ό,τι συνιστά τον άνθρωπο, τη λογικότητά του, ω, αυτός είναι το πιο δυστυχισμένο πλάσμα στη γη. Όταν θα έρθουν να τον παραλάβουν για να τον οδηγήσουν στην εκτέλεση, δεν θα είναι πια άνθρωπος. Ούτε καν ένας ευτυχισμένος παράφρων. Θα είναι ένας γήινος πολίτης της κολάσεως…
Ω, αδελφοί μου, αδελφοί μου! Αν και για λίγο σκεπτόμασταν αυτό που λέγεται «κόλαση», πόσο η ζωή μας θα ήταν -δεν είναι υπερβολή αυτό- παραδεισένια με τη μυστική παρουσία του Θεού!
Από τον επίλογο της Αποκαλύψεως
Ο άγιος ευαγγελιστής ανησυχεί μήπως οι λόγοι του δεν γίνουν πιστευτοί, γιατί πάντοτε οι άνθρωποι ακούνε πολύ ευχαρίστως ό,τι «κνήθει την ακοήν», ό,τι γαργαλάει και ευχαριστεί το αυτί στο άκουσμά του, ακούνε με πολύ ενδιαφέρον τους «μύθους και ό,τι έχει χαρακτήρα πικάντικο», αμαρτωλό, ερεθιστικό και διεγερτικό κατωτέρων επιθυμιών, αλλά δεν θέλουν να ακούσουν ευχαρίστως την σώζουσα αλήθεια του Ευαγγελίου, που φυσικά επιβάλλει και κάποια καθήκοντα και κάποια φροντίδα και κάποιους κόπους….
Φαντασθήτε έναν άνθρωπο που πάει γεμάτος αγωνία σε ένα από τα διαμερίσματα των επάνω πατωμάτων μιας πολυκατοικίας και σε ώρα που όλοι ησυχάζουν και μάλιστα βρίσκονται στις πιο γλυκειές ώρες του ύπνου. Χτυπάει δυνατά την πόρτα και στους αγουροξυπνημένους ενοίκους του λέει γρήγορα γρήγορα πως έπιασε φωτιά στα κάτω πατώματα της πολυκατοικίας και επομένως ας κάνουν ό,τι μπορούν για να σωθούν. Και εκείνοι αντί να προσέξουν τα λόγια του ή να τον αποπαίρνουν γιατί τέτοια ώρα ξυπνάει τους άλλους και δεν σέβεται την ησυχία τους ή τον απειλούν να τον μηνύσουν γιατί διαταράσσει την κοινή ησυχία ή τον κοροϊδεύουν ως φαντασιοκόπο, αφού η… τηλεόραση δεν είπε κάτι τέτοιο ή του λένε με ευγένεια να πάη στο καλό. Αυτούς δεν τους ενδιαφέρουν τέτοια πράγματα κλπ. κλπ. Φαντάζεσθε τον πόνο του ανθρώπου, όταν μάλιστα του κλείνουν κατάμουτρα την πόρτα… Ε, λοιπόν κάτι ανάλογο νιώθει και ο άγιός μας, γιατί ξέρει πως αντιδρούν οι άνθρωποι σε τέτοια μηνύματα που έχει να τους αναγγείλη. Αυτός πήρε εντολή να τα γράψη, αυτά που ήταν να γραφούν και να τα αναγγείλη στους ανθρώπους. Θα τον πίστευαν όμως; Εδώ αρχίζει η αγωνία, που είναι αγωνία και κάθε προφήτη. Ξέρει τι τρομερά πράγματα θα γίνουν. Γνωρίζει τι θα πη από τη μια μεριά μακαριότητα του Παραδείσου και από την άλλη το τρομακτικό γεγονός του Δευτέρου Θανάτου. Ξέρει το ανέκκλητο της αποφάσεως να πεταχτούν στη “λίμνη του πυρός του καιομένου με θειάφι” όσοι θα παραμείνουν ασυγκίνητοι και αμετανόητοι και μιλάει γι’ αυτά. Θα τον πιστέψουν όμως; Αυτή η αγωνία τον τρώει. Γι’ αυτό παρουσιάζει την πρώτη αυθεντία αξιοπιστίας των λόγων του, τον Χριστό. Και ο Χριστός βεβαιώνει πως θα έρθη γρήγορα. Και είναι μακάριος όποιος παίρνει στα σοβαρά ό,τι λέει η προφητεία της Αποκαλύψεως και θα αγωνισθή να συμμορφωθή σύμφωνα με τις υποδείξεις της είτε θετικά είτε αρνητικά, είτε δηλαδή κάνοντας ό,τι πρέπει να κάνη είτε αποφεύγοντας ό,τι δεν πρέπει να κάνη.
