Στάρετς Ευστράτιος (1788-1855)
Στις αρχές του 19ου αιώνος το μοναστήρι του Γκλινσκ, στη νότια Ρωσία, μεταξύ των πόλεων Τσερνιγκώφ και Κουρσκ, απέκτησε μεγάλη φήμη για τον αριθμό και την πνευματικότητα των πατέρων του.
Η μονή του Γκλινσκ είχε ιδρυθή από τον 16ο αιώνα στο ομώνυμο δάσος[1], στις όχθες του πόταμου Όμπεστ, αλλά κατά τις τρεις πρώτες εκατονταετηρίδες της ζωής της δεν εγνώρισε ιδιαίτερη άνθησι. Το 1817 όμως ανέλαβε την ηγουμενία της ο ονομαστός στάρετς Φιλάρετος (Ντανιλέφσκυ, 1777-1841), γαλουχημένος πνευματικά από τον αρχιμανδρίτη Θεοδόσιο (†1802) της μονής του Σωφρόνιεφ, μαθητή του μεγάλου οσίου Παϊσίου Βελιτσκόφσκυ (1722-1794). Κάτω από την σοφή και θεοφιλή διαποίμανσι του στάρετς Φιλαρέτου, η αδελφότης σύντομα αυξήθηκε αριθμητικά, καλλιεργήθηκε πνευματικά και ανέδειξε σημαντικές ασκητικές προσωπικότητες[2]. Μετά την κοίμησί του (31-3-1841) οι αδελφοί επέλεξαν ως υποψηφίους διαδόχους του τον π. Πορφύριο, πνευματικό, και τον π. Θεοδόσιο, προϊστάμενο της μονής. Κατά θεία οικονομία όμως ο τοπικός επίσκοπος ώρισε ως ηγούμενο τον κτίτορα της μονής Κοτμίζσκυ γέροντα Ευστράτιο[3], που εγκαταβίωνε στο Γκλινσκ από το 1820. Έτσι πραγματοποιήθηκε και μια σχετική πρόρρησις του στάρετς Φιλαρέτου.
Ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία του στάρετς Ευστρατίου μάς είναι γνωστά, πέρα από την παραδεδομένη φήμη του ως αυστηρού και βιαστού ασκητού. Όταν ανέλαβε την ηγουμενία είχε ήδη δώδεκα χρόνια που δεν ξάπλωνε σε κρεββάτι. Κοιμόταν ελάχιστα, καθισμένος σε μια καρέκλα. Έμενε σ’ ένα φτωχικό κελλί, και δεν διέθετε κανένα προσωπικό αντικείμενο. Όταν έγινε ηγούμενος, τίποτε δεν άλλαξε τον τρόπο της ζωής του. Αναδείχθηκε σε αντάξιο διάδοχο του προκατόχου του. Επί των ημερών του επεκτάθηκε κτιριακά η μονή, ανεγέρθηκε νέο Καθολικό και αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός τόσο των αδελφών όσο και των προσκυνητών, που κατέφθαναν στο Γκλινσκ για πνευματική ζωογόνησι και παρηγοριά. Εκοιμήθη την 22 Ιουλίου 1855, σε ηλικία 67 ετών.
Έχει σωθή ένα μικρό κείμενο του στάρετς Ευστρατίου, οι Σημειώσεις του, με τις οποίες χαράσσει αποφθεγματικά μερικές άπλες αλλά βασικές κατευθυντήριες γραμμές συνεπούς μοναχικής (αλλά και γενικώτερα ορθοδόξου πνευματικής) ζωής, βασισμένες στην ορθόδοξη πατερική παράδοσι. Δημοσιεύουμε κατωτέρω το κείμενο αυτό σε νεοελληνική απόδοσι.
Έχει σωθή ένα μικρό κείμενο του στάρετς Ευστρατίου, οι Σημειώσεις του, με τις οποίες χαράσσει αποφθεγματικά μερικές άπλες αλλά βασικές κατευθυντήριες γραμμές συνεπούς μοναχικής (αλλά και γενικώτερα ορθοδόξου πνευματικής) ζωής, βασισμένες στην ορθόδοξη πατερική παράδοσι. Δημοσιεύουμε κατωτέρω το κείμενο αυτό σε νεοελληνική απόδοσι.
