Ἡ «Οἰκονομία» ποὺ ἔφερε… τὸ Φιλιόκβε
Ἀκούσαμε στὴν ἡμερίδα τῆς Θεσσαλονίκης νὰ παρουσιάζεται ἀπὸ τὸν π. Σεραφεὶμ Ζήση ὡς ἐπιχείρημα ὑπὲρ τῆς νεόκοπης Οἰκονομίας ποὺ ὑποστηρίζουν οἱ πατέρες τῆς Θεσσαλονίκης, ἐκεῖνο τὸ εἶδος τῆς «Οἰκονομίας» ποὺ ἐφάρμοσε ὁ Πάπας Ἰωάννης Η΄! Συγκεκριμένα εἶπε (ἀπὸ τὸ 2:50:13):
«Ὁ Πάπας Ρώμης Ἰωάννης Η΄ ἐνεφορεῖτο ἀπὸ ὀρθόδοξα φρονήματα, ὅπως καὶ ὅλο τὸ πατριαρχεῖο τῆς Ρώμης, παρὰ τὴν πίεση τῶν Φράγκων, οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ οὐσιαστικοὶ προωθηταὶ τῆς αἱρέσεως. Ἡ φοβερὴ καὶ ἀνεπανάληπτη ἴσως Οἰκονομία, ποὺ ἐφαρμόστηκε ἐδῶ, συνίσταται στὸ ὅτι ἀφ’ ἑνὸς ἡ Η΄ Οἰκουμενικὴ σύνοδος δὲν καταδίκασε ὀνομαστικῶς, γιὰ πρώτη φορὰ σὲ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, κανέναν ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῆς αἱρέσεως αὐτῆς στὴν Δύση, ἀφ’ ἑτέρου στὸ ὅτι ὁ ὀρθόδοξος Πάπας Ρώμης Ἰωάννης Η΄, ἐνῶ βρισκόταν σὲ μυστηριακὴ κοινωνία μὲ τὸ ἐπίσης Ὀρθόδοξο πατριαρχεῖο Κων/λεως καὶ τὸν πατριάρχη Μ. Φώτιο, ὅμως κατ’ Οἰκονομίαν παρέμεινε σὲ κοινωνία μὲ τοὺς Φράγκους Ἐπισκόπους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι διατηροῦσαν τὸ Φιλιόκβε, ἀκόμη καὶ μετὰ τὴν Η’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, φοβούμενος μήπως ἀντίθετη στάση, ὁδηγήσει σὲ βίαιη ἐπιβολὴ τῆς αἱρέσεως στὴν Δύση ἀπὸ τοὺς Φράγκους (σσ. πρᾶγμα ποὺ τελικὰ ἔγινε), ἀλλὰ ἐπίσης ἔχοντας τὴν πρόθεση καὶ βάσιμες ἐλπίδες νὰ ἀλλάξει τὸ αἱρετικὸ φρόνημα τῶν Φράγκων χωρὶς ἐκκλησιαστικὲς ποινὲς καὶ ἀκοινωνησία (σσ. πρᾶγμα ποὺ τελικὰ δὲν ἔγινε).
Στὴν ὁμιλία του ὅμως αὐτὴ ὁ π. Σεραφεὶμ Ζήσης δὲν παρουσίασε τὰ ἀναγκαῖα ἐκεῖνα ἱστορικὰ στοιχεῖα, ποὺ νὰ ἀποδεικνύουν τὴν ἀλήθεια τῶν ἰσχυρισμῶν του· οὔτε δηλαδὴ τὸ πῶς ἐφαρμόσθηκε, οὔτε πότε τελείωσε αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία». Ἀποκρύπτει δὲ σκανδαλωδῶς τὸ γεγονός, ὅτι ἡ Οἰκονομία αὐτὴ δὲν εἶχε κανένα ἀπολύτως ἀποτέλεσμα. Ἀφέθηκε μάλιστα νὰ ἐννοηθεῖ, ὅτι οἱ Πάπες τοῦ 9ου ἕως τὶς ἀρχὲς τοῦ 11ου αἰῶνα, ὁπότε ἐμφανίστηκε ὁ πρῶτος Φράγκος Πάπας, συνέχισαν τὴν Οἰκονομία ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας, μία θέση ποὺ ἀκολουθεῖ τὴν σκέψη τοῦ ἀειμνήστου π. Ἰ. Ρωμανίδη.
Αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα, ὅμως, εἶναι ἱστορικὰ ἄκρως προβληματικό, διότι γεννάει τὸ ἑξῆς λογικὸ ἀντεπιχείρημα: Μιὰ πρακτική/ἱστορικὸ μοντέλο τοῦ παρελθόντος, μποροῦμε νὰ τὸ παρουσιάσουμε ὡς παράδειγμα πρὸς μίμηση καὶ νὰ τὸ ἀκολουθήσουμε –πάντα ὑπὸ προϋποθέσεις–, ἂν ἔχει θετικὴ ἔκβαση. Διαφορετικά, γιατί νὰ ἀναφερθοῦμε σ’ αὐτό; Ἄν λοιπόν, αὐτὴ ἡ προτεινόμενη «Οἰκονομία» ἦταν καλή/θετικὴ καὶ ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχε καὶ θετικὰ ἀποτελέσματα. Ὅμως γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν ἱστορία, ὅτι αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία» δὲν εἶχε θετικά, ἀλλὰ ἀρνητικὰ γιὰ τὴν Πίστη ἀποτελέσματα. Διότι, πῶς μποροῦμε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι εἶχε θετικὰ ἀποτελέσματα, ἀφοῦ ἐξ αἰτίας τῆς ἐφαρμογῆς της ἐπικράτησε τὸ Φιλιόκβε καὶ δὲν ἐξαφανίστηκε ὡς αἵρεση;
Πολλοὶ θὰ ποῦν (ὅπως καὶ ὁ π. Ἰωάννης), ὅτι αὐτὸ ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ἐγκατάστασης στὸν παπικὸ θρόνο Φράγκων Παπῶν. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἀρκεῖ ὡς ἐπιχείρημα, διότι 200 χρόνια «Οἰκονομίας» καὶ κυριαρχίας ὀρθοδόξων Παπῶν θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχαν νικήσει τὴν αἵρεση καὶ ὄχι νὰ τὴν ἀφήσουν νὰ ἑδραιωθεῖ, ὥστε νὰ τὴν νομιμοποιήσουν οἱ μετέπειτα Φράγκοι Πάπες.
Ἀλλὰ καὶ τὸ ἐπιχείρημα ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ π. Σεραφείμ, χρησιμοποιώντας ὡς πηγὴ τὸν π. Ἰ. Ρωμανίδη, ὅτι δηλ. λόγῳ τῆς ἀδύναμης θέσης τοῦ Ἰωάννη Η΄ καὶ τῶν διαδόχων του νὰ ἐπιβάλει τὴν θέλησή του, ἔπρεπε νὰ γίνει αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία», δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ, γιατὶ τὸ Φιλιόκβε ἐπικράτησε ὅταν ὁ Παπισμὸς μέσῳ μεθοδεύσεων, πλαστῶν ἐγγράφων (βλ. Κωνσταντίνεια καὶ Ἰσιδώρεια δωρεά) καὶ ἱστορικῶν ἐξελίξεων βρισκόταν σὲ ἰσχυρὴ θέση. Ὁπότε ἐξ ἀρχῆς φαίνεται ἡ τύχη τοῦ «πετυχημένου» μοντέλου αὐτοῦ τῆς Οἰκονομίας ποὺ μᾶς παρουσιάζουν νὰ μιμηθοῦμε οἱ Πατέρες τῆς Θεσσαλονίκης. Ἂς δοῦμε ὅμως τὰ πράγματα στὶς πραγματικὲς ἱστορικὲς διαστάσεις τους.