Κατόπιν παρουσιάζει τον αμέσως μετά τον Χριστό αξιόπιστο μάρτυρα, τη δεύτερη κατά σειρά αυθεντία, τον άγγελο, που του διαβιβάζει ό,τι του είπε ο Χριστός. Μάλιστα σπεύδει ταπεινά να τον προσκυνήση. Και εκείνος τον εμποδίζει υπογραμμίζοντας πως και ο ίδιος ο Ιωάννης ως προφήτης έχει όμοια αξία και τιμή με τον άγγελο και επομένως δεν χρειάζεται να τον προσκυνήση, αλλά μόνο τον Θεό. Ο δεύτερος κατά σειρά αξίας αξιόπιστος μάρτυρας για την αλήθεια της Αποκαλύψεως είναι ο άγγελος. Και οι άγγελοι δεν λένε ποτέ ψέματα και ποτέ δικά τους πράγματα. Εντολές του Θεού εκτελούν ή διαβιβάζουν ως «λειτουργικά πνεύματα» που είναι.
Τρίτος κατά σειρά και αξία μάρτυρας είναι ο ίδιος ο Ιωάννης. Μάρτυρας από ανθρώπινη πλευρά και με σημασία κολοσσιαία για την Εκκλησία, γιατί δεν είναι όποιος όποιος, αλλά απόστολος του Χριστού και ευαγγελιστής και προφήτης και ομολογητής του Χριστού. Επομένως το βιβλίο αυτό έχει παραπάνω από ό,τι χρειάζεται ως μαρτυρία για την αξιοπιστία του.
Η εντολή του Χριστού είναι να μη μείνουν άγνωστες οι αποκαλύψεις που έκανε στον Ιωάννη, γιατί ο καιρός της πραγματοποιήσεώς τους πλησιάζει….
… Ο Κύριος δεν εκβιάζει κανέναν, γι’ αυτό και λέει δια του αγγέλου του: Εγώ φανέρωσα στους ανθρώπους αυτά που είναι απαραίτητο να γνωρίζουν για το μέλλον τους. Ο καθένας ας κανονίση την πορεία του. Θέλουν κάποιοι να εξακολουθήσουν το βιολί τους κάνοντας αδικίες; Ας το κάνουν. Θέλουν κάποιοι να είναι παράνομοι και αμαρτωλοί; Δεν τους εμποδίζω. Θέλουν άλλοι σαν τα γουρούνια να κυλιούνται μέσα στο βόρβορο των ανομολόγητων αμαρτιών που εξαχρειώνουν την εικόνα μου επάνω τους και τους διαφθείρουν και τους μολύνουν ψυχή και σώμα; Ας το κάνουν. Από την άλλη μεριά. αγωνίζονται άλλοι για να διατηρήσουν και επαυξήσουν την ηθική τους καθαρότητα και να μένουν αμόλευτοι και παρθενικοί; Ας εξακολουθήσουν τον τίμιο αγώνα τους. Ζηλεύουν άλλοι τα κατορθώματα των αγίων και αγωνίζονται και αυτοί να γίνουν άγιοι; Να μη διακόψουν την προσπάθειά τους. Ας έχουν όμως υπόψη τους όλοι, ότι έρχομαι, το ξαναλέω, γρήγορα. Και έχω μαζί μου το μισθό που θα δώσω στον καθένα βάσει του έργου του. Μην ξεχνάτε λοιπόν πως υπάρχει και Κρίση και Κριτής. Υπάρχει και θερισμός. Και γνωρίζετε τι τύχη περιμένει τα ζιζάνια και το άχυρο και ποια ευλογία το καθαρό σιτάρι….
Όσα λέει η Αποκάλυψη απευθύνονται στην Εκκλησία και επομένως στους χριστιανούς, που την αποτελούν. Αν θέλουμε να είμαστε γνήσια μέλη της Εκκλησίας, οφείλουμε να ακούμε προσεκτικά τα μηνύματα που μας αφορούν. Και τα μηνύματα αυτά να τα ακούμε μέσα στην Εκκλησία και δια της Εκκλησίας, αφού σ’ αυτήν απευθύνονται. Τί σημαίνει αυτό; Θα παίρνουμε την Καινή Διαθήκη που έχει την Αποκάλυψη και θα τη διαβάζουμε στην εκκλησία της ενορίας μας; Αυτό θα ήταν αφελής παρανόηση των λόγων του Κυρίου. Το να ακούμε τα μηνύματα της Αποκαλύψεως, της Γραφής γενικώτερα και κάθε χριστιανική διδασκαλία μέσα στην Εκκλησία και δια της Εκκλησίας, σημαίνει να μην ακούμε ποτέ όσους είναι εκτός της Εκκλησίας, δηλαδή τους αιρετικούς, που δεν ανήκουν στην Εκκλησία μας και των οποίων η Εκκλησία καταδικάζει τη διδασκαλία τους ως πλανεμένη. Με αυτούς δεν έχει επικοινωνία, που σημαίνει, ότι κι εμείς οφείλουμε να μην έχουμε καμμιά κοινωνία μαζί τους, να μην πάμε στις συνάξεις τους, να μη διαβάζουμε τα βιβλία τους, να μην έχουμε μαζί τους σχέσεις θρησκευτικές. Σημαίνει ακόμα να ακούμε τους διδασκάλους της Εκκλησίας μας και όχι τους λύκους που έρχονται να τη διαλύσουν αρπάζοντας τα πρόβατά της και κάνοντάς τα αιρετικούς. Δεν έχει σημασία, αν είναι σοφοί και ξέρουν την Παλαιά και Καινή Διαθήκη απ’ έξω. Και ακόμη, αν ο παπάς της ενορίας μας είναι λίγων γραμμάτων και ίσως δεν μπορεί να τα βγάλη πέρα μαζί τους. Και ο διάβολος ξέρει πολύ καλά τη Γραφή και άλλα θρησκευτικά πράγματα απ’ έξω και ανακατωτά. Το ζήτημα είναι, αν είναι κανένας μέσα στην Εκκλησία ή αν είναι έξω από αυτήν. Και έξω από την Εκκλησία αλήθεια δεν υπάρχει και όταν αντιγράφεται η αλήθεια από βιβλία της Εκκλησίας μας. Γιατί; Γιατί δεν το κάνουν, επειδή πιστεύουν σ’ αυτήν. Αν πίστευαν, θα άφηναν την πλάνη τους και θα γίνονταν μέλη της Εκκλησίας, αλλά κάποιον άλλο σκοπό επιδιώκουν. Μόνο μέσα στην Εκκλησία η Αγία Γραφή είναι Αγία Γραφή και μόνο μέσα στην Εκκλησία η αλήθεια του Χριστού είναι αλήθεια του Χριστού. Η Εκκλησία έχυσε ποταμούς αιμάτων και ιδρώτων για να κρατήση αλώβητη την αλήθεια της πίστεώς μας. Για να είναι όσοι είναι εκτός της Εκκλησίας, σημαίνει πως δεν δέχονται την αλήθεια της. Πώς λοιπόν να έχουμε σχέση μαζί τους; Ό,τι λένε οι αιρετικοί είναι απομίμηση της αλήθειας και όχι η ίδια η αλήθεια. Και εμείς απομιμήσεις δεν χρειαζόμαστε. Θέλουμε γνησιότητα. Και γνησιότητα θα βρούμε μέσα στην Εκκλησία μας. Την Αποκάλυψη λοιπόν θα τη διαβάζουμε και θα την ακούμε μέσα στην Εκκλησία μας ως μέλη της πιστά και θα την καταλαβαίνουμε με την καθοδήγηση αυτών στους οποίους η Εκκλησία έχει εμπιστευθή τη διδασκαλία των μελών της. Τότε θα έχουμε και τη βεβαιότητα και της γνήσιας προσφοράς και της ανόθευτης διδαχής. Αυτό θα πη «μαρτυρήσαι ταύτα επί ταις Εκκλησίαις», που λέγει ο Κύριος για τη μαρτυρία της Αποκαλύψεως που πρέπει να ακούγεται στις Εκκλησίες στο στίχο 16 του 22ου κεφαλαίου….