ΟΙ «ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ» ΤΟΥ ΣΤΑΡΕΤΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ
Μόλις σηκωθής από τον ύπνο, πες στον εαυτό σου: «Εργάζου, σώμα, για να μη ζης εις βάρος των άλλων νήφε, ψυχή, για να κληρονομήσης την βασιλεία των ουρανών».
- Όποιος δεν έχει πίστι, ταπείνωσι, υπομονή και υπακοή, δεν θα ευαρεστήση στον Θεό.
- Υπακοή σημαίνει εκκοπή του θελήματός μας.
- Να νικάς τους πειρασμούς με την υπομονή και την προσευχή.
- Να ευχαριστής τον Θεό για κάθε θλίψι. Όσο αυξάνουν οι θλίψεις, τόσο αυξάνει και η παρηγοριά από το Άγιο Πνεύμα.
- Όταν έχης βάσανα, να λες: «Ο Κύριος προνοεί για μένα».
- Πέντε πράγματα τρέμουν οι δαίμονες: την νηστεία και την δίψα· την ευχή του Ιησού- το σημείο του σταυρού- την συχνή Θεία Μετάληψι- την ακλόνητη ελπίδα στον Θεό.
- Όποιος παραδίδεται στον ύπνο μέσα στο κελλί του, θα χλευασθή από τους δαίμονες.
- Όποιος αποφεύγει την σωματική εργασία, δεν μπορεί να προκόψη ούτε στην πνευματική, γιατί η δεύτερη γεννάται από την πρώτη.
- Το σώμα παραλύει από την απελπισία και την εσωτερική ανησυχία, τον φόβο και την ταραχή.
- Μερικοί λένε: «Ας έχουμε ελπίδα στον Θεό». Οι ψυχές τους όμως είναι ανήσυχες και φοβισμένες. Αυτό σημαίνει ότι ελπίζουν με την γλώσσα, όχι όμως και με την καρδιά τους.
- O φόβος προξενεί μεγάλη βλάβη στην ψυχή.
- Ο εχθρός της σωτηρίας μας γνωρίζει ότι στην ζωή αυτή δεν υπάρχει πιο σωτήρια ενέργεια από την γενναία άρσι των βαρών που μας φορτώνουν οι άλλοι άνθρωποι, γι’ αυτό προσπαθεί, από φθόνο, να μας ταράξη. Εσύ λοιπόν πρέπει με όλη σου την δύναμι (να αγωνίζεσαι, ώστε) όταν σε κακολογούν, να διατηρής την ειρήνη της καρδιάς σου. Και αν ταράζεσαι. να μην το φανερώνης, (βάζοντας έτσι αρχή για το τέλειο ξερρίζωμα του πάθους).
- Αν έφαγες υπέρμετρα ή έκανες κάτι άλλο, στο οποίο σε έσπρωξε η ανθρώπινη αδυναμία σου, να μην ταραχθής. Αγωνίσου γενναία να διορθωθής.
- Η εσωτερική ειρήνη συνίσταται στην αγάπη και αποκτάται με την θλίψι.
- Ό,τι κατορθώνεται με κόπο, έχει μεγάλη αξία και σταθερότητα. Η ψυχή αποκτά ανάπαυσι μόνον όταν διέρχεται δια πυρός και ύδατος[4]. Όταν δηλαδή υποφέρη πολλά, τότε πραγματοποιεί πρόοδο.
- Να νικάς τον θυμό με την σιωπή. Ο οργίλος άνθρωπος είναι φονιάς της ψυχής του. Δεν είναι δυνατόν να μη θυμώνης, αν δεν είσαι ταπεινός.
- Τίποτε δεν ταπεινώνει την ψυχή τόσο πολύ όσο η ανέχεια.
- Κανείς δεν θα απόκτηση ταπείνωσι χωρίς κόπο.