Κατ’ ἀρχὰς φαίνεται ἀπολύτως ἀναγκαῖο νὰ διερευνήσουμε, ποιοί ἦταν αὐτοὶ οἱ ὀρθόδοξοι Πάπες, κατὰ πόσο ἦταν ὀρθόδοξο τὸ φρόνημά τους, ποιές ἐνέργειες ἔκαναν γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς οἰκονομίας καὶ κατὰ τῆς ἐξάπλωσης τοῦ αἱρετικοῦ δόγματος τοῦ Φιλιόκβε, ὥστε νὰ καταλάβουμε τὶς πραγματικὲς αἰτίες τῆς ἐπικράτησης τῆς αἱρέσεως. Γιὰ τὸ ἐγχείρημα αὐτὸ θὰ παρουσιάσω ὡς χαρακτηριστικὸ παράδειγμα μία μικρὴ ἐπιλεγμένη σειρὰ Παπῶν, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Η΄, ποὺ ἀναφέρθηκε στὴν ἡμερίδα καὶ χρησιμοποιώντας ἀποκλειστικὰ δυτικὲς ἱστορικές, θεολογικὲς πηγές, φιλικὲς πρὸς τὸν Παπισμό, ὥστε νὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ μέγιστη ἀντικειμενικότητα τῶν ἐπιχειρημάτων.
Ὡς πρώτη ἐπισήμανση πρέπει νὰ τονισθεῖ, ἡ τραγικὴ ἀλήθεια, ὅτι αὐτὴ ἡ χρονικὴ περίοδο τῶν 160 χρόνων «Οἰκονομίας», ποὺ ὁ π. Σεραφεὶμ τὴν ἐξύμνησε, παρουσιάζοντάς την ὡς παράδειγμα οἰκονομίας πρὸς μίμησιν, ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς δυτικοὺς ἱστορικούς, χαρακτηρίζεται ὡς ἡ «μαύρη περίοδο τοῦ Παπισμοῦ» (Saeculum obscurum) ἢ «ἡ ἐποχὴ τῆς πορνοκρατίας». Σὲ 150 χρόνια διοίκησαν 45(!) Πάπες καὶ ἀντιπάπες τὴν Ρώμη, 15(!) δολοφονήθηκαν, 15(!) καθαιρέθηκαν, 14 πέθαναν ἢ δολοφονήθηκαν στὴν φυλακή, 7 εἶχαν ἐξοριστεῖ ἀπὸ τὴν Ρώμη καὶ δημιουργήθηκαν 6 σχίσματα ἀποκλειστικὰ γιὰ πολιτικοὺς καὶ διοικητικοὺς λόγους.
Πάπας Ἰωάννης Η΄ (872-882):
Εἶναι ὁ Πάπας ποὺ ἀναγνώρισε τὴν ἐπανεγκατάσταση καὶ κανονικότητα τοῦ Φωτίου στὸν πατριαρχικὸ θρόνο τῆς Κων/πολης· ὁ Φώτιος εἶχε καταδικαστεῖ ἀπὸ τὸν Πάπα Ἀδριανὸ Β΄. Ὁ Ἰωάννης κατηγορεῖται ὡς ὁ «Πάπας τῶν ἀποτυχιῶν» (Rel. in G. u. G.). Ὁ Πάπας αὐτὸς προσπάθησε νὰ ἐκμεταλλευτεῖ πρὸς τὸ συμφέρον τῆς Ρώμης τὴν κρίση στὸ βασίλειο τῶν Φράγκων. Ἔστεψε δύο ἀνατολικοὺς φράγκους αὐτοκράτορες, τὸν Κάρολο τὸν Καραφλό (875-877), καὶ τὸν Κάρολο τὸν Παχύ (877-879), καὶ ἕναν δυτικό, τὸν Λουδοβῖκο Β΄ Καὶ οἱ τρεῖς ἦταν θερμοὶ ὑποστηρικτὲς τοῦ Φιλιόκβε. Οἱ προσδοκίες του ὅμως ἀπὸ αὐτὲς τὶς στέψεις δὲν πραγματοποιήθηκαν. Ἐπίσης ἀπραγματοποίητες ἔμειναν καὶ οἱ προσδοκίες του «νὰ ἐξασκήσῃ διπλωματικὸν τρόπον» (Ι. ΡΩΜΑΝΙΔΗ, ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ, σελ. 273) γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν αἵρεση τοῦ Φιλιόκβε. Τὸ μόνο ποὺ κατάφερε μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Καρόλου τοῦ Καραφλοῦ ἦταν νὰ ἐξοντώσει τοὺς ἐχθρούς του στὴν Ρώμη, οἱ ὁποῖοι ὅμως ἐπανῆλθαν μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Φράγκου μονάρχη καὶ ὁ Ἰωάννης ἀναγκάστηκε νὰ περιοδεύει ἐκτὸς Ρώμης γιὰ νὰ σώσει τὴν ζωή του. Στὸ τέλος δολοφονήθηκε ἄγρια ἀπὸ τοὺς ἀντίπαλούς του, Ρωμαίους ἀξιωματούχους. Στὴν βιογραφία του δὲν ἀναφέρεται ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀναγνώριση τοῦ Φωτίου, τὴν ἐπιστολή του πρὸς αὐτόν, καὶ τὴν ὑποστήριξη τοῦ ἀποστόλου τῶν Σλάβων Μεθοδίου ἐναντίον τῶν Βαυαρῶν, καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ τρόπου ἐφαρμογῆς τῆς Οἰκονομίας (βλ. καὶ D. Lohrmann, Das Register Papst J. VIII (872-882), 1968). Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει καὶ τὸ γεγονός, τὸ ὁποῖο δὲν υἱοθετῶ, ὅτι ὁ Ροΐδης στήριξε τὸ ἀπὸ τὴν Ἱ. Σύνοδο ἀφορισμένο μυθιστόρημά του «Πάπισσα Ἰωάννα» στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰωάννη Η΄.
Πάπας Ἰωάννης Ι΄ (914-928):
Στὴν βιογραφία του χαρακτηρίζεται ὡς ὑπερασπιστὴς τῆς παπικῆς ἰσχύος. Πολέμησε ὁ ἴδιος(!) ὡς στρατηγὸς τοὺς Σαρακηνοὺς στὴν μάχη τοῦ Sarigliano. Δολοφονήθηκε ἀπὸ τοὺς ρωμαίους ἀριστοκράτες στὴν φυλακή. Στὴν βιογραφία του δὲν ἀναφέρεται καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ ἐφαρμογῆς Οἰκονομίας.
Πάπας Ἰωάννης ΙΑ΄ (931-935/6):
Θεωρεῖται (ἀπὸ τοὺς ἴδιους δυτικοὺς ἱστορικούς) ὁ γυιὸς τῆς πατρικίας Μαροζίας καὶ τῆς παράνομης σχέσης της μὲ τὸν Πάπα Σέργιο Γ΄ (904-911). Ἵδρυσε τὸ Ἀββαεῖο τοῦ Κλυνύ, ποὺ προώθησε τὸ Φιλιόκβε! Στὴν βιογραφία του δὲν ἀναφέρεται καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ ἐφαρμογῆς Οἰκονομίας.
Πάπας Ἰωάννης ΙΒ΄ (937-964):
Ἕνας ἀπὸ τοὺς σκανδαλώδεις Πάπες στὴν ἱστορία τοῦ Παπισμοῦ. Ἔστεψε τὸν Ὄθωνα Α΄ βασιλιὰ τῶν Φράγκων καὶ φανατικὸ ὑποστηρικτὴ τοῦ Φιλιόκβε. Ἦταν γνωστὸς γιὰ τὰ σεξουαλικά του ὄργια καὶ τὶς ἀνήθικες ὁρμές του, καθὼς καὶ ὅτι εἶχε καταντήσει τὸ Λατερανὸ σὲ πορνεῖο. Κατὰ τὸν ἱστορικὸ Horace Κ. Mann «τὰ ζητήματα τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἔμοιαζαν νὰ εἶναι πολὺ θελκτικὰ γιὰ τὸν Ἰωάννη ΙΒ΄». Πέθανε κατὰ τὴ διάρκεια μιᾶς σεξουαλικῆς συνάντησης, εἴτε ἀπὸ καρδιακὴ προσβολή, εἴτε ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ ἀπατημένου συζύγου (ἀλλὰ περιέργως ὁ π. Ἰ. Ρωμανίδης, μὴ ἔχοντας ἴσως πρόσβαση σὲ κάποιες πηγές, δὲν τὸν θεωροῦσε διεστραμμένο ἀλλὰ θῦμα τῆς παπικῆς προπαγάνδας). Στὴν βιογραφία του δὲν ἀναφέρεται καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ ἐφαρμογῆς Οἰκονομίας.