Έρχομαι! Έρχομαι γρήγορα, λέει ο Κύριος. Μην αμφιβάλλετε ούτε για μια στιγμή. Έρχομαι, και μάλιστα γρήγορα. Έρχομαι «ταχύ». Κάνετε λάθος όμως, αν μετράτε το «ταχύ» αυτό με τα δικά σας μέτρα. Σύμφωνα με αυτά «ταχύ» σημαίνει. όπου να ‘ναι, πολύ γρήγορα. Τα μέτρα όμως του Θεού είναι αλλιώτικα. Γι’ αυτό μη μετράτε το Θεό με τα δικά σας μέτρα, αλλά μετράτε τον εαυτό σας με τα μέτρα του Θεού. Τότε θα είσθε μέσα στην αλήθεια. Και τα μέτρα αυτά είναι η εν πίστει υπομονή και η εν υπομονή πίστη.
Έρχομαι! Μη αποκάμετε! Έρχομαι, αλλά μήπως έφυγα ποτέ από κοντά σας; Δεν σας είπα προτού αναληφθώ στον ουρανό «ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος»; Είμαι πάντα κοντά σας κι ας μη φαίνομαι. Στη θέση μου ως ισοστάσιό μου συνεργό άφησα το Πανάγιον Πνεύμα, που εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Εκκλησία και έγινε η ψυχή της, έγινε ο Παράκλητός της, ο ερμηνεύς του προσώπου μου και της διδασκαλίας μου.
Έρχομαι! Μην κουρασθήτε περιμένοντας. Κι αν περιμένοντας περάσουν τα χρόνια τα ανθρώπινα και το κατάκοπο σώμα μας χρειάζεται ανάπαυση, γείρετε απαλά απαλά και γλυκοκοιμηθήτε. Κοιμηθήτε με απαλό μαξιλάρι την ελπίδα, τη γλυκειά θυγατέρα της πίστεως και τη θελκτική κόρη της ελπίδας, την προσδοκία. Κοιμηθήτε τον ύπνο του δικαίου, για να ξεκουραστούν τα κατάκοπα μέλη σας τα ίσως φθαρμένα από το πέρασμα του φθοροποιού χρόνου ή κάποιας σωματοκτόνας αρρώστιας ή από ό,τι άλλο. Και το αρχαγγελικό σάλπισμα, που θα αντηχήση δυνατά, πολύ δυνατά, θα λειτουργήση σαν υπερκόσμιο ξυπνητήρι και θα λέη: «Έγειρε ο καθεύδων», σήκω, εσύ που κοιμάσαι! «Και επιφαύσει σοι ο Χριστός». Θα σε περιλούση με φως ο Χριστός και θα σε οδηγήση στην πόλη του φωτός, τη Νέα Ιερουσαλήμ!….
