Η Σχολή της Κοζάνης και ο ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρης
Δημοσιεύουμε, σε νεοελληνική απόδοση, αποσπάσματα από το βιβλίο του φιλολόγου Παναγιώτη Λιούφη Ιστορία της Κοζάνης, έκδοση 1924.
Κείμενο: Παναγιώτης Λιούφης
απόδοση στα νέα ελληνικά: Δημήτρης Τζήκας*
Ο ιεροδιάκονος Ευγένιος Βούλγαρης
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα από τον Ζακύνθιο Πέτρο Βούλγαρη και την Ζαννέτα. Βαπτίσθηκε με το όνομα Ελευθέριος και παρακολούθησε μαθήματα εγκύκλιας παιδείας υπό τον συμπολίτη του Αντώνιο Κατήφορο και ύστερα από τον διδάσκαλο Ιερεμία Καββαδία, στην Κέρκυρα. Σταλμένος αργότερα στην Πατάβια, καταρτίστηκε τελειότερα κι επιστρέφοντας χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος, αφού μετονομάστηκε Ευγένιος (1737). Στην Βενετία απέκτησε οικειότητα προς τους φιλογενείς Ηπειρώτες Μαρούτζαις και διορίστηκε σχολάρχης της Σχολής στα Ιωάννινα. Ερχόμενος εκεί ο Βούλγαρης άρχισε να παραδίδει τα νέα φιλοσοφήματα του Λώκκιου, Λεϊβνιτίου και Βολφίου, τα οποία, εκτός από τον νεωτερισμό τους, τα αναδείκνυε ακόμη πιο άξια τιμής η ευγλωττία και η πολυμάθεια του ανδρός. Κατά την εποχή εκείνη σχολαρχούσε στο πρώτο σχολείο των Ιωαννίνων ο Μπαλάνος, άνδρας πολυμαθής, αλλά από προκατάληψη αποκρούων πάντα νεωτερισμόν στην φιλοσοφία. Οι δε οπαδοί του εξοπλίστηκαν κατά των μαθημάτων του Ευγένιου, ο οποίος για να αποφύγει τα σκάνδαλα αποχώρησε από τα Ιωάννινα -αφού προσκλήθηκε με μεγαλύτερο μισθό- και ήλθε στην Κοζάνη, όπου ευκλεώς και ευκάρπως παρέδιδε Φιλοσοφικά μαθήματα έχοντας αρκετούς ακροατές από αυτούς που είχαν μαθητεύσει κοντά του στα Γιάννενα, από τους ντόπιους όσους είχαν πιο βελτιωμένη συγκρότηση, και πολλούς άλλους ακόμα που συνέρρεαν πανταχόθεν της Ελλάδας και τιμούσαν την φήμη του.
Οι δάσκαλοι πριν τον Ευγένιο ασχολούνταν κυρίως με τον κύκλο των Αριστοτελικών μαθημάτων. Πρώτος δε ο Ευγένιος δίδασκε εκλεκτικώς. Και Λογική μεν παρέδιδε άλλη, συντομότερη από αυτήν που εξέδωσε αργότερα. Φυσική δίδασκε από μεταφράσεις Ευρωπαίων σοφών, αυτά που άρεσαν στους Φιλοσόφους, καθώς και ιδιαίτερη, δική του Μεταφυσική, η οποία εκδόθηκε έπειτα από τον ίδιο. Εκτός από αυτά, παρέδιδε ακόμη εισαγωγή στην Άλγεβρα, ανώτερα μαθηματικά και Θεολογία. Όταν ήταν Σχολάρχης στην Κοζάνη, έγραψε το Θεολογικόν, όπως ο ίδιος αναφέρει στο [κεφάλαιο] περί Προπατορικού αμαρτήματος, [απευθυνόμενος] προς τον Νεόφυτο τον Γραμματικό, ο οποίος είχε θέσει σχετικό ερώτημα. Όσο διέτριβε ακόμα στην πόλη, συνέγραψε και το περί Παλιρροιών, ανέκδοτο σύγγραμμα προς τον Καμπανίας Θεόφιλον, ο οποίος είχε διετελέσει μαθητής του στα Ιωάννινα και συμπλήρωσε τις ακροάσεις του στην Κοζάνη, μαζί με τον Δαμασκηνό – ο οποίος αργότερα έγινε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Ακροατές ολόκληρης της περιόδου των φιλοσοφικών μαθημάτων που παρέδωσε ο Ευγένιος στην Κοζάνη υπήρξαν, από τους μεν αλλοδαπούς, ο Ιωάσαφ ο Κορνήλιος, ο οποίος έπειτα υπήρξε ιεροκήρυκας της Μεγάλης Εκκλησίας (γνωστός από τους εξαίρετους λόγους του, οι οποίοι εκδόθηκαν σε δύο