Πάπας Ἰωάννης ΙΓ΄ (965-972):
Πιθανότατα γυιὸς ἑνὸς ἐπισκόπου. Πάντρεψε τὸν Ὄθωνα Β΄ μὲ τὴν βυζαντινὴ πριγκήπισσα Θεοφανώ. Πέθανε μετὰ ἀπὸ ἐπανάσταση στὴν φυλακή. Στὴν βιογραφία του δὲν ἀναφέρεται, ἐκτὸς ἀπὸ μία ἐνίσχυση τῆς ἱεραποστολῆς στὴν ἀνατολικὴ Εὐρώπη, καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ ἐφαρμογῆς Οἰκονομίας.
Πάπας Γρηγόριος Ε΄ (996-999) καὶ Πάπας Ἰωάννης ΙΣΤ΄ (997-998):
Ἦταν παράλληλα Πάπες: Ὁ Γρηγόριος ἦταν ὁ πρῶτος Γερμανὸς Πάπας, ὁ Ἰωάννης ὁ τελευταῖος Ἕλληνας. Ὁ Φράγκος βασιλέας Ὄθωνας Γ΄ σκότωσε τὸν Ἰωάννη, ἀφοῦ πρῶτα κατέλαβε μὲ τὴν βία τὴν Ρώμη. Στὴν βιογραφία καὶ τῶν δύο δὲν ἀναφέρεται καμία ἐνέργεια ἐναντίον τοῦ Φιλιόκβε ἢ περὶ ἐφαρμογῆς Οἰκονομίας.
Συμπερασματικὰ μποροῦμε νὰ ἐπισημάνουμε ὅτι
Α) Ὁ Πάπας Ἰωάννης Η΄ ἐφάρμοσε μία Οἰκονομία, ἡ ὁποία δὲν πληροῦσε τὴν ὀρθόδοξη θεώρηση ἐφαρμογῆς της, ἀλλὰ ἐφαρμόστηκε ὄχι μόνο γιὰ λόγους Πίστεως, ἀλλὰ καὶ γιὰ πολιτικοὺς λόγους. Πρῶτον ἔστεψε τρεῖς αὐτοκράτορες τῶν Φράγκων, οἱ ὁποῖοι ἦταν καὶ οἱ τρεῖς ἔνθερμοι ὑποστηρικτὲς τοῦ Φιλιόκβε καὶ ἐχθροὶ τῶν Ὀρθοδόξων. Δεύτερον εἶχε σχέσεις καὶ μὲ τὶς δύο πλευρές (Φράγκοι-Βυζάντιο) γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τοὺς Σαρακηνούς, ὅπως ὁμολογοῦν ὅλες οἱ ἱστορικὲς πηγές. Τρίτον ἀπέτυχε παντελῶς στὴν ἐκτίμηση τῆς τότε καταστάσεως, ὅπως ὁμολογεῖ καὶ ὁ ἴδιος ὁ π. Ἰ. Ρωμανίδης: «Αυτό που δεν μπορούσε να συλλάβει ο Πάπας Ιωάννης, ήταν η έλλειψη δισταγμού, με την οποία οι Φράγκοι αποφάσισαν, ότι οι Ανατολικοί Ρωμαίοι ήσαν μόνον Γραικοί και αιρετικοί, όπως είναι σαφές από τη Φραγκική παράδοση, που τώρα άρχισε να γράφει έργα κατά των λαθών των Γραικών» (Contra errores Graecorum)» (Ι. ΡΩΜΑΝΙΔΗ Φράγκοι, Ρωμαῖοι, Φεουδαλισμὸς καὶ Δόγμα. Ἀλληλεπίδραση θεολογίας καὶ κοινωνίας, κεφ. Δ. Γενικὰ περὶ τοῦ θέματος βλ. καὶ Ι. ΡΩΜΑΝΙΔΗ, Ρωμηοσύνη, σελ. 149-150, 325-327). Τέταρτον Οἰκονομία δὲν σημαίνει, ὅτι σταματᾶς νὰ πολεμᾶς τὴν αἵρεση, πράγμα ποὺ ὁ Πάπας Ἰωάννης μετὰ τὴν Σύνοδο τοῦ 879 ἔπραξε.