Να, γιατί η Εκκλησία μας επιμένει στην παράδοση. Η Εκκλησία μας θέλει να διακρατήση απαραχάρακτα αυτά που παρέλαβε και να παραδώση το ίδιο γνήσια, ακέραια, αλώβητα, «τέλεια και ολόκληρα και εν μηδενί λειπόμενα» (Ιακωβ. α’ 4) όσα παρέλαβε. Γι’ αυτό και υποβλήθηκε σε δοκιμασίες σκληρές, σε αγώνες τρομερούς, σε μαρτύρια και άλλες δυσκολίες δια μέσου των αιώνων. Γι’ αυτό και έχει τους ισοστάσιους με τους μάρτυρες της ορθής πίστεως και του απαραχάρακτου αυτών, που παρέλαβε, τους άγιους ομολογητές της Ορθοδοξίας. Γι’ αυτό και πολεμάει ανυποχώρητα κάθε αίρεση, που αποτελεί νοθεία και παραμόρφωση της αλήθειας που μας παραδόθηκε. Γι’ αυτό κηρύττει αγάπη, αλλά εν αληθεία και ορθοδοξία. Γι’ αυτό και ο απόστολος Παύλος λέει αυτήν την καταπληκτική φράση στους Γαλάτας «αλλά και αν ημείς ή άγγελος εξ ουρανού ευαγγελίζηται υμίν παρ’ ο ευηγγελισάμεθα υμίν, ανάθεμα έστω! Ως προειρήκαμεν, και άρτι πάλιν λέγω. ει τις υμάς ευαγγελίζηται παρ’ ο παρελάβετε, ανάθεμα έστω!» (Γαλ. α’ 8-9).
Και αν υποτεθή πως εμείς οι απόστολοι, λέει, ή και άγγελος από τον ουρανό σας κηρύξη ευαγγέλιο αλλιώτικο από αυτό, που σας κηρύξαμε την πρώτη φορά, να είναι αναθεματισμένος! Να αποκοπή από την Εκκλησία και να μην τον δέχεται η Εκκλησία ως δικό της άνθρωπο. Όπως τότε σας το λέγαμε προκαταβολικά, το ξαναλέω και πάλι. όποιος σας κηρύξη ευαγγέλιο διαφορετικώτερο από αυτό που σας παραδόθηκε, να είναι αναθεματισμένος! Δηλαδή χωρισμένος από τον Χριστό και κολασμένος αιώνια! Τόσο αυστηρά κρίνεται η όποια αλλαγή των ιερών κειμένων της Εκκλησίας ή η παραχάραξη της διδασκαλίας της. Γι’ αυτό και έγραψε αυτά που έγραψε ο άγιος Ιωάννης, ο μαθητής της αγάπης, δηλ. τους τόσο αυστηρούς εκείνους λόγους.
Και να, που, η θαυμάσια, αλλά συγκλονιστική Αποκάλυψη, η εξαίσια, αλλά φοβερή Αποκάλυψη, η ουράνια και άγια αυτή προφητεία, κλείνει με δυο λέξεις: Με μια υπόσχεση αληθινή και με μια λαχτάρα πύρινη ως απάντηση σ’ αυτήν. Τελειώνει με μια υπόσχεση του Ουρανού και με μια απάντηση της γης.
Η υπόσχεση λέει: Ναι, εγώ ο Χριστός, που σας έκανα αυτήν την μαρτυρία, έρχομαι. Εγώ ο μάρτυς ο πιστός και αληθινός Ιησούς έρχομαι ταχύ!
Και η αντιφωνική απάντηση της γης: Ναι, έρχου, Κύριε Ιησού! Είναι η φωνή της Νύμφης. Ναι, έρχου Ιησού! Η ζωή μου αιώνες τώρα συμποσώνεται σε δυο μονάχα λέξεις: πιστεύω και προσδοκώ!
Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων υμών. ΑΜΗΝ.
(Από τον Γ’ τόμο «ΟΜΙΛΙΕΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ», σελ. 259-279 και 368-382, του π. Ευσεβίου Βίττη, έκδ. «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1998).
ΟΜΙΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ” ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΒΙΤΤΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