- Ένας μοναχός πρέπει πάντοτε να θρηνή, πενθώντας για τις αμαρτίες του. Έτσι θα ταπεινώνεται. Έτσι θα γλυτώση τον εαυτό του από την καταδίκη.
- Αρετή ανώτερη απ’ όλα τα ασκητικά κατορθώματα και τους κόπους της ευσεβείας είναι τούτη: Να κάνουμε υπομονή για χάρι του Χριστού.
- Μη μιλάς, χωρίς να είναι ανάγκη. Πολλά κακά προέρχονται από την φλυαρία. Συχνά αρχίζουμε με πνευματικούς λόγους, για να καταλήξουμε στην κακολογία και την κατάκρισι του πλησίον.
- Το πρώτο μέλημα μας ας είναι να μην αμαρτάνουμε- και το δεύτερο να μην κατακρίνουμε.
- Άσκησε την γλώσσα σου, ώστε πάντοτε και σε κάθε περίστασι να λέη προς τον Θεό και τους αδελφούς το «ευλόγησον».
- Όταν μιλάς, να εκφράζεσαι με λεπτότητα, ώστε να μην πικράνης κανένα συνομιλητή σου.
- Μη διαβάλλης τον εχθρό σου μπροστά σε άλλους.
- Όχι μόνο να μη χαίρεσαι, αλλά και να θρηνής για την πτώσι του αδελφού σου, επειδή έχουμε εντολή να τον αγαπούμε όπως τον εαυτό μας.
- Βασικές ενδείξεις της πνευματικής προόδου είναι η βαθειά ταπείνωσις και η αγάπη προς τον πλησίον.
- Όποιος κοινωνεί άξια, γεύεται την ζωή. Όποιος κοινωνεί ανάξια, γεύεται τον θάνατο, ο οποίος, αν και ανεπίγνωστα, κατοικεί μέσα του.
- Για να κατανόησης τα ιερά κείμενα χρειάζεται ταπείνωσι και προσευχή.
- Η μελέτη του νόμου του Θεού πρέπει να γίνεται με υπομονή και επιμονή.
- Όταν κάποιος συνομιλητής σου βρίσκεται σε φανερή αντίθεσι με την αλήθεια, υποχώρησε και τερμάτισε την συζήτησι.
- Να έχης κλεισμένο στην καρδιά σου πάντοτε τον φόβο του Θεού και να στέκεσαι με ευλάβεια μπροστά Του.
- Φυλάξου από το ψέμα, γιατί θα διώξη τον φόβο του Θεού από μέσα σου.
- Κανείς δεν μπορεί να απόκτηση τον τέλειο φόβο του Θεού, αν δεν ελευθερωθή από κάθε μάταιη μέριμνα.
- Αν η ψυχή σου μολυνθή από κάποιο θανάσιμο αμάρτημα, τότε και άλλες αμαρτίες θα σπεύσουν και θα σε προτρέπουν να τις διαπράξης.
- Κάθε αμετανόητος αμαρτωλός είναι ένας Ιούδας.
- Φυλάξου από την κατάκρισι του πλησίον, όχι μόνο (την εξωτερική, που γίνεται) με τα λόγια, αλλά και (την εσωτερική, που συντελείται) μέσα στην καρδιά σου.
- Εκείνος που λέει το καλό, αλλά σκέπτεται το κακό, είναι ακόμη ατελής.
- Κάθε τι που θλίβει την συνείδησι και ικανοποιεί την σάρκα είναι αμαρτία.
- Η καθαρή συνείδησις αποκτάται με την νηστεία, την αγρυπνία, την υπομονή και την ανδρεία.
- Αν αγωνίζεσαι με ζήλο, αν δεν μένης αργός και αν δεν λιπόψυχης, θα γνωρίσης την νίκη. Ο Πρώτος Ασκητής, (ο Κύριος), σε παρακολουθεί. Στέφανοι, δόξα, τιμή και μακαριότης σε αναμένουν. Οι χορείες των Αγίων περιμένουν να σε δεχθούν για πάντα στην βασιλεία των ουρανών.