Β) Ὁ βίος τῶν περισσοτέρων Παπῶν ἦταν κάθε ἄλλο παρὰ ὀρθόδοξος. Ἀντιθέτως τὰ γνωρίσματα ποὺ ἐπικρατοῦσαν ἦταν πολιτικὲς σκοπιμότητες, ἴντριγκες, ἀνηθικότητα, βία καὶ σκάνδαλα. Πῶς λοιπὸν αὐτοὶ οἱ διεφθαρμένοι, ἀκόμα καὶ γιὰ τοὺς δυτικοὺς συγγραφεῖς, Πάπες ἐφάρμοσαν μία πνευματικὴ «Οἰκονομία» γιὰ τὸ καλὸ τῆς Ὀρθοδοξίας;
Γ) Πουθενὰ δὲν ἀναφέρεται μία συγκεκριμένη ποιμαντικὴ ἐνέργεια τῶν Παπῶν αὐτῆς τῆς ἐποχῆς ἐναντίον τῆς αἵρεσης τοῦ Φιλιόκβε, κι ἂν πράγματι κάτι ὑπῆρξε, ἀποτελοῦσε μία μεμονωμένη ἐξαίρεση καὶ ὄχι μία καλῶς θεωρούμενη καὶ σχεδιασμένη συνεχὴς οἰκονομία, ἡ ὁποία –μάλιστα– νὰ ἀποτελέσει παράδειγμα πρὸς μίμηση τῶν Ὀρθοδόξων. Ποιά ἀπόκρυφα στοιχεῖα ἢ ἔγγραφα ἔχουν οἱ πατέρες τῆς ἡμερίδας, βάσει τῶν ὁποίων ὑποστηρίζουν τέτοια πράγματα ἐξωφρενικά, τὰ ἀντίθετα ἀπὸ τὴν πραγματικότητα, ὅταν μάλιστα ὄχι ὀρθόδοξοι, ἀλλὰ οἱ δυτικοὶ συγγραφεῖς μιλοῦν γιὰ σκοτεινὴ ἐποχή; Πῶς κατάφεραν 45(!) Πάπες σὲ 150 χρόνια νὰ ἐφαρμόσουν θεάρεστη Οἰκονομία; Τοὺς παρακαλοῦμε νὰ τὰ παρουσιάσουν χάριν τῆς ἀληθείας.
Δ) Εἶναι ξεκάθαρο, λοιπόν, ὅτι ἡ τραγικὴ πνευματικὴ κατάσταση τῶν Παπῶν αὐτῆς τῆς ἐποχῆς, ἀκόμα καὶ ἂν ὑποθέσουμε ὅτι ὑπῆρξε Οἰκονομία (ποὺ δὲν ὑπῆρξε), ὄχι μόνο δὲν σταμάτησε τὴν αἵρεση, ἀλλὰ ἐπέτρεψε τὴν ἑδραίωσή της, ἐπέτρεψε νὰ πέσει καὶ ὁ ἰταλικὸς καὶ γενικὰ ὁ δυτικοευρωπαϊκὸς πληθυσμὸς θῦμα της καὶ προετοίμασε τὴν ἐπισημοποίησή της ὡς δόγμα ἀπὸ τὸ 1014. Αὐτὸ δηλ. ποὺ φαίνεται νὰ συμβαίνει καὶ σήμερα, μιᾶς καὶ ὁ Οἰκουμενισμός, λόγῳ τῶν πολιτικῶν σκοπιμοτήτων, τῶν μηχανοραφιῶν καὶ τῆς ἠθικῆς κατάπτωσης τῶν τραγικῶν ἐκκλησιαστικῶν ταγῶν, ὄχι μόνο δὲν σταματάει, ἀλλὰ προχωράει ἀκάθεκτος καὶ παρασύρει ὅλο καὶ περισσότερες ψυχὲς στὴν θανατηφόρα γιὰ τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου δίνη του.
Ὁ καθένας ἂς βγάλει τὰ συμπεράσματά του.
Ἀδαμάντιος Τσακίρογλου
Αναρτήθηκε από Πατερική Παράδοση στις 6/26/2018 11:22:00 μ.μ.