τόμους και από την σύνοψη της Ρητορικής, που κυκλοφόρησε στη Βενετία), οι Τιμόθεος και Κωνστάντιος, οι οποίοι μετέδωσαν τα φώτα της παιδείας σε πολλούς, σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας· ο κατόπιν επίσκοπος Βοδενών Γερμανός, ο οποίος χειροτονήθηκε και ενήργησε να καταλυθεί το Πατριαρχείο της Αχρίδας, και ενώθηκε αυτή η επαρχία με την Κωνσταντινούπολη· ο Ζαχαρίας από το Βελβενδό, ο οποίος, αφού άσκησε προηγουμένως το διδασκαλικό επάγγελμα στην Κωνσταντινούπολη και αλλαχού, χειροτονήθηκε επίσκοπος Κίτρους· ο ιεροδιάκονος Διονύσιος, διάδοχος του Ευγενίου στην Σχολαρχία της Στοάς Κοζάνης και έπειτα επίσκοπος Πλαταμώνος, και κάποιοι άλλοι. Από τους εγχώριους, μαθητές του υπήρξαν ο Γεώργιος Παπαστάμου και Γεώργιος Ιωάννου, οι οποίοι περιβαλλόμενοι το ιερό σχήμα έγιναν ο μεν Οικονόμος, ο δε άλλος Σακελλάριος και κόσμησαν τον ιερατικό σύλλογο, μέχρι το τέλος του βίου τους· οι Στάμκος Πασχάλης και Δημήτριος Καρακάσης, οι οποίοι σπούδασαν στη Χάλκη και αναδείχθησαν έξοχοι ιατροί· και ο μεν Στάμκος απήλθε στη Ρωσία και καταγέρασε εκεί, ο δε Καρακάσης επέστρεψε στην πατρίδα και δίδαξε την λατινική και μερικά άλλα μαθήματα. Ωσαύτως, μαθητές του αοίδιμου Ευγένιου διετέλεσαν οι Δημήτριος Κοντορούσης, Μάρκος Κριμεζής, Δημήτριος Ιωάννου, ο Σακελλάριος και άλλοι.
Ο αοίδιμος διδάσκαλος διέτριψε στην Κοζάνη ως Σχολάρχης έξι χρόνια και κατά το 1752 απήλθε, προς λύπη των Κοζανιτών, αφού προσκλήθηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σεραφείμ για να αναλάβει τη Σχολαρχία της νεοσύστατης Πατριαρχικής Σχολής στο Βατοπέδι του Άθω· στη Σχολή δίδαξε τρία έτη κι ύστερα πήγε στην Κωνσταντινούπολη, κι από εκεί στη Λειψία. Ενώ διέμενε στη Λειψία, απέκτησε οικειότητα με τον Ρώσο στρατηγό Θεόδωρο Ορλώφ, ο οποίος βρισκόταν τότε εκεί, κι ερχόμενος στη στην Πετρούπολη σύστησε τον σοφό Κερκυραίο ιεροδιάκονο στην αυτοκράτειρα Αικατερίνη. Ενώ βρισκόταν στη Σαξωνία, ο Ευγένιος έλαβε εντολή της Αικατερίνης να εξελληνίσει το σύγγραμμα περί Νομοθεσίας, και μετά απ’ αυτό προσκλήθηκε στη Ρωσία, όπου τον υποδέχτηκαν ευμενέστατα. Την 30η Αυγούστου 1775 χειροτονήθηκε ιερέας από τον Μητροπολίτη Μόσχας Πλάτωνα, και την 1η Οκτωβρίου 1776 προεχειρίσθη αρχιεπίσκοπος Σλαβονίου και Χερσώνος.
Το 1787, ένεκα της προχωρημένης ηλικίας, υπέβαλε την παραίτησή του, η δε Αικατερίνη, αποδεχόμενη, τον προσκάλεσε στην Πετρούπολη και τον επέλεξε ως μέλος της Αυτοκρατορικής Ακαδημίας. Το 1802 αποσύρθηκε στη Μονή του Αγίου Αλεξάνδρου Νεύσκη, και την 10η Ιουλίου 1806 απεβίωσε ήσυχα, αφήνοντας πλείστα όσα και αξιόλογα συγγράμματα, δόξα στο γένος αιώνια και αναμνήσεις αγαθές, λόγω της διδασκαλίας του και της ωφέλειας σε πάρα πολλούς μαθητές, σ’ ολόκληρη την Ελλάδα.
*Ο Δημήτρης Τζήκας είναι δάσκαλος και ιστορικός.Εργάζεται στη δημόσια πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Το γραμματόσημο με τον Ευγένιο Βούλγαρη είναι από εδώ: http://www.easypedia.gr/el/articles/e/u/g/%CE%95%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B1~EugeniosBoulgaris.jpg_ac43.html