- Πάντοτε να κάνης διακριτική κατανομή στα ασκητικά σου παλαίσματα.
- Η ενέργεια της χάριτος του Κυρίου είναι ανάλογη με την εκπλήρωσι των εντολών Του από μας.
Για την προσευχή:
- Αν δεν υπάρχη αδήριτη ανάγκη, μην αφήνης τον κανόνα σου.
- Όταν προσεύχεσαι, φρόντισε να έχης ειρηνική διάθεσι. Είναι η σπουδαιότερη προϋπόθεσις για καρποφόρο προσευχή.
- Εκείνος που κοπιάζει πολύ στην προσευχή, πικραίνει όμως τον αδελφό του, κοπιάζει μάταια.
- Εκείνος που προσεύχεται, ελπίζει. Και εκείνος που ελπίζει, είναι ειρηνικός.
- Είναι αδύνατο να έχουμε καθαρή προσευχή, αν είμαστε βουτηγμένοι μέσα στις κοσμικές μέριμνες. Προσευχή σημαίνει απουσία κάθε εξωτερικού περισπασμού.
- Όποιος προσεύχεται απρόσεκτα, προσεύχεται εφάμαρτα.
- Όποιος δεν ασκείται στην συχνή προσευχή, δεν θα φθάση στην αδιάλειπτη προσευχή.
Για την αυταπάρνησι:
- Αιτία κάθε αμαρτίας είναι η απροθυμία μας να αρνηθούμε τον ύπνο, την βρώσι και την πόσι.
- Μη συλλογίζεσαι τα του Θεού με γεμάτο στομάχι.
- Η πείνα και η δίψα είναι αναγκαίες σ’ έναν άνθρωπο που θέλει να εξαγνίση το σώμα του και να προφυλαχθή από πονηρούς λογισμούς και σαρκικές επιθυμίες.
- Η χαλιναγώγησις του στομάχου κατασιγάζει τα πάθη. Όποιος νικιέται από την γαστριμαργία, τα συνδαυλίζει.
- Το γεμάτο στομάχι προξενεί ραθυμία και υπνηλία.
- Η περίσσεια της τροφής σκοτίζει τον νου.
- Όποιος θέλει να έχη νου καθαρό από πονηρούς λογισμούς, πρέπει να αδυνατίση την σάρκα του με την νηστεία.
- Η νηστεία μας είναι απαραίτητη, γιατί μ’ αυτήν ελευθερωνόμαστε από την αμαρτία αλλιώς δεν έχει αξία.
- Τρώγε κάθε μέρα, αλλά συγκρατημένα.
- Το ψωμί ή η ζάχαρις και το ζεστό νερό είναι η καλύτερη τροφή για ένα μοναχό. Χωρίς ζεστό νερό το στομάχι του νηστευτού στενεύει και προξενούνται διάφορες αρρώστιες.
Μετάφρασις: Συμεών μοναχός Παρακλητιανός
[1] Η ονομασία Γκλινσκ δόθηκε στο δάσος, και κατόπιν στο μοναστήρι, από τη ρωσσική λέξι “γκλίνα” (=άργιλος, πηλός), επειδή σ’ εκείνη την περιοχή το έδαφος είναι αργιλώδες και κατάλληλο για την κατασκευή πηλίνων σκευών. [2] Βλ. Monk Theodosius, GLINSK PATER ICON, St. Xenia Skete, California 1984. [3] Ένθ’ ανωτ., σελ. 93-98. [4] Ψαλμ. ξε’ 12
[1] Η ονομασία Γκλινσκ δόθηκε στο δάσος, και κατόπιν στο μοναστήρι, από τη ρωσσική λέξι “γκλίνα” (=άργιλος, πηλός), επειδή σ’ εκείνη την περιοχή το έδαφος είναι αργιλώδες και κατάλληλο για την κατασκευή πηλίνων σκευών. [2] Βλ. Monk Theodosius, GLINSK PATER ICON, St. Xenia Skete, California 1984. [3] Ένθ’ ανωτ., σελ. 93-98. [4] Ψαλμ. ξε’ 12
